Prader-Villi sindromu

Prader-Villi sindromu
XBT-10-KM Q87.1
XBT-9-KM 759.81[1]
OMIM 176270
DiseasesDB 10481
MedlinePlus 001605
MeSH D011218
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Prader-Villi sindromu — 15-ci xromosomdakı bəzi genlərin funksiyasını itirməsindən yaranan genetik bir xəstəlik.[2]

Yeni doğulmuş uşaqlarda simptomlara əzələ zəifliyi, zəif qidalanma və yavaş inkişaf daxildir. Uşaqlıqdan bu xəstəliyə tutulmuş insanlar daimi bir aclıq yaşayırlar, bu da tez-tez piylənməyə və tip 2 diabetə səbəb olur. Bu xəstəliyə malik olan insanlarda yüngül və orta dərəcədə zəka qüsurları və davranış problemləri də geniş yayılmışdır. Çox vaxt bu xəstəliyə məruz qalmış insanlar dar bir alına, kiçik qollara və ayaqlara, qısa boya və açıq dəri və saç rənginə malik olurlar. Onların əksəriyyəti heç vaxt övlad sahibi ola bilmirlər. Xəstəlik halının təqribən 74%-i atanın 15-ci xromosomunun bir hissəsi çıxarıldıqda baş verir. Yerdə qalan 25% hallarda isə xəstə anadan 15-ci ana xromosomunun iki nüsxəsini alır və ata nüsxəsi olmur. Ana xromosomunun hissələri genomik imprintinq səbəbindən deaktivləşdirildiyindən, onlara müəyyən genlərin işləyən nüsxələri qalmır. PVV ümumiyyətlə genetik yolla ötrülmür; lakin, yumurta, sperma və ya erkən inkişaf zamanı genetik dəyişikliklər baş verə bilir. Xəstəliyin risk faktorları məlum deyil. PVS olan bir uşağı olanların növbəti uşaqlarının eyni xəstəliyə düçar olma ehtimalı 1%-dən azdır. Bənzər bir mexanizm Angelman sindromunda da meydana gəlir, qüsurlu 15-ci xromosomun anadan, ya da iki nüsxəsinin atadan gəldiyi vaxtlarda meydana çıxır.[3]

Prader-Villi sindromu tibbi müalicəsi yoxdur. Müalicə, xüsusilə erkən yaşda başlanıldığı təqdirdə nəticələri əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər.[4] Qidalanma çətinliyi olan yeni doğulmuş körpələr üçün qidalanma borusu istifadə edilə bilər. Bir qayda olaraq, üç yaşından etibarən xüsusi bir idman proqramını müşayiət edən qidalanma proqramının tətbiqi müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Proses boyunca, böyümə hormonu terapiyaları da nəticələri yaxşılaşdıra bilər. Psixoterapevtik konsultasiya və dərmanlar bəzi davranış problemlərində kömək edə bilər.

PVS dünyada 1 ildə 10.000-30.000 insanda özünü büruzə verir. Sözügedən tibbi vəziyyət onu Aleksis Labhat ilə birlikdə 1956-cı ildə təfərrüatlı təsvir və tədqiq edən isveçrəli həkimlər Andreya Prader və Haynrix Villinin adını daşıyır. Xəstəliyə dair daha əvvəl 1887-ci ildə ingilis həkim John Lanqdon Dovn tərəfindən şərh verilmişdir.[5][6]

İşarələr və simptomlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]

15 yaşında Prader-Villi sindromunun fenotipinə nəzər saldıqda bir sıra məqamlar önə çıxır. Prader-Villi sindromu tipik üz cizgilərinin olmamasına və orta dərəcədə piylənmiş gövdəyə diqqət yetirilməlidir.[7] Prader-Villi sindromu simptomları körpəlikdə zəif əzələ tonusundan tutmuş erkən uşaqlıqdakı davranış problemlərinə qədər dəyişə bilər.[8] Körpələrdə tez-tez rast gəlinən simptomlardan bəzilərinə zəif əzələ tonusuna əlavə olaraq göz koordinasiyasının olmaması daxildir, bəziləri badam formalı gözlərlə doğulur və zəif əzələ tonu səbəbindən bəzilərində güclü bir əmmə refleksi olmaya bilər. Onların qışqırıqları zəifdir və oyanmaları çətindir. Bu vəziyyətin başqa bir əlaməti incə yuxarı dodaqdır.[9]

