Polietilen
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
 | Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi göstərilməmişdir. |
| Polietilen | |
|---|---|
 | |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 9002-88-4 |
| ChEBI | 53227 |
Polietilen dünyada ən geniş yayılmış plastik növüdür və illik təxminən 80 milyon ton beynəlxalq istehsal vardır. 1898-ci ildə diazometanı tədqiq edən Alman kimyaçı Hans Von Pechmann tərəfindən təsadüfən hazırlanmışdır. Polietilen - (-CH2-CH2-)n, bərk ağ rəngli, termoplastik, əl ilə yoxladıqda bir qədər yağlıtəhər materialdır, parafini xatırladır. Polimerin öz quruluşuna görə böyük molekul kütləsinə malik doymuş karbohidrogen (parafin) olduğu nəzərə alınsa, bu oxşarlığı başa düşmək olar. Polietilen maviyəçalan zəif parlaq alovla yanır. Turşuların, qələvilərin, oksidləşdiricilərin (kalium-permanqanatın) məhlulları ona təsir etmir. Qatı nitrat turşusu polietileni parçalayır. Polietilendən elektrik izolyatoru kimi istifadə edilir. Polietilen plyonkalar su və qaz keçirmir, ona görə də qida maddələrini qablaşdırmaq üçün material kimi istifadə edilir. Polietilen plyonkalardan, eləcə də kənd təsərrüfatında şitillərin şaxtadan qorunması üçün istixanaların tikilişində istifadə olunur. Polietilenin kimyəvi davamlıllığı ondan müxtəlif növ borular, kimyəvi aparatlar, detalları, kimyəvi aqressiv mayelərin saxlanması və daşınması üçün tutumlar (qablar) hazırlamağa imkan verir. Polietilendən məişətdə işlədilən çoxlu miqdarda əşyalar: su qabları, parçalar, qablaşdırma paketləri və s. hazırlayırlar. Polietileni sənayedə yüksək təzyiqdə (250-350 MPa, 250-380 °C) və aşağı təzyiqdə (0,25-2,5 bMPa,80-100 °C) alırlar. Yüksək təzyiq polimeri ciddi xətti quruluşa malik deyildir,onların makromolekullarının zəncirlərində şaxələnmə əmələ gəlir. Aşağı təzyiq polimeri xüsusi katalizatorun təsiri nəticəsində dəqiq xətti quruluşlu olur, odur ki, onun molekulları bir-biri ilə daha sıx birləşir (kristallıq dərəcəsi artır) və bu, materialın xassələrində özünü göstərir.[1]
| Xassələr | Yüksək təzyiqli polietilen | Aşağı təzyiqli polietilen |
| Kristallıq dərəcəsi, % | 50-65 | 75-90 |
| Sıxlıq, q/sm3 | 0,91-0,93 | 0,95-0,97 |
| Ərimə termp., °C | 105-108 | 120-130 |
| Nisbi molekul kütləsi | 80000-500000 | 80000-800000 |
Polietilen ən çox örtük və şüşə istehsalı üçün istifadə olunur, eləcə də plastik plyonkalar və çantalar kimi qablaşdırma maddələridir. Polietilenin termal, optik, elektrik, kimyəvi və mexaniki kimi bir neçə kateqoriyası vardır.
Mexaniki xüsusiyyətləri - Polietilenin zəif gücü və sərtliyidir, lakin yüksək sürtünmə və təsir gücünə malikdir. Qısamüddətli qüvvə altında güclü sürüşmə göstərir, bu da qısa lifləri əlavə etməklə azaldıa bilər. Toxunulduğunda mumlu hiss edilir.
Termal xüsusiyyətlər - Polietilenin faydalılığı 80 °C (176 °F) ərimə nöqtəsi ilə məhdudlaşır (HDPE, aşağı kristal tipləri əvvəllər yumşalır). Orta və yüksək sıxlıqlı polietilenin ümumi kommersiya səviyyələri üçün ərimə nöqtəsi adətən 120-180 °C (248-356 °F) arasındadır. Orta, kommersiya, aşağı sıx polietilen üçün ərimə nöqtəsi ümumilikdə 105 ilə 115 °C (221 ila 239 °F) arasındadır. Bu temperatur polietilen növlərinə görə qəti şəkildə dəyişir
Kimyəvi xüsusiyyətlər - Polietilen qeyri-polar, doymuş, yüksək molekulyar ağırlıqlı hidrokarbonlardan ibarətdir. Buna görə, kimyəvi davranışı parafinlə bənzərdir. Fərdi makromolekullar kovalent şəkildə əlaqələndirilmir. Simmetrik molekulyar quruluşundan görə, onlar kristalizə olurlar; ümumi polietilen qismən kristaldır. Yüksək kristallik sıxlığı və mexaniki və kimyəvi sabitliyi artırır. LPDE (Low-density polyethylene - zəif sıxlıqlı polietilen), MDPE (Medium-density polyethylene - orta sıxlıqlı polietilen) və HDPE (High-density polyethylene - güclü sıxlıqlı polietilen) siniflərinin əksəriyyətləri güclü oksidləşmə və azaldıcı maddələrə qarşı güclü asidlər və ya güclü bazalar tərəfindən hücuma məruz qalmamaqla mükəmməl kimyəvi müqavimət göstərir. Kristal nümunələri otaq temperaturunda həll edilmir. Polietilen (cross-linked polietilendən başqa) adətən toluol və ya ksilen kimi aromatik hidrokarbonlarda və ya trikloroetan və ya triklorobenzen kimi xlorlu həlledicilərdə yüksək temperaturda həll oluna bilər.
Polietilen demək olar ki, heç bir halda suyu absorbe etmir yəni, udmur və ya keçirmir. Qaz və su buxarı keçiriciliyi (yalnız qütb qazları) çoxu plastikdən daha aşağıdır; digər tərəfdən oksigen, karbon dioksid və ətirlər asanlıqla keçə bilər.
Polietilen sarı uclu mavi alovla yavaş-yavaş yanır və parafin qoxusunu (şam alovına bənzər) çıxarır. Material alov qaynağının çıxarılmasına davam edir və damla çıxarır (əriyib tökülür).
Elektrik xüsusiyyətləri - Polietilen yaxşı bir elektrik izolyatorudur. Yaxşı izləmə müqaviməti yarada bilir; ancaq asanlıqla elektrostatik yüklənir (qrafit, karbon qara və antistatik maddələrin əlavə olunması ilə azalda bilər).
Optik xüsusiyyətlər - Termal tarixi və plyonkanın qalınlığından asılı olaraq, polietilen demək olar ki, açıq (şəffaf), süd-şəffaf (ağımtıl-şəffaf) və ya qeyri-şəffaf arasında dəyişə bilər. LDPE bununla ən böyük, MDPE bir az, HDPE ən az şəffaflığa sahibidir. Şəffaflıq, görünən işığın dalğa uzunluğundan daha böyük olduqda kristalitiklər tərəfindən azalır.