Pol Berq

Pol Berq
ing. Paul Naim Berg
Doğum tarixi 30 iyun 1926(1926-06-30)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 15 fevral 2023(2023-02-15)[3] (96 yaşında)
Vəfat yeri
Uşağı 1[4]
Elm sahəsi biokimya
İş yeri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları Kimya üzrə "Nobel" mükafatı ABŞ Milli Elmlər medalı American Institute of Chemists Gold Medal
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Pol Berq (ing. Paul Naim Berg; 30 iyun 1926[1][2][…], Bruklin, Nyu-York ştatı[6] – 15 fevral 2023[3], Stenford[d], Kaliforniya) — Amerika biokimyaçısı, Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı. Stenford Universitetinin fəxri professoru, ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının və Amerika Fəlsəfə Cəmiyyətinin üzvü (1983), Fransa Elmlər Akademiyasının (1981) və London Kral Cəmiyyətinin (1992) əcnəbi üzvü. Həmçinin Milli Elm Medalı (1983) və digər mükafatlarla təltif edilmişdir. Pol Berq hələ gənc tədqiqatçı olarkən metabolik kimyada bir neçə əsas problemi həll etdi və daha sonra canlı sistemlərdə DNT və RNT zülal sintezini idarə edən mexanizmləri araşdırmağa davam etdi. 1972-ci ildə Stenford Universitetindəki həmkarları ilə birlikdə ilk rekombinant DNT-ni (r-DNT) sintez etdi. O, sonradan bu inqilabi nəzəriyyənin qaldırdığı fiziki və etik problemlərin həllində beynəlxalq r-DNT tədqiqat cəmiyyətinə kömək edir.

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

O, yəhudi ailəsində anadan olub, böyük uşaq kimi böyüyüb[7]. Ata – Harry Berq (Bergsalz)[8], tekstil işçisi və anası – Sara Brodskaya, evdar qadın[9] idi, Uman əsilli, 4 avqust 1923-cü ildə Orqeevdən (o vaxt Rumıniyanın bir hissəsi)[9] ABŞ-yə mühacirət etdi. Bruklin'in bölməsində böyüdü. Erkən yaşda Sinkler Lyuisin "Errousmit" və Pol de Krunun "Mikrob Ovçuları" əsərlərini oxuyan və onların vasitəsilə biologiya ilə maraqlanan P. Berq alim olmaq istəyirdi. 14 yaşında ibtidai məktəbdə bir neçə sinfi atlayaraq Linkoln Liseyinə daxil oldu. O, 1943-cü ilin yanvarında orta məktəbi bitirir və müharibədə vuruşmaq həvəsi ilə 17 yaşı tamam olan kimi Hərbi Dəniz Qüvvələrinə yazılır. Hərbi Dəniz Qüvvələrinin pilot məktəbinə çağırılmağı gözləyərkən o, Pensilvaniya Dövlət Universitetinə biokimya ixtisası üzrə daxil olub və orada uçuşqabağı təlim keçib. Hərbi Dəniz Qüvvələri pilot hazırlığını bitirəndə Berq gəmidə xidmətə hazırlaşmağa başladı – o, 1946-cı ilə qədər sualtı qayıqda xidmət edəcək. Sonra təhsilini davam etdirmək üçün Berq Pensilvaniya Universitetinə qayıtdı və 1948-ci ildə bakalavr dərəcəsini aldı. Bir il əvvəl P. Berq məktəbdə tanış olduğu Mildred Levi ilə evləndi. Daha sonra onların Con adlı bir uşaqları oldu. 1952-ci ildə Keys Texnologiya İnstitutunda biokimya üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsini aldı. P. Berqin dissertasiya işi qarışqa turşusu, formaldehid və metanolun metioninin tam reduksiya olunmuş metil qrupuna çevrilməsinin tədqiqinə həsr edilmişdir. P. Berq ilk dəfə fol turşusu və vitamin B12-nin bu çevrilmədə mühüm rol oynadığını göstərdi. 1959-cu ildə, 33 yaşında P. Berq Stenford Tibb Məktəbində biokimya professoru oldu və qırx yaşına çatmamış ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının üzvü seçildi. 1980-ci ildə o, nuklein turşularına dair fundamental tədqiqatlarına görə Uolter Gilbert və Frederik Senger ilə birlikdə kimya üzrə Nobel mükafatı aldı. 1985-ci ildə prezident Ronald Reyqan ona 1983-cü ildə ABŞ Milli Elm Medalını təqdim etdi.[10] P. Berq 2000-ci ildə təqaüdə çıxdı və ölümünə qədər Stanford Universitetinin fəxri professoru idi. 2016-cı ildə o, Greenpeace, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və bütün dünya hökumətlərini geni dəyişdirilmiş orqanizmlərə (QMO) qarşı mübarizəni dayandırmağa çağıran bir məktub imzaladı.[11][12][13] Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyasının (1966) və Pontifik Elmlər Akademiyasının (1996), Fransa Elmlər Akademiyasının (1981) və London Kral Cəmiyyətinin (1992) xarici üzvüdür. Amerika Elmin İnkişafı Assosiasiyasının üzvü (1966) və EMBO-nun üzvü olub. 15 fevral 2023-cü ildə Stanford şəhərində (Santa Clara, Kaliforniya, Amerika Birləşmiş Ştatları) 96 yaşında vəfat etmişdir[14].