Klinik baxışda nəzərə alınan digər məqamlara hipotansiyon və anormal nevroloji funksiya, hipoqonadizm, inkişaf və idrak geriliyi, hiperfagiya və obezlik, qısa boy və davranış və psixiatrik xəstəliklər daxildir.[10]

Genetika

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Prader-Villi sindromu, imprintinq kimi tanınan epigenetik bir fenomenlə əlaqələndirilir. Tipik olaraq, Prader-Villi fetus genlərinin basılmış bir ana nüsxəsini və Prader-Villi genlərinin funksional bir ata nüsxəsini miras alır.[11] Basma səbəbi ilə, bu genlərin anadan miras qalmış nüsxələri praktik olaraq işləmir və bu səbəbdən fetus genlərin ata nüsxələrinin ifadəsinə etibar edir. Bununla birlikdə, Prader-Villi sindromu, Prader-Villi genlərinin ata nüsxələrini mutasiya edir silir, nəticədə fetusun işləyən PV genləri yoxdur.[12]. Bu genlər 15q11-13 bölgəsində yerləşən xromosom 15-də yerləşir. Paternal xromosom 15-dəki bu PVS / AS bölgəsi, əksər hallarda təsadüfi mutasiya nəticəsində baş verən bir neçə genetik mexanizmdən biri tərəfindən itirə bilər. Digər, daha az yayılmış mexanizmlərə tək valideyn disomiyası, sporadik mutasiyalar, xromosom translokasiyaları və genlərin silinməsi daxildir.[13][14][15][16]

Prader-Villi sindromu həm 15q11-13 bölgəsinə, həm də Angelman sindromuna (AS) aiddir.[17] PVS, bu bölgədəki PV genlərinin ata xromosomunda itirilməsindən qaynaqlanırsa, eyni bölgədəki başqa bir genin ana xromosomunda itirilməsi AS-a səbəb olur.[18] PVS və AS, insanlarda imprinting pozğunluqlarının bildirilən ilk hallarını təmsil edir.[19]

Təsirə məruz qalan bir uşağın qardaşına PVV riski, xəstəliyə səbəb olan genetik mexanizmdən asılıdır[20]. Bacı-qardaşlar üçün risk, təsirlənmiş uşağın gen silinməsi və ya homojen bir disomiyaya məruz qalması halında < 1, təsirlənmiş uşağın imprintinq edilmiş bir nəzarət bölgəsi mutasiyasına məruz qaldığı təqdirdə 50% -ə, valideyn xromosom translokasiyası olduqda isə% 25-ə qədərdir. Prenatal test, bilinən hər hansı bir genetik mexanizm üçün mümkündür.[21][22] [23]

Diaqnostika

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ənənəvi olaraq hipotansiyon, qısaboyluq, hiperfagiya, piylənmə, davranış problemləri , kiçik qollar və ayaqlar, hipoqonadizm və zəka geriliyi ilə xarakterizə olunur . Bununla birlikdə, erkən diaqnoz və erkən müalicə ilə (böyümə hormonu terapiyası kimi), PVS olan insanlar üçün proqnoz dəyişməyə başlayır.[24] Autizm kimi, PVV də simptomları yüngüldən şiddətə qədər dəyişə bilən və bir insanın həyatı boyu dəyişə bilən bir spektrum xəstəliyidir.[25] Müxtəlif orqan sistemləri təsirlənir.[26]

Ənənəvi olaraq, PVV diaqnozu klinik təzahürlərə əsasən qoyulmuşdur.[27] Hazırda sindroma genetik test yolu ilə diaqnoz qoyulur;[28] Şiddətli hipotenziyası olan yenidoğulmuşlar üçün test tövsiyə olunur. Prader-Villi sindromunun erkən diaqnozu vaxtında müdaxilə etməyə və böyümə hormonunun erkən təyin olunmasına imkan verir. PVS olan uşaqlara gündəlik rekombinant böyümə hormonu (BH) inyeksiyası göstərilir.[29][30] BH, əzələ kütləsindəki xətti böyüməni və artımı dəstəkləyir və eyni zamanda qida narahatlığını və kilo almasını azalda bilər.[31]

Diaqnostika genetik testə, xüsusən 15q11-q13 xromosomunda ata PVS / AS bölgəsinin olmadığını aşkar etmək üçün DNT əsaslı metilasiya testinə əsaslanır. Belə test halların 97% -dən çoxunu aşkar edir. Metilasyona spesifik test bütün insanlarda PVS diaqnozunu təsdiqləmək üçün vacibdir, lakin xüsusilə klinik diaqnoz qoymaq üçün kifayət qədər xüsusiyyətləri göstərmək üçün çox gənc olanlarda və ya atipik nəticələrə sahib olanlarda.[32]

