Qadın, həyat, azadlıq

Vyanada kürd qadını və "Qadın, həyat, azadlıq" şüarını əks etdirən divar rəsmi (kürdcə).
Kürd və ingilis dillərində yazılmış lövhə.

Qadın, həyat, azadlıq (kürd. Jin, Jiyan, Azadî, ژن، ژیان، ئازادی; fars. زن، زندگی، آزادی‎ ) — həm kürd müstəqillik, həm də demokratik konfederalist hərəkatlarda istifadə edilən kürdcə siyasi şüar.[1][2][3] Bu şüar İranda Məhsa Əmininin ölümünə cavab olaraq baş verən etirazlar zamanı mitinq şüarına çevrilmişdir.[4]

Mənşəyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şüarın mənşəyi XX əsrin sonlarında kürd azadlıq hərəkatına təsadüf edir. İlk dəfə şüar İran, İraq, Türkiyə və Suriya hökumətlərinin təqiblərinə cavab olaraq kütləvi fəallıq əsasında qurulan kürd azadlıq hərəkatının bir hissəsi olan kürd qadın hərəkatının üzvləri tərəfindən istifadə edilmişdir.[5] Bu, Abdulla Öcalan kimi kürd fiqurları tərəfindən antikapitalist və antipatriarxal yazılarında daha da populyarlaşmışdır.[6] İlk dəfə istifadə edildiyi gündən bu şüar kürd təşkilatlarının üzvləri və kürd hərəkatına daxil olmayanlar tərəfindən istifadə edilir.[7] Suriyada İraq Şam İslam Dövlətinin Kobanini mühasirəsini yarmaqda kürd döyüşçülərinin şüarı bu idi.[8]

Demokratik konfederalizmdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu şüar demokratik konfederalizmin bir hissəsi olan jineologiya ilə əlaqələndirilir və Kürdüstan Fəhlə Partiyasının (PKK) lideri Abdullah Öcalan tərəfindən irəli sürüldüyü iddia edilmişdir.[9] Şüar kürd qadınlarının 2000-ci illərdəki siyasi fəaliyyətlərini qeyd edirdi, həmçinin yazılışı, ritmi və konnotasiya əhəmiyyətinə görə cəlbedici sayılırdı.[3] Bu şüar İslam Dövlətinə (İŞİD) qarşı müharibədə Qadın Müdafiə Birliklərinin (YPJ) kürdləri arasında da istifadə edilmişdir.[10]

Dünyada yayılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şüar əvvəlcə kürd döyüşçüləri tərəfindən irəli sürülmüş, sonra isə dünyanın digər etiraz aksiyalarında məşhurlaşmışdır.[11] Məsələn, 25 noyabr 2015-ci ildə bir sıra Avropa ölkələrində Qadın zorakılığına qarşı beynəlxalq mübarizə gününü qeyd etmək üçün keçirilən toplantılarda istifadə olunmuşdur.[12]

2018-ci ildə Kann Film Festivalı zamanı "Günəşin qızları" filminin heyəti "jin jiyan azadî" şüarını səsləndirmişdir.[13] Şüar daha sonra 2022-ci ilin sentyabrında Məhsa Əmininin ölümünə etirazlardan sonra Fransanın "Libération" qəzetinin birinci səhifəsində fars dilində çap olunmuşdur.[14]

"Qadın, həyat, azadlıq" şüarının istifadəsi 2022-ci ilin sentyabrında Məhsa Əmininin ölümündən sonra keçirilən etiraz aksiyalarında güclənmişdir. Şüar Əmininin Saqqız şəhərində keçirilən dəfn mərasimində səsləndirilmiş, daha sonra dəfn mərasimindən sonra Sənəndəcdəki ilk etiraz aksiyalarında səsləndirilmişdir.[15][16][17] 21 sentyabrda bu şüar Tehran Universitetinin tələbələri[18] və sonrakı günlərdə ölkənin hər yerində etirazçılar tərəfindən səsləndirilmişdir.[19][20] 28 sentyabrda və etirazların davam etdiyi Şiraz Tibb Elmləri Universitetinin tələbələri öz etirazlarında bu şüarla yanaşı yeni, oxşar şüar da istifadə etmişdir: "Qadın, həyat, azadlıq; Kişi, vətən, rifah".[21]