İlk elmi tədqiqatları (1959-cu ilə kimi)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

P. Berqin doktorluq dissertasiyası biokimyanın mərkəzi probleminə toxunaraq, vitamin B12 və fol turşusunun heyvanlara amin turşusu metionini sintez etməyə necə imkan verdiyini nümayiş etdirirdi. Bu iş həm də ona enzimologiya üzrə tədqiqatlarını davam etdirmək imkanı verdi. O, enzimologiya sahəsində iki yüksələn ulduzla – Artur Kornberq və Germann Kalkarla tanış oldu və onu gələcəkdə onlarla işləməyə dəvət etdilər. 1952-ci ildə o, doktorluq dissertasiyasına layiq görüldü və bir il Kopenhagendəki Sitofiziologiya İnstitutunda G. Kalkarla birlikdə işlədi, burada o və bir həmkarı qlükoza mübadiləsində əsas məqamı aydınlaşdırmaq ümidi ilə, bunun əvəzinə fosfatın hüceyrələrdən köçürülməsinə imkan verən yeni bir ferment inozin trifosfat (ITP) və ya guanozin trifosfat molekullarına oxşar adenozin trifosfatı (ATP) kəşf etdi. Bu iş, bioloji sistemlərin enerji daşımaq üçün ATP-dən başqa trifosfat formalarından istifadə edə biləcəyini izah etdi. 1953–1954-cü illərdə P. Berq Sent-Luisdəki Vaşinqton Universitetində Artur Kornberqin laboratoriyasında işləyib. O, mərkəzi metabolik prosesdə qidanı parçalayan və enerji buraxan mühüm ara məhsul olan asetillə əvəzlənmiş koenzim A-nın sintezi ilə bağlı problemi araşdırmaq qərarına gəldi. Fritz Lipman və Feodor Linen AMP-ferment kompleksini əhatə edən üç addımlı bir prosesi təklif etdilər. P. Berq kəşf etdi ki, ferment AMP ilə kompleks yaratmaq əvəzinə, asetil-SCoA sintezini tamam başqa şəkildə katalizləşdirir. Bu iş iki böyük biokimyaçının təklif etdiyi modeli təkzib etdi və bu sahədə daha bir mühüm problemi həll etdi. Daha yeni tədqiqatlar göstərir ki, yağ turşularının metabolizmi və sintezi oxşar kimyəvi proseslərlə baş verir. P. Berqin sonrakı tədqiqatları göstərdi ki, amin turşularının zülallara birləşməsi mexanizmi yağ turşularının sintezində müşahidə olunan mexanizmə çox oxşardır – yəni amin turşuları asil-AMP formasına "aktivləşir" və transfer RNT-yə qoşula bilər (tRNT). Transfer RNT-ləri daha sonra protein sintezi üçün hüceyrənin ribosomlarına aparır. 1959-cu ildə P. Berq bu işinə görə biokimya üzrə Eli Lilly mükafatını aldı və onun sonrakı tədqiqatları ilk növbədə RNT tərəfindən idarə olunan zülal sintezinə yönəldi.