PVS tez-tez digər bir sindrom kimi səhv diaqnoz qoyulur, çünki tibb ictimaiyyətində çoxunun bu barədə məlumatı yoxdur. Bəzən Daun sindromu PVS ilə müqayisədə Daun sindromunun nisbi tezliyinə görə səhv olur.[33]

Müalicə

[redaktə | vikimətni redaktə et]

PVS müalicə edilə bilməz; Xəstəliyin simptomlarını azaltmaq üçün bir neçə müalicə üsulu mövcuddur.[34] Körpəlik dövründə subyektlər əzələ gücünü yaxşılaşdırmaq üçün müalicə almalıdır. Danışıq terapiyası və peşə terapiyası da göstərilir. Məktəb illərində uşaqlar yaxşı qurulmuş bir öyrənmə mühitindən və əlavə yardımlardan faydalanırlar. Sindromla əlaqəli ən böyük problem şiddətli piylənmədir. Adətən soyuducular da daxil olmaqla bütün qida anbarlarına kilidlər qoyularaq qidaya giriş ciddi şəkildə nəzarət edilməli və məhdudlaşdırılmalıdır. Hər yaşdan PVS olan insanlar üçün fiziki fəaliyyət gücünü artırmaq və sağlam həyat tərzini təşviq etmək üçün vacibdir.[35]

Rekombinant böyümə hormonu gündəlik inyeksiyalarının təyin edilməsi PVS olan uşaqlar üçün göstərilir. BH, əzələ kütləsindəki xətti böyüməni və artımı dəstəkləyir və eyni zamanda qida narahatlığını və kilo almasını azalda bilər.[36]

Şiddətli piylənmə səbəbindən obstruktiv yuxu apnesi ümumi bir komplikasiyadır və tez-tez müsbət hava yolu təzyiqi tələb olunur.[37] PVS diaqnozu qoyulmuş bir şəxsin əməliyyat olunmasına ehtiyac ola bilər. Piylənmənin müalicəsində uğursuz olan bir əməliyyat mədə anastomozudur.[38]

Ən yaxşı nəticə üçün davranış və zehni problemlər erkən müəyyən edilməlidir. Bu problemlər ən yaxşı şəkildə valideyn təhsili və təhsili yolu ilə həll olunur. Bəzən dərmanlar da vurulur. Serotonin agonistlərinin qəzəb hisslərini azaltmaq və kompulsivliyi yaxşılaşdırmaqda ən təsirli olduğu təsbit edildi.

Epidemiologiya

[redaktə | vikimətni redaktə et]

