Strıqa

pol. Strzyga, Filip Qutovskinin bədii vizyonu. Yanek Selitski tərəfindən Sarmatian Bestiariyasından bir parça

Strıqa (pol. Strzyga) — Slavyan mifologiyasında, əsasən qadın cinsinə aid olan bir şeytan varlıqdır.[1] Bu mifoloji obraz, qədim Roma və Yunanıstanın Striks mifindən qaynaqlanır.[2] Strıqa vampirə bənzəyən bir məxluqdur və əsasən polyak və silesiya folklorunda rast gəlinir.[3]

Mənşəyi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Aleksander Bryucknerə görə, bu söz latınca Striks (bayquş) sözündən yaranmışdır. Striks Roma və Yunan mifologiyasında insan əti və qanı ilə qidalanan quşabənzər bir məxluq idi.[4][5] Strıqa sözünün Polyak xalqına necə keçdiyi məlum deyil, lakin bunun Balkan xalqları vasitəsilə mümkün olduğu düşünülür.

Bəzi hallarda strzyga sözü vampir və ya upiór (upir – vampir) mənasında işlədilmişdir. XVIII əsrdən sonra strzyga və upiór arasında fərq qoyulmağa başlandı: strzyga daha çox cadugərliklə əlaqələndirilirdi, upiór isə uçan, vampirabənzər bir varlıq kimi təsvir edilirdi.[6]

Strıqa Polşa kənd folklorunda XIX və XX əsrlərə qədər populyarlığını qoruyub saxlamışdır. Bu məxluq, Nobel mükafatı laureatı Vladislav Reymontun "Chłopi" ("Kəndlilər") romanında da təsvir olunmuşdur. Hadisələr 1880-ci illərdə Polşanın kəndlərində baş verir və kəndlilərin gündəlik həyatını əks etdirir. Kitabın ikinci hissəsinin onuncu fəsilində, kəndlilər yığışaraq nağıllar və miflər danışırlar. Orada strıqa "yarasa qanadlı uçan məxluq" (strzygi z nietoperzowymi skrzydłami przelatują) kimi təsvir olunur.[2][7]

İnanclar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
"Alp dağlarında səyahət", Edvard Uymper tərəfindən Notr-Dam Kafedralından La Stric adlı qarqoyl təsvir edilən illüstrasiya.[8]

Strıqa Slavyan, xüsusilə Polyak folklorunda vampirə bənzər qadın cinsinə aid bir şeytan varlıqdır. Xalq inanclarına görə, iki ürəyi, iki ruhu və iki sıra dişi (ikinci sıra dişlər çətin sezilən) olan insanlar strıqa sayılırdı. Həmçinin yuxuda gəzənlər və qoltuqaltı tükləri olmayan şəxslər də strıqa hesab edilirdi. Yeni doğulan və artıq dişləri çıxmış körpələrin də strıqa olduğuna inanılırdı.[9]

Əgər bir insan strzyga kimi tanınırdısa, o, insanların yaşadığı yerlərdən qovulurdu. Epidemiya dövrlərində diri-diri basdırılan və məzarlarından çıxa bilən xəstə və zəif insanlar strzyga hesab edilirdi. İnanclara görə, strzygalar erkən yaşda ölürdü, lakin onların iki ruhundan yalnız biri axirətə keçirdi; digəri isə dünyada qalaraq ölən strzyganin dirilməsinə və canlılara hücum etməsinə səbəb olurdu.[10]

Bu məxluqlar gecələr bayquş formasında uçaraq meşədə azan insanlara hücum edir, onların qanını sorur və iç orqanlarını yeyirdi. Digər mənbələrə görə, strzygalar bir müddət heyvan qanı ilə də kifayətlənə bilərdi.[11] Bəzi inanclara əsasən, strıqa insanlara zərər vermirdi, əksinə, Banshee-lərə bənzər şəkildə yaxınlaşan ölümü xəbər verirdi.