İran etirazlarının dünyanın digər şəhərlərinə də genişlənməsinin ardınca müxtəlif şəhərlərdə etirazçıların digər şüarlarla yanaşı "Qadın, həyat, azadlıq" şüarından istifadə etdiyi mitinqlər keçirilmişdir.[22][23] Fransanın "Libération" qəzeti dünya şəhərlərinə genişlənməsi və xarici mediada geniş yer alması səbəbindən şüarı və onun fransızsa tərcüməsini İran etirazlarının təsvirində istifadə etmişdir.[24][25] Polis tərəfindən saxlanılan Şərvin Hacıpurun "Baraye" mahnısının sözlərinin yekun hissəsində də bu sözdən istifadə edilmişdir. Onun "Baraye" mahnısı daha sonra 1 oktyabr 2022-ci ildə dünyanın təxminən 150 şəhərində İrana qarşı qlobal etirazlarda oxunmuşdur.[26][27]

2023-cü ilin fevralında İranın iyirmi müstəqil həmkarlar ittifaqı, feminist qrupları və tələbə təşkilatları 12 bənddən ibarət manifest dərc etmişdir.[28] Burada zülmə, ayrı-seçkiliyə, tiranlığa və diktaturaya son qoymağa çalışan "qadın, həyat, azadlıq" şüarının mənası açıqlanmışdır.[29]