PVV, 25.000 yeni doğulmuş körpədə hər 10,000-1-də təsirlənir. 400 mindən çox insan belə sindromla yaşayır.[39]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ Disease Ontology (ing.). 2016.
  2. ↑ Cortés M, F; Alliende R, MA; Barrios R, A; Curotto L, B; Santa María V, L; Barraza O, X; Troncoso A, L; Mellado S, C; Pardo V, R. "[Clinical, genetic and molecular features in 45 patients with Prader-Willi syndrome]". Revista Médica de Chile. 133 (1). January 2005: 33–41. doi:10.4067/s0034-98872005000100005. PMID 15768148.
  3. ↑ Teitelbaum, Jonathan E. In a Page: Pediatrics (ingilis). Lippincott Williams & Wilkins. 2007. səh. 330. ISBN 9780781770453. 2017-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  4. ↑ "Angelman syndrome". Genetic Home Reference. May 2015. August 27, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 20, 2016.
  5. ↑ "Is there a cure for Prader-Willi syndrome (PWS)?". NICHD. January 14, 2014. August 27, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 20, 2016.
  6. ↑ "What are the treatments for Prader-Willi syndrome (PWS)?". NICHD. January 14, 2014. August 10, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 20, 2016.
  7. ↑ "Prader-Willi syndrome". Genetics Home Reference. June 2014. August 27, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 19, 2016.
  8. ↑ "Prader-Labhardt-Willi syndrome". Whonamedit?. August 21, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 20, 2016.
  9. ↑ Mia, Md Mohan. Classical and Molecular Genetics (ingilis). American Academic Press. 2016. səh. 195. ISBN 978-1-63181-776-2. September 11, 2017 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ Jorde, Lynn B.; Carey, John C.; Bamshad, Michael J. Medical Genetics (ingilis) (5). Elsevier Health Sciences. 2015. səh. 120. ISBN 978-0-323-18837-1. 2020-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  11. ↑ "Mayo Clinic, Diseases and Conditions". Prader-Willi Syndrome, Symptoms and Causes. 16 December 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2019.
  12. ↑ Cassidy, Suzanne B; Driscoll, Daniel J. "Prader–Willi syndrome". European Journal of Human Genetics. 17 (1). September 10, 2008: 3–13. doi:10.1038/ejhg.2008.165. PMC 2985966. PMID 18781185.
  13. ↑ Holm, V. A.; Cassidy, S. B.; Butler, M. G.; Hanchett, J. M.; Greenswag, L. R.; Whitman, B. Y.; Greenberg, F. "Prader-Willi syndrome: consensus diagnostic criteria". Pediatrics. 91 (2). Feb 1993: 398–402. ISSN 0031-4005. PMC 6714046. PMID 8424017. 2022-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  14. ↑ Curfs LM, Fryns JP. "Prader-Willi syndrome: a review with special attention to the cognitive and behavioral profile". Birth Defects Orig. Artic. Ser. 28 (1). 1992: 99–104. PMID 1340242.
  15. ↑ Buiting, K; Saitoh, S; Gross, S; Dittrich, B; Schwartz, S; Nicholls, RD; Horsthemke, B. "Inherited microdeletions in the Angelman and Prader-Willi syndromes define an imprinting centre on human chromosome 15". Nature Genetics. 9 (4). April 1995: 395–400. doi:10.1038/ng0495-395. PMID 7795645.
  16. ↑ "Major breakthrough in understanding Prader-Willi syndrome, a parental imprinting disorder". Medicalxpress.com. April 28, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 18, 2015.
  17. ↑ Udwin O. "Prader-Willi syndrome: Psychological and behavioural characteristics". Contact a Family. November 1998. July 16, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  18. ↑ Holm VA, Cassidy SB, Butler MG, Hanchett JM, Greenswag LR, Whitman BY, Greenberg F. "Prader-Willi syndrome: consensus diagnostic criteria". Pediatrics. 91 (2). 1993: 398–402. PMC 6714046. PMID 8424017.
  19. ↑ de los Santos T, Schweizer J, Rees CA, Francke U. "Small evolutionarily conserved RNA, resembling C/D box small nucleolar RNA, is transcribed from PWCR1, a novel imprinted gene in the Prader-Willi deletion region, which is highly expressed in brain". American Journal of Human Genetics. 67 (5). November 2000: 1067–82. doi:10.1086/303106. PMC 1288549. PMID 11007541.
  20. ↑ Whittington J, Holland A, Webb T, Butler J, Clarke D, Boer H. "Cognitive abilities and genotype in a population-based sample of people with Prader-Willi syndrome". J Intellect Disabil Res. 48 (Pt 2). February 2004: 172–87. doi:10.1111/j.1365-2788.2004.00556.x. PMID 14723659.
  21. ↑ Cavaillé J, Buiting K, Kiefmann M, Lalande M, Brannan CI, Horsthemke B, Bachellerie JP, Brosius J, Hüttenhofer A. "Identification of brain-specific and imprinted small nucleolar RNA genes exhibiting an unusual genomic organization". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 97 (26). December 2000: 14311–6. Bibcode:2000PNAS...9714311C. doi:10.1073/pnas.250426397. PMC 18915. PMID 11106375.
