Məmlüklər

Məmlüklər ərəb. مملوك‎ [təkdə] 'məxsus', ərəb. مماليك‎ [cəmdə]) — Misirdə türk, çərkəz və abxaz əsilli əsirlərdən təşkil olunmuş qulam qvardiyası. Bu qvardiyanın idarə etdiyi dövləti sülalə (1250–1517).

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Məmlük bayrağı
XVI əsr Məmlük süvarisi

Məmlük söz mənasıyla ağ kölə deməkdir. Ancaq bu söz zamanla bir termini ifadə etmişdi. Savaş əsiri və ya satın alınanlardan təşkil olunan hökmdarın muhafız birliklərinə bu ad verilmişdir. İlk dəfə Abbasi xəlifələri türk əsilli Məmlükləri ordu sıralarına cəlb etmiş, zamanla bunlar güclənərək öz dövlətlərini qurmuşlar. Misirdə qurulan Tulunoğulları (Tulunlular) və Ixşidilər (Axşidlər) belə ortaya çıxmışdılar.

Misirdə qurulan Məmlük dövlətinin qurucusu İzzəddin Aybək də, Məmlük adı verilən Türkman əsilli sərkərdələrdən biriydi. Əyyübilərin son hökmdarı ölüncə taxta, xanımı Şəcərüddür keçmişdi. Ancaq bu durum hərbçilər və əyanlar arasında xoş qarşılanmadığından O, İzzəddin Aybək ilə evləndi. Ordu, İzzəddin Aybəki sultan elan etdi. Beləcə Əyyübilər sülaləsinə son verilmiş oldu (1250). Məmlüklər, Xaçlıları və o zamana qədər yenilməyən, məğlubiyyətin nə olduğunu bilməyən monqolları durduraraq, səlcuqlulardan sonra İslam dünyasının qoruyuculuğunu ələ aldılar. Aybəkdən sonra taxta çıxan Sultan Qotaz, Monqol-Erməni və Xaçlı müttəfiq ordusunu Eyn-Cəllüd savaşında məğlub etmişdi (1260). Bir Qıpçaq türkü olan Baybars, Suriyanı xaçlılardan (səlibçilərdən) qurtarmış, monqollara qarşı uğurlar qazanmışdır. Monqolların Abbasi xəlifəsini öldürməsinə görə, eyni ailədən birini xəlifə elan edərək , xəlifəliyi Misirə köçürmüşdü. Dönəminin ən güclü dövləti halına gələn məmlüklər arasında zamanla iç çəkişmələr başlamış və bu durumdan faydalanan çərkəz qulamları dövləti ələ keçirmişdir (1382). Osmanlı padşahı Yavuz Sultan Səlim, Misiri alaraq bu dövləti süquta uğratmışdır (1517).

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]