Qorunma üsulları

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Bir insanın strıqa olduğuna inanılaraq öldüyü zaman, onun dirilməsinin qarşısını almaq üçün müxtəlif üsullardan istifadə olunurdu:[12]

  • Meyit başsız dəfn edilir və baş bədəndən ayrı basdırılırdı.
  • Meyitin üzünü yerə çevirib, başının ətrafına oraq qoymaq onun dirilməsinin qarşısını alırdı.
  • Digər qorunma üsulları:
  • Meyiti yandırmaq
  • Bədənə mismarlar, taxta payalar sancmaq
  • Eksqumasiya (məzarın açılması) zamanı meyitin ağzına çaxmaq daşı qoymaq
  • Kilsə zənglərinin çalınması (bu zaman strıqa qara qatrana çevrilir)
  • Sol əllə üzə sillə vurmaq
  • Meyiti kəndin kənarında böyük bir daşla basdırmaq
  • Evdə hər küncə xaç şəklində xaşxaş toxumu səpmək
  • Strıqanın qəbrinə kiçik əşyalar qoymaq ki, o, bunları saymaqla məşğul olsun və beləliklə, dirilməyə vaxt tapmasın.

Bundan başqa, bəzən ekshumasiya prosesi keşişin iştirakı ilə aparılırdı və meyitin dili altına "İsa" yazılmış kağız qoyulurdu ki, strıqa axirətə keçsin.[13]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ J. Bohdanowicz. "Demonologia ludowa. Relikty wierzeń w strzygonie i zmory". Literatura ludowa. 1994.
  2. ↑ 1 2 "Strzygoń/strzyga - Polska bajka ludowa. Słownik - red. Violetta Wróblewska". bajka.umk.pl. İstifadə tarixi: 2019-01-12.
  3. ↑ Kolberg, Oskar. The People. Their Customs, Way of Life, Language... 15. Kraków: Uniwersytet Jagielloński. 1882. səh. 24.
  4. ↑ Jerzy., Strzelczyk. Mity, podania i wierzania dawnych Słowian (Wyd. 2., popr. i uzup). Poznań: Rebis. 2007. ISBN 9788373019737. OCLC 228025091.
  5. ↑ Kolczyński, Jarosław. "Jeszcze raz o upiorze (wampirze) i strzygoni (strzydze)". Etnografia Polska. 2003.
  6. ↑ Kozłowski, Kornel. Pieśni, podania, baśnie, zwyczaje i przesądy ludu z Mazowsza czerskiego. 1863.
  7. ↑ Folklor Górnego Śląska. Simonides, Dorota. (Wyd. 1). Katowice: Wydawn. "Śląsk". 1989. ISBN 8321606040. OCLC 20935625.
  8. ↑ DigitalGeorgetown. "Notre Dame Cathedral Grotesque Le Stryge". repository.library.georgetown.edu (ingilis). 1981. İstifadə tarixi: 2020-01-22.
  9. ↑ Reymont, Władysław. Book II: Chapter 10 // Chłopi. Warszawa: Gebethner i Wolff. 1904. Po polach błądzili ciemnych, prześwietlonych widziadłami, co jak żagwie buchały krwawą pożogą; na one ruczaje szli srebrne, pełne śpiewań nierozeznanych, tajemnych wołań, plusków; w bory zaklęte, gdzie rycerze, wielkoludy, zamki one; widma straszliwe, smoki piekielnym ogniem zionące; po rozstajach stawali strwożeni, gdzie upiory z chichotem przelatywały, gdzie potępionych głosem jęczą wisielce, a strzygi z nietoperzowymi skrzydłami przelatują; błądzili po mogiłkach za cieniami pokutujących samobójców; w pustych rozwalonych zamkach i kościołach słuchali głosów dziwnych, patrzeli się nieskończonym korowodom mar przerażających, w bojach byli, pod wodami, gdzie śpiące jaskółki, poplątane w girlandy, budzi o każdej wiośnie Matka Boża i na świat wypuszcza.
  10. ↑ Grochowski, Piotr. "Od strzygoni do wampirów energetycznych. Folklor jako system praktyk interpretacyjnych". Przegląd Kulturoznawczy (ingilis). 32 (2). 2017.
  11. ↑ Buczyński, Jerzy. Skarbnik, zmory, utopce i upiory : opowiadania ludowe z ziemi rybnickiej i wodzisławskiej. Racibórz: Wydawn. i Agencja Informacyjna "WAW" Grzegorz Wawoczny. 2005. ISBN 8389802066. OCLC 153770629.
  12. ↑ Dekowski, Jan Piotr. Strzygi i topieluchy: opowiadania sieradzkie. 1987.
  13. ↑ Kolberg, Oskar. The People. Their Customs, Way of Life, Language... 7 (1962 tarixində nəşr olunub). 1874.