Mövcudluq

Mövcudluq (lat. exsistentia/existentiaexsisto/existo — çıxıram, görünürəm, qalxıram, baş verirəm[1]) — mövcud olan hər şeyin digər cəhətindən fərqli olan aspekti — mahiyyəti .

"Varlıq" sözündən fərqli olaraq, "mövcudluq" sözü, bir qayda olaraq, varlığın yalnız bir tərəfini ifadə etdiyi halda, "varlıq" sözü "mövcud olan hər şey", "bütövlükdə dünya" mənasında işlənir. Baumqarten üçün mövcudluq reallıqla (lat. actualitas) üst-üstə düşür.

İnsanın mövcudluğu (ekzistensiya) məsələsi fəlsəfədə xüsusi yer tutur. Varlıq ekzistensial fəlsəfənin mərkəzi kateqoriyasıdır (Kyerkeqor, Yaspers, Haydegger, Sartr, Kamü və s.), ilk növbədə, unikal və birbaşa yaşanmış insan mövcudluğunu ifadə edir. Beləliklə, Haydeggerə görə, belə mövcudluq — varlıq — xüsusi varlığa — Daseinə aiddir və digər varlıqlara tətbiq olunan kateqoriyalı analitikadan fərqli olaraq, xüsusi ekzistensial analitikada nəzərdən keçirilməlidir.

Sxolastika (bax. Realizm (fəlsəfə), Nominalizm) mahiyyət və varlıq dualizmində təbii (yaradılmış) universumun əsas bifurkasiyasını görürdü, yalnız Tanrıda aradan qaldırılır: bir şeyin varlığı onun mahiyyətindən çıxarıla bilməz, lakin son nəticədə yaradıcılıqla (Allahın iradəsi ilə) müəyyən edilir.

Mövcudluq ənənəvi olaraq mahiyyətə qarşıdır. Mahiyyət ənənəvi olaraq, ən azı İntibah dövründən bəri elmi fənlər tərəfindən tədqiq edilmişdir. Elm mahiyyəti və ya substansiyanı kəşf etməyə çalışır. Riyaziyyat xüsusilə bu işdə uğur qazanmışdır, bunun üçün bir şeyin konkret mövcudluğu varlıqlarla işləmək bacarığı qədər vacib deyil. Eyni zamanda, mövcudluq varlıqlara ayrı, mücərrəd baxışı nəzərdə tutmur, onların reallığını vurğulayır. Beləliklə, mücərrəd varlıqlarla ekzistensial reallıq — mövcudluq arasında uçurum yaranır[2].

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Дворецкий И. Х. Латинско-русский словарь. М.: Русский язык-Медиа. 2006. 309.
  2. ↑ Мэй Р. Истоки экзистенциального направления в психологии и его значение / В кн.: Экзистенциальная психология. Экзистенция / Пер. с англ. М. Занадворова, Ю. Овчинниковой. — М.: Апрель Пресс, Изд-во ЭКСМО-Пресс, 2001. — С. 115–116.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]