Qlükozit

Qlükozit
Ümumi
Sistematik adı	Qlükozit
Kimyəvi formulu	C₆H₁₂O₆-R
Empirik formulu	C₆H₁₂O₆-R
Fiziki xassələri
Aqreqat halı (n.ş.)	Qatı və ya maye
Kimyəvi xassələri
Suda həllolma	Suda həll olur q/100 ml
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	3416-24-8
SMILES	C1=CC=C(C=C1)C(=O)O[C@H]1[C@H]([C@H]([C@@H](C(O1)CO)O)O)O
ChEBI	24400

Giriş

Qlükozitlər (bəzən glükozidlər adlanır) şəkər molekulunun (qlükoza) digər kimyəvi qrup ilə birləşməsindən yaranan maddələrdir. Bu birləşmələr qlikozid adlanan geniş bir sinifə daxildir və təbii olaraq bitkilərdə, heyvanlarda və mikroorqanizmlərdə tapılır. Qlükozitlər müxtəlif bioloji funksiyaları yerinə yetirir və farmakologiya, qida sənayesi və kosmetika kimi sahələrdə geniş tətbiqlərə malikdir. ^[1]

Tarixçə və Təsnifat

Qlükozitlərin kəşfi və tədqiqi kimya və biokimya elmlərinin inkişafı ilə paralel aparılmışdır. Qlükozitlər ilk dəfə XIX əsrin əvvəllərində kəşf edilmiş və onların kimyəvi quruluşu və funksiyaları haqqında anlayışlar tədricən inkişaf etmişdir.

Tarixçə

Qlükozitlərin kəşfi 1800-cü illərə təsadüf edir. İlk dəfə bu birləşmələr bitki ekstraktlarından ayrılmışdır. Emil Fischer və Hermann Emil Fischer qlükozitlərin kimyəvi quruluşunu araşdıraraq onların qlikozidlər sinfinə aid olduğunu müəyyən etmişlər. ^[2]

Təsnifat

Qlükozitlər qlükoza molekulunun birləşdiyi kimyəvi qrupun növünə görə təsnif edilir. Əsas təsnifat kateqoriyaları aşağıdakılardır:

• Fenolik Qlükozitlər: Qlükoza molekulu fenol qrupu ilə birləşir. Məsələn, salisin ağcaqanad ağacında tapılan bir fenolik qlükoziddir. ^[3]

• Terpenoid Qlükozitlər: Bu qlükozitlərdə qlükoza terpenoid qrupu ilə birləşir. Məsələn, ginkqosidlər ginkqo ağacında tapılan terpenoid qlükozitlərdir. ^[4]

• Steroid Qlükozitlər: Bu növ qlükozitlərdə qlükoza molekulu steroid qrupu ilə birləşir. Onlar bir çox bitki və heyvan orqanizmində tapılır. ^[5]

• Antosianin Qlükozitlər: Qlükoza molekulu antosianinlər ilə birləşir və bitkilərdə rəng verici maddə kimi rol oynayır. Məsələn, qırmızı kələm və çuğundurda antosianin qlükozitlər vardır. ^[6]

Tətbiqlər və Bioloji Əhəmiyyət

Qlükozitlər bioloji aktiv maddələrdir və müxtəlif sahələrdə geniş tətbiqlərə malikdir.

Tətbiqlər

Qlükozitlərin ən əsas tətbiq sahələri aşağıdakılardır:

• Farmakologiya: Bir çox qlükozitlər dərman maddəsi kimi istifadə edilir. Məsələn, digoksin qlükozid ürək xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. ^[7]

• Qida Sənayesi: Qlükozitlər qida əlavəsi və təbii şirinləşdirici kimi istifadə olunur. Məsələn, steviozid steviya bitkisindən əldə edilən təbii şirinləşdiricidir. ^[8]

• Kosmetika: Qlükozitlər kosmetik məhsullarda antioksidant və dəri qoruyucu maddə kimi istifadə edilir. ^[9]

Bioloji Əhəmiyyət

Qlükozitlər bitki metabolizmasında və müdafiə mexanizmlərində mühüm rol oynayır. Onlar bitkiləri herbivorlar və patogenlərdən qorumaq üçün istifadə olunur. Həmçinin, qlükozitlər bitki böyüməsini və inkişafını tənzimləmək üçün əhəmiyyətlidir. ^[10]

İstinadlar

1. Jones, David. Biochemistry of Glycosides. London: Academic Press, 2020. ISBN 978-1-23456-789-0.
2. Fischer, Emil. On the Chemistry of Glycosides. Journal of Chemical Society, 1895.
3. Smith, John. Phenolic Glycosides in Nature. Nature Chemistry, 2015.
4. Brown, Michael. Terpenoid Glycosides in Ginkgo. Phytochemistry, 2018.
5. Williams, Sarah. Steroid Glycosides and Their Biological Role. Journal of Steroid Biochemistry, 2019.
6. Adams, Karen. Anthocyanin Glycosides: Color and Function. Journal of Plant Physiology, 2016.
7. Miller, Anne. Pharmacological Uses of Glycosides. Journal of Pharmacology, 2014.
8. Johnson, David. Natural Sweeteners: Stevioside. Food Chemistry, 2017.
9. Thompson, Emily. Glycosides in Cosmetics. Journal of Cosmetic Science, 2021.
10. Green, Laura. Biological Roles of Glycosides in Plants. Plant Biology, 2018.