NATO–Rusiya münasibətləri

NATO–Rusiya münasibətləri
NATO və Rusiya
 NATO  Rusiya
Digər
Quruluş tarixi 1991
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

NATO hərbi alyansı ilə Rusiya Federasiyası arasında münasibətlər ilk olaraq 1991-ci ildə Şimali Atlantika Əməkdaşlıq Şurası çərçivəsində qurulmuşdur. 1994-cü ildə Rusiya Sülh Naminə Tərəfdaşlıq proqramına qoşulmuş və 27 may 1997-ci ildə Fransanın paytaxtı Parisdə keçirilən NATO Sammitində NATO-Rusiya Daimi Birgə Şurasının (NATO–Russia Permanent Joint Council; NRPJC) yaradılmasına imkan verən NATO-Rusiya Təsis Aktı (NRFA) imzalanmışdır. 2010-cu illərin əvvəllərində NATO və Rusiya əməkdaşlıq haqqında bir sıra əlavə sazişlər imzaladılar. NRPJC 2002-ci ildə təhlükəsizlik məsələlərində və birgə layihələrdə tərəfdaşlıq etmək məqsədilə yaradılmış NATO-Rusiya Şurası (NRC) ilə əvəz edilmişdir.

Rusiya və NATO arasında əməkdaşlığı təşviq edən forumların qurulması səylərinə baxmayaraq, postsovet münaqişələri, o cümlədən Azərbaycan (1990–1994)[1][2] Moldova (1992-indiyədək); Gürcüstan (2004 — indiyədək) ; Litva (2006); Estoniya (2006–2007); Polşa (2006-indiyədək) ; Belarusiya (2007); Ukrayna (2014-indiyədək) ; Suriya (2015-indiyədək); Türkiyə (2015–2016) ; Qazaxıstan (2021–2022);[3] və Ermənistanda (2022)[4][5] baş verən ərazi mübahisələri səbəbindən zamanla ciddi şəkildə münasibətlər gərginləşmişdir.

Rusiya-NATO münasibətləri 2004–2005-ci illərdə Ukraynada Narıncı inqilabdan və 2008-ci ildə Rusiya-Gürcüstan müharibəsindən sonra əhəmiyyətli dərəcədə pisləşməyə başladı. 1 aprel 2014-cü ildə NATO yekdilliklə Krımın Rusiyanın ilhaqına cavab olaraq bütün praktiki əməkdaşlığı dayandırmaq qərarına gələndə vəziyyət daha da pisləşdi. 2021-ci ilin oktyabrında NATO-nun səkkiz rusiyalı məmuru Brüsseldəki qərargahından qovması hadisəsindən sonra Rusiya NATO-dakı missiyasını dayandırdı və NATO-nun Moskvadakı ofisinin bağlanmasına göstəriş verdi.[6][7]

Rusiyanın 2022-ci ilin fevralında Ukraynaya hərbi müdaxiləsi NATO-Rusiya münasibətlərinin 1991-ci ildə Soyuq müharibənin başa çatmasından sonra ən aşağı nöqtəyə enməsinə səbəb oldu. NATO-nun 2022-ci il Madrid sammitində Rusiya "Avro-Atlantik təhlükəsizliyi üçün birbaşa təhdid" elan edildi, NATO-Rusiya Şurası fəaliyyətini dayandırdı.[8] Rusiya rəsmiləri və təbliğatçıları bütün NATO və Qərblə "müharibə vəziyyətində" olduqlarını iddia etsələr də, NATO əsas diqqətinin Rusiya ilə vuruşmağa deyil, Ukraynanın özünümüdafiəsinə yardım etməyə yönəldiyini bildirir.[9][10]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Harmala, Jason; Wilson, Ross. "Transcript: Russia's Aims and Priorities in Nagorno-Karabakh". atlanticcouncil.org. Atlantic Council. October 1, 2012. 9 August 2020 tarixində arxivləşdirilib.
  2. ↑ Benson, Brett V. Constructing International Security: Alliances, Deterrence, and Moral Hazard. Cambridge: Cambridge University Press. 2012. səh. 67. ISBN 978-1107027244.
  3. ↑ "Russia blocks trains carrying Kazakh coal to Ukraine | Article". 2024-02-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-16.
  4. ↑ "Russia says deployment of EU mission in Armenia to 'exacerbate existing contradictions'". 2023-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-16.
  5. ↑ RAND, Russia's Hostile Measures: Combating Russian Gray Zone Aggression Against NATO in the Contact, Blunt, and Surge Layers of Competition (2020) online Arxivləşdirilib 2023-03-14 at the Wayback Machine
  6. ↑ "Russia suspends its mission at NATO, shuts alliance's office" (ingilis). AP. 2021-10-18. 2022-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-19.
  7. ↑ Chernova, Anna; Fox, Kara. "Russia suspending mission to NATO in response to staff expulsions". CNN. 2021-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-19.
  8. ↑ "Madrid Summit ends with far-reaching decisions to transform NATO". NATO (ingilis). 30 June 2022. 1 July 2022 tarixində arxivləşdirilib.
  9. ↑ Vavra, Shannon. "'The Time Has Come': Top Putin Official Admits Ugly Truth About War". The Daily Beast (ingilis). 2022-09-21. 2022-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-01.
  10. ↑ Tisdall, Simon. "Nato faces an all-out fight with Putin. It must stop pulling its punches". The Observer (ingilis). 2023-03-05. ISSN 0029-7712. 2023-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-26.