20 sentyabr 2022-ci ildə İranda etiraz edən qadınlara dəstək aksiyasında əfqan qadınlar tərəfindən şüar səsləndirilmişdir.[30] Bu şüar Türkiyədə Şənbə anaları tərəfindən dəfələrlə istifadə olunmuşdur.[13] Bu şüar 21 sentyabr 2022-ci ildə İran İslam Respublikasının səfirliyi qarşısında etiraz aksiyası keçirmək üçün toplanan türk etirazçılar tərəfindən də səsləndirilmişdir.[31]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Dirik, Dilar. The Kurdish Women's Movement: History, Theory, and Practice. Pluto Press. 2022.
  2. ↑ Bocheńska, Joanna. Rediscovering Kurdistan's Cultures and Identities: The Call of the Cricket. Palgrave Macmillan. 2018. 47.
  3. ↑ 1 2 Çağlayan, Handan. Women in the Kurdish Movement: Mothers, Comrades, Goddesses. Springer Nature. 2019. 197.
  4. ↑ "Jina Mahsa Amini: The face of Iran's protests – DW – 12/06/2022". dw.com (ingilis). 2023-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-26.
  5. ↑ The New Yorker.
  6. ↑ Neven, Brecht; Schäfers, Marlene. "Jineology: from women's struggles to social liberation". ROAR Magazine. 25 November 2017. 1 September 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 October 2022.
  7. ↑ "'The fire of Newroz was lit with the slogan 'freedom'". Welat. 11 March 2022. 7 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 October 2022.
  8. ↑ "'Woman, Life, Freedom' from Rojava to Rojhelat: Connections and Solidarities". Kurdish Peace Institute (ingilis). 2022-12-05. 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-24.
  9. ↑ Neven, Brecht; Schäfers, Marlene. "Jineology: from women's struggles to social liberation". ROAR Magazine. 25 November 2017. 1 September 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 October 2022.
  10. ↑ Hamad, Words by Sarah Lazarus Photographs by Sonja. "Women. Life. Freedom. Female fighters of Kurdistan". CNN (ingilis). 2019-01-28. 2019-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-29.
  11. ↑ "کام ژن؟ کام ژیان؟ کام ئازادی؟" [Which woman? which life? which freedom?]. Iran's Kurdistan Human Rights Watch (fars). 2020-12-05. 2023-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  12. ↑ ""زن, زندگی, آزادی" شعار زنان جهان شد" ["Woman, Life, Freedom" became the slogan of the women of the world]. ANF News (fars). 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  13. ↑ 1 2 "شعار "زن، زندگی، آزادی" از کجا آمد؟". آسو (fars). 2022-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-29.
  14. ↑ "Libération". journal.liberation.fr (fransız). 2022-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-29.
  15. ↑ "مهسا امینی با شرکت گسترده مردم به خاک سپرده شد" [Mehsa Amini was buried with the large participation of people]. dw.com (fars). 17 Sep 2022. 2022-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  16. ↑ فردا, رادیو. "خشم عمومی از جان‌باختن مهسا امینی؛ معترضان شعار "زن، زندگی، آزادی" سر دادند" [Public anger over Mehsa Amini's death; Protesters chanted "Woman, Life, Freedom".]. Radio Farda (fars). 2022-09-21. 2022-09-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  17. ↑ "مردم کردستان بار دیگر به خیابان‌ها آمدند؛ شلیک نیروهای امنیتی به معترضان" [The people of Kurdistan once again came to the streets; Security forces shot at protesters]. Iran International (fars). 2022-09-21. 2022-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  18. ↑ "تجمع دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به قتل مهسا امینی با شعار "زن، زندگی آزادی"" [Tehran University students gathered to protest against murder of Mehsa Amini with the slogan "Woman, Life ,Freedom"]. Iran International (fars). 21 September 2022. 2022-10-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  19. ↑ تصاویر دریافتی از اعتراض مردم مریوان؛ دوشنبه ۲۸ شهریور شعار مردم: زن، زندگی، آزادی [Images received from the protest of the peopke of Marivan; Monday, 28 September, people's slogan: women, life, freedom] (fars), VOA Persian, 20 September 2022, 2022-09-29 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-09-28
  20. ↑ "از کردستان تا تهران اعتراض به مرگ فجیع مهسا و در دفاع از زن، زندگی و آزادی" [From Kurdistan to Tehran, protest against the horrible death of Mahsa and in defense of women, life and freedom]. RFI (fars). 2022-09-19. 2022-10-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  21. ↑ تجمع دانشگاه پزشکی شیراز؛ "زن، زندگی، آزادی؛ مرد، میهن، آبادی" [Gathering at Shiraz Medical University; "Woman, life, freedom; Man, homeland, settlement"] (fars), VOA Persian, 28 September 2022, 2022-12-06 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-09-28
  22. ↑ "انعکاس اعتراض‌های سراسری در مطبوعات جهان؛ لوموند: صدای زنان ایرانی همه‌جا شنیده می‌شود" [Reflecting nationwide protests in the world press; Le Monde: Iranian women's voices are heard everywhere]. Voice of America (fars). 26 September 2022. 2022-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  23. ↑ "اعتراضات گسترده در حوالی سفارت جمهوری اسلامی در پاریس و لندن" [Massive protests around the embassy of the Islamic Republic in Paris and London]. Radio Zamaneh (fars). 27 September 2022. 2022-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  24. ↑ "اعتراض‌های گسترده و سرکوب شدید در ایران؛ شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان دعوت به اعتصاب کرد" [Widespread protests and severe repression in Iran; The Coordinating Council of Educators' Union Organizations called for a strike]. euronews (fars). 2022-09-25. 2022-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  25. ↑ "خیزش مردم ایران؛ تیتر اول رسانه‌های جهان" [The uprising of the Iranian people; The first headline of the world's media]. Independent Persian (fars). 2022-09-26. 2022-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
  26. ↑ "Worldwide Rallies Show Unprecedented Support For Iran Protests". Iran International (ingilis). 2023-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-20.
  27. ↑ Baraye (ingilis), 2023-01-31 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-10-20
  28. ↑ "Trade Unions Issue Charter Of Minimum Demands". Iranwire. 2023-04-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-15.
  29. ↑ Dagres, Holly. "Iran's 'women, life, freedom' revolution has a manifesto. Here are the next steps". Atlantic Council (ingilis). 2023-02-23. 2023-03-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
  30. ↑ "شعار "زن، زندگی، آزادی" از کجا آمد؟". آسو (fars). 2022-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-29.
  31. ↑ "شهروندان ترکیه در اعتراض به مرگ مهسا امینی و در همبستگی با زنان ایران تظاهرات کردند" [Turkish citizens protested the death of Mehsa Amini and demonstrated in solidarity with Iranian women]. RFI (fars). 2022-09-21. 2022-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-28.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]