Maks Peruç

Maks Peruç
alm. Max Ferdinand Perutz‎
Doğum tarixi 19 may 1914(1914-05-19)[2][3][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 6 fevral 2002(2002-02-06)[2][3][…] (87 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi xərçəng xəstəliyi
Elm sahələri biokimya, Molekulyar biologiya[1], kimya[1]
İş yerləri
Təhsili
Elmi rəhbərləri Con Bernal, Uilyam Lorens Breqq[7]
Tanınmış yetirmələri Fransis Krik, Con Kendrü
Üzvlüyü
Mükafatları "Britaniya imperiyası" ordeni komandoru Austrian Decoration for Science and Art
"Kopli" medalı
İncəsənət və elm sahəsində Pour le Mérite ordeni
Kimya üzrə "Nobel" mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Maks Ferdinand Peruç - (19 may 1914, Vyana - 6 fevral 2002, Kembric) molekulyar biologiya üzrə ixtisaslaşmış Avstriya əsilli ingilis biokimyaçısıdır. 1962-ci ildə "Qlobulyar proteinlərin strukturlarının tədqiqinə görə" Nobel mükafatı laureatı. London Kral Cəmiyyətinin (1954)[8]. Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyasının (1963), ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının (1970)[9], Avstriya Elmlər Akademiyasının (1963), Papa Elmlər Akademiyasının (1981)[10] və bir çox öyrənilmiş cəmiyyətlərin üzvü.

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

19 may 1914-cü ildə Vyanada yəhudi ailəsində anadan olub. Atası - Hüqo Peruç (sefard mənşəli), anası isə - Adele Qoldşmidt. O, Vyana Universitetində oxumuş (1932-1936), sonra Kembricə (Böyük Britaniya) köçmüş, burada Con Bernal və Vilyam Breqqanın rəhbərliyi altında Kavendiş Laboratoriyasında dissertasiya işi üzərində çalışmışdır. 1940-cı ildə hemoglobinin tədqiqi üzrə işinə görə fəlsəfə doktoru dərəcəsi verilmişdir. 1942-ci ildə evləndi və 1944 və 1949-cu illərdə iki uşaq atası oldu, sonralar da elm sahəsində karyera qurdular (Vivyen sənətşünasdır, Robin Peruç isə kimya professorudur). İkinci Dünya Müharibəsi zamanı digər alman və avstriyalı əsilli şəxslərlə birlikdə V. Çörçilin göstərişi ilə Kanadaya sürgün edildi[11]. Sonradan o, kristalloqraf kimi Atlantik okeanında paykerit əsasında üzən hava qüvvələri bazası yaratmaq üçün gizli layihələrdə iştirak etdi və müharibədən sonra bir müddət buzlaqşünaslıq sahəsində fəaliyyətini davam etdirdi [12][13][14][15][16].

