Lütfullah Təbrizi

Lütfullah Təbrizi
benqalca:মীর্জা লুৎফুল্লাহ তবরীজী
Doğum tarixi
Doğum yeri Surat, Qucarat, Böyük Moğol imperiyası
Vəfat tarixi Dəqiq bilinmir
Vəfat yeri Dəkkən yaylası, Maratha imperiyası
Dini İslam
Fəaliyyəti Dəkkə və Orissa canişinliyi
Şairlik
Xəttatlıq
Fəaliyyət illəri 1728-ci ildən ölümünə qədər

Lütfullah Təbrizi və ta II Mürşüdqulu xan (benqalca:মীর্জা লুৎফুল্লাহ তবরীজী) — XVIII əsrdə fəaliyyət göstərmiş təbrizli siyasi xadim. O, Cahangirnagarkı Naib Nazim kimi Benqal nəvvablarının hakimiyyəti altında Dəkkə və Orissa şəhərlərinin hakimi olmuşdur. Lütfullah, həm də xəttat olmuş,[1] Sərşəhr təxəllüsü ilə şeirlər yazmışdır.[2]

Azad əl-Hüseyninin "Naubahar-i-Mürşid-Qulu-Xani" kitabı Lütfullaha həsr edilmişdir və o, kitabda Aşağı Tipperanın fatehi kimi təqdim edilir.[3] Ona qədər Tippera yalnız nominal olaraq moğol hakimiyyəti altında olmuş, lakin Lütfullahın Naib Nazim kimi canişinliyi dövründə tam olaraq ilhaq edilmişdir.[4][5]

O, Benqal nəvvabı kimi fəaliyyət göstərən və Əfşar türklərindən olan Məhəmmədşüca xan Avşarın qızı ilə evlənmiş və onun tərəfindən yüksək vəzifələrə təyinat almışdır.

Həyatının erkən dövrü və ailəsi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Mirzə Lütfullah 1684-cü ildə Qucaratın Surat şəhərində dünyaya gəlmişdir. Onun atası Hacı Şükrüllah əslən Səfəvi imperiyasının Təbriz şəhərində idi və Surata mühacirət etmişdi. Lütfullah Ağa Həbibullah İsfahaninin rəhbərliyi altında təhsil almışdır.[6]

Atasının ölümündən sonra Lütfullah Suratdan Benqal bölgəsinə getdi ə buradakı fəaliyyətləri nəticəsində Benqal nəvvabının sarayında tacir kimi şöhrət qazandı. Lütfullah Şüca-əd-din Məhəmməd Xanın qızı Dürdanə Bəyim Sahibə ilə evlənmişdi. Cütlüyün Mirzə Məhəmməd Yəhya xan Bahadır adlı oğulları və iki qızı olmuşdur. Onların böyük qızlarının adı Benqali Bəyim Sahibə və ya digər adı ilə Mehman Bəyim idi. Kiçik qızları isə Əla-əd-din Məhəmməd xanın arvadı idi.[7]

Fəaliyyəti

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Dəkkə canişinliyi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

1728-ci ildə Lütfullah qayınatası və Benqal nəvvabı Şüca-əd-din Məhəmməd xan tərəfindən Cahangirnagarın hakimi təyin edildi.[8] Bu təyinatla ilə birlikdə Lütfullaga II Mürşüdqulu Xan titulu da verildi.[9] Lütfullah Təbrizi öz canişinliyi dövründə Çovk Bazar böğlgəsində xeyli dükanlar tikdirdi.[10] Onun Cahangirnagar canişinliyi və ya nizamatı bütün Benqal bölgəsinin şərq hissəsini əhatə etməkdə idi. Bundan başqa, Dəkkə şəhərinə nəzarət etmə də onun səlahiyyətlinə daxil idi. Lütfullahı məşhurlaşdıran əsas amillərdən biri onun o vaxta qədər yalnız nominal olaraq moğol hakimiyyətində olan Aşağı Tipperanı tam olaraq ilhaq etməsidir.[4]

