Məhtimqulu
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
| Məhtimqulu | |
|---|---|
 poçt markası | |
| Doğum tarixi | təq. 1733[1][2] |
| Vəfat tarixi | təq. 1782[3][1][…] |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Dövlətməhəmməd Azadi |
| Fəaliyyəti | şair |
| Əsərlərinin dili | türkmən dili |
 Məhtimqulu Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Məhtimqulu (türkm. Magtymguly Pyragy; ing. Magtymguly; azərb. Məxdumqulu Fəraqi; təq. 1733[1][2] – təq. 1782[3][1][…], Gülüstan ostanı) — türkmən şairi[4], Dövlətməhəmməd Azadinin oğlu
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şair Dövlət-Məmmədin oğlu, türkmən ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Məhtimquluy 1733-cü ildə, müxtəlif türkmən tayfalarının yaşadığı Kopetdağın ətəyində, Ətrak çayının hövzəsində yerləşən Hacı Qovuşan kəndində anadan olmuşdur. Məhtimqulunun ailəsi oturaq Göklən tayfasının, Gerkez qəbiləsinin, Qışıq qoluna aiddir. Yetkin çağlarında Məhtimqulu özünə Fərağı ləğəbini götürüb. Erkən yaşlarından ərəb və fars dilində kitab oxumasını, atasının zəngin kitabxanasına borcludur. Bundan başqa Məhtimqulu uşaqlıqdan zərgərlik və dəmirçiliklədə məşğul olub. 1753-cü ili Buxara xanlığında Qızıl-Ayağdaki İdris-Baba mədrəsəsində oxuduqdan sonra, 1754-cü ildə Buxaranın məşhur Kəkildaş mədrəsəsində də bir il oxuyur. Burada o öz dövrünün savadlı adamlarından sayılan mövlana Nuri-Kazım ibn Baharla tanış olur və onunla birlikdə səyahətə çıxır. Özbəkistanı, Tacikistanı, Əfqanıstanı keçərək Hindistanın şimalına tərəf gedir. 1757-ci ildə hər iki nəfər o dövrün elm mərkəzlərindən biri sayılan, çoxlu mədrəsəsi olan Xivə şəhərinə gəlirlər. Burada Məhtimqulu Şirqazi xanın 1713-cü ildə tikdirdiyi mədrəsəyə daxil olur. 1760-cı ildə atasının ölümü ilə əlaqədar o vətəninə qayıdır. Sevdiyi qızın başqasına ərə verilməsi və iki böyük qardaşının ölümü ona böyük zərbə olur. Qardaşlarına olan niskil onun şeirlərində iz buraxmışdır. Lakin bununla onun məhrumiyətləri bitmir. O evlənir, lakin onun iki oğlu gənc yaşlarında vəfat edirlər. 1760-cı ildən sonra ölümünə kimi o Manqışlağa, Həştərxana, Azərbaycana, oradanda Yaxın və Orta Şərq ölkələrinə səyahət edir. Məhtumkulunun əsas nailiyyəti klassik ədəbiyyatı folklor ilə yaxınlaşdırmasıdır. O həmçin türkmən ədəbiyyatını ərəb və fars təsirlərindən xeyli azad edib. Şair 1783-cü ildə vəfat edib. Məhtimqulu türkmənlərin birləşməsini istəyirdi. Bu onun yaradıcılığında yer almışdır. Türkmənlərin özlərini ayrı-ayrı tayfalara aid edən bir millət hesab edirdi. Məhtumkulunun yaradıcılığı Azərbaycanın görkəmli yazıçıları Molla Pənah Vaqifə və Molla Vəli Vidadiyə çox təsir etmişdir. Həmçinin Məhtimqulu özüdə heç şübhəsiz Azərbaycan ədəbiyyatından təsirlənmişdir.
Yaradıcılığı
[redaktə | mənbəni redaktə et]1760-cı ildə atası rəhmətə getdi və Məhtimqulu doğma Türkmənistana qayıtmağa məcbur oldu. Amma vətənə qayıtması ona yeni bir dərd də gətirdi. Atasının ölümü ilə bağlı qüssə və kədər içində olan Məhtimquluya bir mənəvi zərbə də illərlə sevgisini ürəyində gəzdirdiyi Mənli adlı qızın başqa birisinə ərə verilməsi ilə dəydi. Mənlinin valideynləri qızları üçün böyük miqdarda başlıq tələb edirdilər. Bu başlığı vermək üçünsə Məhtimqulunun maddi imkanı yox idi. Ona görə də Mənlini başqa birisinə zorla ərə verdilər. Sevgilisini ömrünün sonuna kimi unuda bilməyən Məhtimmqulu onun eşqinə şeirlər yazmağa başladı. Bu şeirlərində isə o Fəraqi (sevgilisindən ayrılan) imzası ilə çıxış edirdi.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Краткая литературная энциклопедия, М., 1972.
- Предисловие А. Зырина и М. Овезгельдыева к изданию Махтумкули, Стихотворения, Советский писатель, Ленинградское отделение, 1984
- Нуры Байрамов. "Долгая дорога", Ашхабад, "Магарыф", 1986. В составе сборника повесть "Долгая дорога" (перевод Михаила Гребнева) о Махтумкули.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 ABŞ Konqres Kitabxanası. 1800.
- ↑ 1 2 Beynəlxalq standart ad identifikatoru. 2012.
- ↑ 1 2 CERL Thesaurus (ing.). Consortium of European Research Libraries.
- ↑ "Böyük şairin yeni «Divan»ı tapıldı". Azadlıq Radiosu (az.). azadliq.org. 25.06.2014. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-06-26.
