Struktur işsizlik

Struktur işsizlik (ing. structural unemployment) — iş axtarışı prosesini çətinləşdirən davamlı institusional amillərin yaratdığı işsizlik. İnstitusional amillər əmək bazarının fəaliyyət göstərdiyi qaydalarla əlaqələndirilir. Bu qaydalar işə götürmə və işdən çıxarma prosesində əlavə pul və vaxt xərclərinə, eləcə də mükəmməl rəqabətli əmək bazarında müəyyən edilmiş dəyərlərdən uzun müddət kənara çıxa bilən sərt əmək haqqına səbəb ola bilər.^[1][2].

Struktur işsizlik təbii işsizliyin bir hissəsidir və ona görə də uzunmüddətli xarakter daşıyır, çünki onun amilləri sabitdir. Onlar uzunmüddətli perspektivdə əmək bazarında tam məşğulluğa nail olmağa mane olurlar. Bu, onu iqtisadi fəaliyyətdə müvəqqəti azalmalar nəticəsində yaranan tsiklik işsizlikdən fərqləndirir.

Təsviri

K. R. Makkonell və S. L. Brüya görə, struktur işsizlik istehlak mallarına tələbin strukturunda və istehsal texnologiyasında baş verən dəyişikliklər nəticəsində yaranan işsizlikdir, bunlar peşələrinə tələbin olmaması və ya işsiz olduqları üçün işsiz qalan insanlardır  ; zəruri ixtisasların olmaması^[3].

BRE-də struktur işsizlik — əmək tələbi ilə ümumi işçi qüvvəsinin peşəkar strukturu arasında uyğunsuzluq və istehlak tələbinin strukturunda dəyişiklik nəticəsində yaranan qeyri-iradi işsizlikdir. İşçilər, işəgötürənlər tərəfindən peşələrinə tələbat olmadığı və ya işə düzəlmək üçün kifayət qədər ixtisasa malik olmadıqları üçün iş yerlərini itirdikdə struktur işsizliyə daxil edilirlər.

Struktur işsizliyin səbəbləri

Struktur işsizliyin əsas səbəbləri əmək haqqının real sərtliyi və işçilərin işə qəbulu və işdən çıxarılmasını tənzimləyən məhdudiyyətlərdir.

Real sərtlik o deməkdir ki, əmək haqqı sistematik olaraq mükəmməl rəqabət şəraitində müəyyən ediləcək dəyərdən kənara çıxır. Aşağıdakı səbəblərə görə sapma baş verə bilər.

1. Mükəmməl rəqabətli bazarda tarazlıq dəyərindən yuxarı olan minimum əmək haqqı.
2. Əmək haqqının azaldılmasının qanunvericiliklə qadağan edilməsi.
3. Əmək bazarında sövdələşmə gücünə malik olan və real əmək haqqının yüksəlməsinə təkan verən həmkarlar ittifaqlarının sövdələşmə gücü.
4. İşəgötürənlərin məlumatın asimmetriyası şəraitində təyin etmək məcburiyyətində qaldıqları effektiv əmək haqqı ( Şapiro–Stiqlits modeli).

Sərt real əmək haqqının yaranmasının yuxarıda sadalanan səbəbləri əmək bazarının fəaliyyət göstərdiyi qaydalarla sıx bağlıdır. Bundan əlavə, bazarın fəaliyyətinin digər məhdudlaşdırıcı qaydaları və xüsusiyyətləri müəyyən edilə bilər.

1. Vakansiyalar və işçilər haqqında məlumatın olmaması, uyğun namizədin və uyğun iş yerinin tapılmasında xərclərə səbəb olur.
2. Əhəmiyyətli işdən çıxma ödənişləri və ya mürəkkəb işdən çıxarma qaydaları.
3. Uzunmüddətli əmək müqavilələrinin bağlanması təcrübəsi.

Struktur işsizliyin səbəbi işçilərin ixtisasları ilə tələblər arasında uyğunsuzluq da ola bilər (ing. skill gap).

İstinadlar

1. Samuelson, 2010. Səh 310
2. Jones, 2014
3. . 2. 397.

Ədəbiyyat

• Jones C. Macroeconomics. W. W. Norton & Company. 2014. ISBN 978-0393923902.