Yetkinlik illərindəki elmi fəaliyyəti (1980-ci idən indiki)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

P. Berq 1980–2000-ci illər arasında r-DNT üzrə tədqiqatını dərinləşdirdi, digər şeylərlə yanaşı, destruksiya edilmiş DNT-nin rekombinant təmir mexanizmini öyrəndi. Molekulyar biologiya tədqiqatlarının klinik tədqiqatlarla əlaqələndirilməsinin zəruriliyini "Genetik Tibb Mərkəzinin yaradılmasına kömək etdi və onun ilk direktoru oldu. Bir çox genetik tədqiqatçı kimi, P. Berq də akademik və sənaye tədqiqatlarını əlaqələndirdi. 1980-ci ildə həmkarları Artur Kornberq və Çarlz Yanovski ilə birlikdə biotexnologiya tədqiqat institutu olan DNAX-ı qurdu. Başlanğıcda tədqiqatın diqqəti spesifik xüsusiyyətlərə malik immunoqlobulinlərin sintezi üçün r-DNT-nin istifadəsinə yönəldilib. Sonra P. Berqin laboratoriyasında hazırlanmış klonlama sistemlərindən istifadə edərək interleykinlərin alınması sahəsində tədqiqatlar davam etdirildi. Hazırda DNAX immunologiya sahəsində aparıcı tədqiqat mərkəzlərindən biridir[15]. Tədqiqat karyerası bitdikdən sonra, P. Berq müxtəlif məsləhət komitələrində iştirak etməyə davam etdi, eyni zamanda başqa maraqlarını da inkişaf etdirməyə başladı. İllər keçdikcə o, elmi bioqrafiya ilə maraqlanır, araşdırma aparır və genetikanın banisi Corc Bidl haqqında Maksin Singerlə birgə həmmüəllifi olduğu kitab yazır. Kitab: "George Beadle: Qeyri-adi fermer" ("George Beadle: An Uncommon Farmer") 2003-cü ildə işıq üzü görüb nəşr edilmişdir.

Mükafatlar və fəxri adları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1959 – Bioloji Kimya üzrə Eli Lili Mükafatı
  • 1963 – Kaliforniyada ilin alimi
  • 1966 – Milli Elmlər Akademiyası Mükafatı
  • 1977 – Veizmann Memorial Mühazirələri
  • 1980 – Kimya üzrə Nobel Mükafatı, Əsas Tibbi Araşdırmalar üzrə Albert Lasker Mükafatı, Gairdner Beynəlxalq Mükafatı
  • 1982 – Elmi Azadlıq və Məsuliyyət üçün AAAS Mükafatı
  • 1983 – ABŞ Milli Elm Medalı
  • 1999 – Maks Delbrück medalı
  • 2005 – Biotexnologiya İrsi Mükafatı
  • 2006 — Elmin Populyarlaşdırılması üzrə Karl Saqan Mükafatı

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Paul Berg - Biographical. Nobel Fondu.
  2. ↑ 1 2 Paul Berg // Encyclopædia Britannica (ing.).
  3. ↑ 1 2 Nobel Prize winner and recombinant DNA pioneer Paul Berg dies (ing.).
  4. ↑ Encyclopedia of World Scientists. Nyu-York: Facts on File, 2007.
  5. ↑ 1 2 NNDB (ing.). 2002.
  6. ↑ 1 2 A Stanford Professor's Career in Biochemistry, Science Politics, and the Biotechnology Industry.
  7. ↑ Старший сын Шмил, с которым родители прибыли в Нью-Йорк, умер ребёнком.
  8. ↑ Errol C Friedberg. A Biography Of Paul Berg: The Recombinant DNA Controversy Revisited. Дата обращения: 19 февраля 2023. Архивировано 19 февраля 2023 года.
  9. ↑ Errol C Friedberg. A Biography Of Paul Berg: The Recombinant DNA Controversy Revisited. Дата обращения: 19 февраля 2023. Архивировано 19 февраля 2023 года.
  10. ↑ Stanford University Libraries & Academic Information Resources. Дата обращения: 1 декабря 2012. Архивировано 1 декабря 2012 года.
  11. ↑ 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs. Дата обращения: 30 июня 2016. Архивировано 29 июня 2016 года.
  12. ↑ Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs). Дата обращения: 30 июня 2016. Архивировано 7 июля 2016 года.
  13. ↑ Список нобелевских лауреатов подписавших письмо. Дата обращения: 30 июня 2016. Архивировано 2 сентября 2017 года.
  14. ↑ Nobel Prize winner and recombinant DNA pioneer Paul Berg dies. Дата обращения: 18 февраля 2023. Архивировано 18 февраля 2023 года.
  15. ↑ The Paul Berg Papers Архивная копия от 20 января 2013 на Wayback Machine (англ.)

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]