  22. ↑ Boer, H; Holland, A; Whittington, J; Butler, J; Webb, T; Clarke, D. "Psychotic illness in people with Prader Willi syndrome due to chromosome 15 maternal uniparental disomy". Lancet. 359 (9301). January 12, 2002: 135–6. doi:10.1016/S0140-6736(02)07340-3. PMID 11809260.
  23. ↑ "Prader-Willi Syndrome - MeSH - NCBI." National Center for Biotechnology Information. U.S. National Library of Medicine, n.d. Web. November 1, 2016. <"Prader-Willi Syndrome - MeSH - NCBI". November 3, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 1, 2016.>.
  24. ↑ Runte M, Varon R, Horn D, Horsthemke B, Buiting K. "Exclusion of the C/D box snoRNA gene cluster HBII-52 from a major role in Prader-Willi syndrome". Hum Genet. 116 (3). 2005: 228–30. doi:10.1007/s00439-004-1219-2. PMID 15565282.
  25. ↑ Cassidy, SB; Dykens, E. "Prader-Willi and Angelman syndromes: sister imprinted disorders". Am J Med Genet. 97 (2). 2000: 136–146. doi:10.1002/1096-8628(200022)97:2<136::aid-ajmg5>3.0.co;2-v. PMID 11180221.
  26. ↑ "What are the treatments for Prader-Willi syndrome (PWS)?". July 6, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 16, 2016.
  27. ↑ Skryabin BV, Gubar LV, Seeger B, Pfeiffer J, Handel S, Robeck T, Karpova E, Rozhdestvensky TS, Brosius J. "Deletion of the MBII-85 snoRNA gene cluster in mice results in postnatal growth retardation". PLOS Genet. 3 (12). 2007: e235. doi:10.1371/journal.pgen.0030235. PMC 2323313. PMID 18166085.
  28. ↑ Sahoo T, del Gaudio D, German JR, Shinawi M, Peters SU, Person RE, Garnica A, Cheung SW, Beaudet AL. "Prader-Willi phenotype caused by paternal deficiency for the HBII-85 C/D box small nucleolar RNA cluster". Nat Genet. 40 (6). 2008: 719–21. doi:10.1038/ng.158. PMC 2705197. PMID 18500341.
  29. ↑ Ding F, Li HH, Zhang S, Solomon NM, Camper SA, Cohen P, Francke U. "SnoRNA Snord116 (Pwcr1/MBII-85) deletion causes growth deficiency and hyperphagia in mice". PLOS ONE. 3 (3). March 2008: e1709. Bibcode:2008PLoSO...3.1709D. doi:10.1371/journal.pone.0001709. PMC 2248623. PMID 18320030.
  30. ↑ Ding F, Prints Y, Dhar MS, Johnson DK, Garnacho-Montero C, Nicholls RD, Francke U. "Lack of Pwcr1/MBII-85 snoRNA is critical for neonatal lethality in Prader-Willi syndrome mouse models". Mamm Genome. 16 (6). 2005: 424–31. doi:10.1007/s00335-005-2460-2. PMID 16075369.
  31. ↑ de Smith AJ, Purmann C, Walters RG, Ellis RJ, Holder SE, Van Haelst MM, Brady AF, Fairbrother UL, Dattani M, Keogh JM, Henning E, Yeo GS, O'Rahilly S, Froguel P, Farooqi IS, Blakemore AI. "A Deletion of the HBII-85 Class of Small Nucleolar RNAs (snoRNAs) is Associated with Hyperphagia, Obesity and Hypogonadism". Hum. Mol. Genet. 18 (17). June 2009: 3257–65. doi:10.1093/hmg/ddp263. PMC 2722987. PMID 19498035.
  32. ↑ Cassidy SB, Devi A, Mukaida C. "Aging in PWS: 232 patients over age 30 years". Proc. Greenwood Genetic Centre. 13. 1994: 102–3.
  33. ↑ Hered RW, Rogers S, Zang YF, Biglan AW. "Ophthalmologic features of Prader-Willi syndrome". J Pediatr Ophthalmol Strabismus. 25 (3). 1988: 145–50. PMID 3397859.
  34. ↑ Carrel AL, Myers SE, Whitman BY, Allen DB. "Benefits of long-term GH therapy in Prader-Willi syndrome: a 4-year study". J. Clin. Endocrinol. Metab. 87 (4). April 2002: 1581–5. doi:10.1210/jc.87.4.1581. PMID 11932286.
  35. ↑ Höybye C, Hilding A, Jacobsson H, Thorén M. "Growth hormone treatment improves body composition in adults with Prader-Willi syndrome". Clin. Endocrinol. 58 (5). May 2003: 653–61. doi:10.1046/j.1365-2265.2003.01769.x. PMID 12699450.
  36. ↑ Scheimann, AO; Butler, MG; Gourash, L; Cuffari, C; Klish, W. "Critical analysis of bariatric procedures in Prader-Willi syndrome". Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition. 46 (1). January 2008: 80–3. doi:10.1097/01.mpg.0000304458.30294.31. PMC 6815229. PMID 18162838.
  37. ↑ Killeen, Anthony A. Genetic Inheritance // Principles of Molecular Pathology. Humana Press. 2004. səh. 41. ISBN 978-1-58829-085-4. June 29, 2014 tarixində arxivləşdirilib.
  38. ↑ Tweed, Katherine. "Shawn Cooper Struggles with Prader Willi Syndrome". AOL Health. sentyabr 2009. sentyabr 9, 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: sentyabr 9, 2009.
  39. ↑ [1] Arxiv surəti 14 iyul 2014 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib iyul 14, 2014, at the Wayback Machine