Orissa canişinliyi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

1734-cü ildə Lütfullah Orissa nizamatı və ya canişini təyin edildi. Onun yerinə isə Dəkkə nizamı/canişini olaraq Məhəmmədşüçanın varisi Sərfəraz xan təyin edildi. Benqal nəvvabı və Lütfullahın qayınatası olan Şüca-əd-din Məhəmməd xan və ya digər adı ilə Məhəmmədşüca xan Avşarın 1739-cu ildə vəfat etməsindn sonra yerinə onun oğlu, Lütfullahın qaynı Sərfəraz xan keçdi. Onun özünün canişinlərindən olan Alıverdi xan uzun müddət idi ki, enqal nəvvabı olmaq istəyirdi. Onun üsyana başlamasından sonra 10 aprel 1740-cı ildə Mürşidabad yaxınlığında baş vermiş Giriya döyüşü nəticəsində Alıverdi xan yeni Benqal nəvvabı oldu. Lütfullahın qaynı və müttəfiqi olan Sərfəraz xan döyüşdə öldürüldü. Orissanın Benqal nəvvablığına daxil olmasına baxmayaraq, Alıverdi xan Orissanın itaət qərarını ala bilməmişdi. Lütfullah xan onu nəvvab olaraq tanımaqdan imtina etmişdi. Lütfullah xan bu qərar da özünün kürəkəni Mirzə Ağa Məhəmməd Baqerin də dəstəyini qazanışdı. Öz kürəkəni Mirzə Ağa Baqer ilə birlikdə, Lütfullah Orissadakı Kuttakdan Balasoreyə irəlilədi. O, 1740-cı ilin dekabr ayında Bihardakı Phulvari Şərif bölgəsində düşərgə saldı. 3 mart 1741-ci ildə baş vermiş döyüş zamanı Lütfullah ağır yaralandı və məğlub edildi. Döyüşdən qaçdıqdan sonra o, Baqer ilə birlikdə Cənubi Hindistandakı Maçilipatnama yollandı. Onun Orissadan ayrılmasından sonra Aliverdi xan Seyid Əhməd xanı Orissanın naib nizami təyin etdi.[8][11][12][13][14]

Dəkkəndə Lütfullah Heydərabad nizamına xidmət etdi və həyatının yerdə qalan hissəsini orada yaşadı. Onun ədəbi fəaliyyətinin əsas məhsulu olaraq "Maxmur" əsəri hesab edilir.

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ The History of Bengal, 2017. səh. 426
  2. ↑ Khayyāmṕūr, 1990. səh. 447
  3. ↑ Abdul Karim, 1965. səh. 447
  4. ↑ 1 2 Lewis, 1868. səh. 36
  5. ↑ Abdul Karim, 1992. səh. 232, 269
  6. ↑ Kia, 2020. səh. 141
  7. ↑ Kia, 2020. səh. 249
  8. ↑ 1 2 Karim, 2012
  9. ↑ Walsh və Henry, 1902. səh. 135
  10. ↑ Abdul Karim, 1962. səh. 300–301
  11. ↑ Shah, 2012
  12. ↑ Muntasir, 2006. səh. 172
  13. ↑ Sengupta, 2011. səh. 157
  14. ↑ Khan, 2012

Mənbə

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Nitish K. Sengupta. Land of Two Rivers: A History of Bengal from the Mahabharata to Mujib. Penguin Books India. 2011. ISBN 978-0-14-341678-4.
  • Khan, Muazzam Hussain. Aga Muhammad Bakar, Mirza. Dhaka, Bangladesh: Banglapedia Trust, Asiatic Society of Bangladesh. In Sirajul Islam; Miah, Sajahan; Khanam, Mahfuza; Ahmed, Sabbir (eds.). Banglapedia: the National Encyclopedia of Bangladesh (Online ed.). 2012. ISBN 984-32-0576-6.
  • KM Karim. Shujauddin Muhammad Khan. Dhaka, Bangladesh: Banglapedia Trust, Asiatic Society of Bangladesh. In Sirajul Islam; Miah, Sajahan; Khanam, Mahfuza; Ahmed, Sabbir (eds.). Banglapedia: the National Encyclopedia of Bangladesh (Online ed.). 2012. ISBN 984-32-0576-6.
  • Shah, Mohammad. Alivardi Khan. Asiatic Society of Bangladesh. In Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (eds.). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.). 2012.
  • Muntasir Mamun (July 2006). (Updated Version). Dhaka: Anannya. p. 172. ISBN 984-412-104-3. Dhaka Smriti-Bismritir Nogori. Dhaka: Anannya. 2006. ISBN 984-412-104-3.
  • Sir Jadunath Sarkar. The History of Bengal (Vol-2) Muslim Period 1200 AD-1757 AD. B.R. Publishing Corporation. 2017. ISBN 978-9386223487.
  • ABDUL KARIM. Dacca : The Mughal Capital. Dacca: Asiatic Society of Pakistan Publications No. 15. 1965.
  • Khayyāmṕūr, ʻA. فرهن سخنوران. 1. انتشارات طلايه. 1990.
  • E M Lewis. Dacca District. Principal Heads of the History and Statistics of the Dacca Division. Calcutta: Calcutta Central Press Company. 1868.
  • Abdul Karim. History of Bengal: The reigns of Shah Jahan and Aurangzib. Institute of Bangladesh Studies. 1992. ISBN 312807950.
  • Mana Kia. Persianate Selves: Memories of Place and Origin Before Nationalism. Stanford University Press. 2020. ISBN 978-1-5036-1068-2.
  • Tull Walsh, John Henry. Biographies. A history of Murshidabad District (Bengal): with biographies of some of its noted families. Jarrold. p. 135. 1902.
  • Abdul Karim. An Account of Dacca, dated 1800. Journal of the Asiatic Society of Pakistan. 7 (2). 1962.