Materializm

Materializm (lat. materialis — maddi) — materiyanı (obyektiv reallığı) mövcudluğun əsası, başlanğıcı, ideal təsəvvürü (anlayış, iradə, ruh, hisslər) isə törəmə olduğunu iddia edən fəlsəfi baxış. Materializm ancaq materiyanı qəbul edir, şüur və şüurla bağlı olan hər şeyi isə materiya subyektlərinin münasibətləri prosesi kimi baxır.

Fəlsəfədə materiyanın daimi opponenti kimi idealizm tərəfdarları çıxış edirlər.

"Materializm" terminini elmə alman filosofu Qotfrid Leybnits daxil etmişdir.

İcmal

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Materializm monist ontologiyası sinfinə aiddir və bu baxımdan dualizm və ya plüralizmə əsaslanan ontoloji nəzəriyyələrdən fərqlənir. Fenomenal reallığın individual izahına görə, materializm idealizm, neytral monizm və spiritualizmə ziddiyyət təşkil edir. Materializm həmçinin fenomenalizm, vitalizm və ikili-təzahür monizm fəlsəfi düşüncələri ilə ziddiyyətdə ola bilər.

Çoxsaylı fəlsəfi cərəyanlar və onların nüanslarının mövcud olmasına baxmayaraq,[1][2][3] bütün fəlsəfələr bir-birinə əks olan iki əsas kateqoriyadan birinə aid edilə bilər: idealizm və materializm.[3] Bu iki kateqoriyanın əsası reallığın təbiəti ilə əlaqədardır: onlar arasındakı başlıca fərq iki fundamental suala verdikləri cavablardadır - reallıq nədən ibarətdir və o necə ortaya çıxıb. İdealistlərə görə, ruh, şüur və ya şüurun obyektləri (ideyalar) əsas, maddə isə ikinci dərəcəlidir. Materialistlərə görə, maddə əsas, şüur, ruh və ya ideyalar isə ikinci dərəcəli olub maddənin maddə üzərindəki təsirinin məhsuludur.[3]

Materializm baxışı tarixən Rene Dekart tərəfindən qeyri-maddi substansiyaların doktrinalarının şüura tətbiqi zamanı daha yaxşı anlaşılır; özü özlüyündə materializm maddi substansiyaların necə xarakterizə olunması barədə heç bir fikir irəli sürmür. Təcrübədə, o, bir çox hallarda fizikalizm və ya digər cərəyanların hansısa bir növünə aid edilir.

Müasir fəlsəfi materialistlər materializmin izahını digər elmi müşahidə edilə bilən məfhumları (enerji, qüvvə, fəza-zaman) da əhatə edəcək qədər genişləndirilər. Meri Midgley kimi bəzi filosoflar iddia edirlər ki, "maddə" konsepti sürüşkəndir və tam müəyyən olunmayıb.[4]

On doqquzuncu əsrdə, Karl Marks və Fridrix Engels materializm konsepsiyasını insan fəaliyyətinin (təcrübə, o cümlədən əmək) və bu fəaliyyət nəticəsində yaradılan, təkrar yaradılan və ya məhv edilən institutların təqribi empirik dünyasına əsaslanan materialist tarix konsepsiyasını işləyib hazırlamaq üçün genişləndirdi. Onlar həmçinin Hegel dialektikasını götürüb onun idealist cəhətlərini aradan qaldıraraq və materializmlə birləşdirərək dialektik materializmi ərsəyə gətirdilər (bax Müasir fəlsəfə).[5]

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ədəbiyyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Buchner, L. (1920). Force and Matter. New York, Peter Eckler Publishing Co.
  • Churchland, Paul (1981). Eliminative Materialism and the Propositional Attitudes. The Philosophy of Science. Boyd, Richard; P. Gasper; J. D. Trout. Cambridge, Massachusetts, MIT Press.
  • Flanagan, Owen (1991). The Science of the Mind. 2nd edition Cambridge Massachusetts, MIT Press.
  • Fodor, J.A. (1974). Special Sciences, Synthese, Vol.28.
  • Gunasekara, Victor A. (2001). "Buddhism and the Modern World". Basic Buddhism: A Modern Introduction to the Buddha's Teaching". 18 January 2008 .<http://www.buddhismtoday.com/english/buddha/Teachings/basicteaching11.htm>
  • Kim, J. (1994) Multiple Realization and the Metaphysics of Reduction, Philosophy and Phenomenological Research, Vol. 52.
  • La Mettrie, La Mettrie, Julien Offray de (1748). L'Homme Machine (Man a Machine)
  • Lange, Friedrich A.,(1925) The History of Materialism. New York, Harcourt, Brace, & Co.
  • Moser, P. K.; J. D. Trout, Ed. (1995) Contemporary Materialism: A Reader. New York, Routledge.
  • Priest, Stephen, Theories of the Mind, London: Penguin Books, 1991, ISBN 0140130691 Alternative ISBN 978-0140130690
  • Schopenhauer, Arthur (1969). The World as Will and Representation. New York, Dover Publications, Inc.
  • Seidner, Stanley S. (June 10, 2009). "A Trojan Horse: Logotherapeutic Transcendence and its Secular Implications for Theology" Arxivləşdirilib 2011-05-01 at the Wayback Machine. Mater Dei Institute
  • Turner, M. S. (2007). Quarks and the cosmos. Science 315, 59–61.
  • Vitzthum, Richard C. (1995) Materialism: An Affirmative History and Definition. Amhert, New York, Prometheus Books.
  • Комарова В. Я. Становление философского материализма в Древней Греции. Л., 1975.
  • Ян Хиншун Материалистическая мысль в древнем Китае. М., 1984. — 181 с.
  • Аникеев Н. П. О материалистических традициях в индийской философии. М., 1965. — 260 с.
  • Уткина Н. Ф. Естественнонаучный материализм в России XVIII века. М., 1971.
  • Moser, P. K., J. D. Trout. Eds. Contemporary Materialism: A Reader. New York, Routledge, 1995.
  • Vitzthum, Richard C. Materialism: An Affirmative History and Definition. Amhert, New York, Prometheus Books, 1995.
 Fəlsəfə ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
  1. ↑ Edwards, Paul. The Encyclopedia of Philosophy (İngilis) (ed. (1972)). 1967. cild 1–4. ISBN ISBN 0-02-894950-1, 978-0-02-894950-5.
  2. ↑ Priest, Stephen. Theories of the Mind. London: Penguin Books. 1991. ISBN ISBN 0-14-013069-1, 978-0-14-013069-0.
  3. ↑ 1 2 3 Novack, George. The Origins of Materialism. New York: Pathfinder Press. 1979. ISBN ISBN 0-87348-022-8.
  4. ↑ Midgley, Mary. The Myths We Live By. 2003.
  5. ↑ Marx, Karl. Afterword to the Second German Edition. Capital. 1873. Cild 1.