Elmi fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tibbi Tədqiqatlar Şurasının molekulyar biologiya qrupuna rəhbərlik etmişdir (1947-1962). 1962-1976-cı illərdə Kembric Universitetində Molekulyar Biologiya Laboratoriyasının rəhbəri olub. 1950-ci illərdə o, ağır metal duzlarının iştirakı ilə kristallaşma tətbiq etməklə zülal kristallarında müşahidə edilən difraksiyanın rentgen şüalarının difraksiya analizi metodunu təkmilləşdirmişdir. Bu, dünyada ilk dəfə olaraq Peruçun hemoglobindən istifadə etdiyi zülalın məkan quruluşu haqqında məlumat əldə etməyə imkan verdi. Bu işə görə Con Kendrü ilə birlikdə 1962-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. Sonradan Peruç metodu on minlərlə digər zülalın strukturunun təhlilinə tətbiq olundu. 1980-ci illərdə Peruç zülalların kiçik molekulyar ağırlıqlı birləşmələrlə qarşılıqlı təsirinin təhlilinin əsasını qoydu və bu, hazırda əczaçılıq sənayesində dərmanların dizaynı üçün əsasdır. 1950-ci illərin sonlarından etibarən Peruç oksigenin olmaması və mövcudluğu şəraitində molekulun struktur xüsusiyyətlərini müəyyən etməyə çalışaraq hemoglobinin fəaliyyətini öyrənməyə davam etdi. 1970-ci illərə qədər bu problem prinsipcə həll edildi, lakin hemoglobin fəaliyyətinin molekulyar mexanizmi haqqında nəticələrin yoxlanılması və dəqiqləşdirilməsi üçün daha iyirmi il lazım oldu. Bundan əlavə, Peruç patologiyalarda hemoglobinin struktur xüsusiyyətlərini öyrənmişdir. O ümid edirdi ki, hemoglobindən dərmanlar üçün reseptor kimi istifadə oluna bilər və oraqvari hüceyrə anemiyası kimi genetik mutasiyalar zamanı onun strukturunu dəyişdirmək yolları tapılacaqdır. Peruç həm də təkamüldə hemoglobinin strukturunda baş verən dəyişikliklərlə, həyatın son illərində isə Hantinqton xəstəliyi və digər neyrodegenerativ xəstəliklər zamanı zülalların strukturunda baş verən dəyişikliklərlə də maraqlanırdı. [17]

Mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Veizmann Memorial Lectures (1961)
  • Kimya üzrə Nobel Mükafatı " Qlobulyar proteinlərin strukturlarının tədqiqinə görə " (1962; Con Kendrü ilə birgə)[18]
  • Vilhelm Eksner medalı (1967)
  • FEBS Sir Hans Krebs Medalı (1968, ilk mükafat)
  • Kral medalı (1971)
  • Kopli medalı (1979)
  • Şredinger Lecture (Imperial College London) (1994)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  2. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ 1 2 Max Ferdinand Perutz // Encyclopædia Britannica (ing.).
  4. ↑ 1 2 www.pas.va (ing.).
  5. ↑ Перуц Макс Фердинанд // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  6. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118592866 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  7. ↑ Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
  8. ↑ Perutz; Max Ferdinand (1914—2002) (англ.)
  9. ↑ Max F. Perutz Архивная копия от 6 сентября 2018 на Wayback Machin
  10. ↑ Max F. Perutz Архивная копия от 5 января 2020 на Wayback Machine
  11. ↑ Fersht, A. R. Max Ferdinand Perutz OM FRS (англ.) // Nature Structural Biology : journal. — 2002. — Vol. 9, no. 4. — P. 245—246. — doi:10.1038/nsb0402-245. — PMID 11914731.
  12. ↑ Perutz, Max. Enemy Alien (неопр.). — I Wish I'd Made You Angry Earlier. — С. 73—106.
  13. ↑ Perutz, Max. Science is Not a Quiet Life (неопр.). — С. 601—630. — ISBN 9810227744.
  14. ↑ Gratzer, Walter. Max Perutz (1914–2002) (англ.) // Current Biology : journal. — Cell Press, 2002. — 5 March (vol. 12, no. 5). — P. R152—R154. — doi:10.1016/S0960-9822(02)00727-3. Архивировано 16 декабря 2008 года.
  15. ↑ Ramaseshan, S. Max Perutz (1914–2002) (англ.) // Current Science (англ.)рус. : journal. — Indian Academy of Sciences, 2002. — 10 March (vol. 82, no. 5). — P. 586—590. — doi:10.1016/S0960-9822(02)00727-3.
  16. ↑ Collins, Paul. The Floating Island (англ.) // Cabinet Magazine (англ.)рус. : magazine. — 2002. — Vol. 12, no. 7. — P. R152. — doi:10.1016/S0960-9822(02)00727-3.
  17. ↑ .https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%83%D1%86,_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81
  18. ↑ Лауреаты нобелевской премии. Макс Перуц