Tırnıauz

Tırnıauz
Тырныауз Тырныаууз
Bayraq Gerb
43°24′ şm. e. 42°55′ ş. u.^HGYO
Ölkə	Rusiya
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	1934
Sahəsi	61,8 km²
Mərkəzin hündürlüyü	1.307 m
Saat qurşağı	UTC+03:00
Əhalisi
Əhalisi	22.242 nəf. (2024)[1]
Rəsmi dili	Kabardin-çərkəz dili, Qaraçay-balkar dili, rus dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	+7 86638
Poçt indeksi	361621–361624
Digər
admtyrnyauz.ru
Xəritəni göstər/gizlə Tırnıauz
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tırnıauz (kab.-çərk. Тырныауз^[2], qaraç.-balk. Тырныаууз^[3]) — Rusiya Federasiyası, Kabarda-Balkariyanın ərazisində yerləşən şəhər. Şəhər dairəsinə yalnız bir yaşayış məntəqəsi daxildir.

Coğrafiya

Şəhər respublikanın cənub-qərb hissəsində, Baksan çayının hər iki sahilində, Nalçik şəhərindən 90 km cənub-qərbdə və Elbrus dağından 40 km şimal-şərqdə yerləşir. Tırnıauz yolu Baksan çayı vadisi boyunca Baksan-Elbrus magistralı ilə Elbrus dağının ətəyinə gedir.

Şəhərin sahəsi - 61.80 km². Aşağıdakı şayış məntəqələri ilə həmsərhəddir: şimalda Bılım və cənubda Yuxarı Baksan.

Tarix

Şəhər 1934-cü ildə Tırnıauz volfram-molibden yatağının kəşf edildiyi ərazidə Qirxojan kəndi kimi qurulmuşdur^[4]..

1937-ci ildə Baksan dərəsində ilk zavodların inşasına başlanılmışdır. Elə həmin il Qirxojan kəndi Aşağı Baksan adını alır və fəhlə qəsəbəsinə çevrilir.

1955-ci ildə Aşağı Baksan qəsəbəsi şəhər statusunu alır və Tırnıauz adlandırılır. 1963-cü ildə Tırnauz respublika tabeliyində olan bir şəhər statusu alır.

1994-cü ildə Tırnıauz regional tabeçiliyə verilir və yeni təşkil olunan Elbrus rayonunun inzibati mərkəzinə çevrilir.

SSRİ-nin dağılması və Tırnıauz molibden zavodunun bağlanması ilə sakinlərin sayı sürətlə azalmağa başladı. 1989-cu ildən 2002-ci ilədək siyahıyaalmalar zamanı şəhər əhalisinin üçdə birini itirdiyini göstərir. Şəhər əhalisinin sürətlə azalmasına 2000-ci ildə baş verən bir sıra selhadisələridə böyük təsir göstərmişdir.

Hal-hazırda şəhər əhalisi yavaş-yavaş azalmaqda davam edir. Şəhərin əvvəlki gücünü özünə qaytarmaqdan ötrü volfram-molibden zavodunun bərpası planlaşdırılır. Soldatskaya stansiyasından 95 km uzunluğunda dəmir yolu xəttinin inşası planı vardır.

Əhali

Urbanizasiya

2019-cu il 1 yanvar tarixinə əsasən Rusiyanın 1115 şəhəri arasında əhalisinin sayına görə 658-ci yerdədir. Əhalisinin sıxlığı — 331.93 nəf./km².

Milli tərkib

2010-cu il Ümumrusiya siyahıya alınmasının məlumatlarına görə rayonun milli tərkibi haqqında aşağıdakı məlumatlar verilmişdir^[5]:

Xalq	Say, nəf.	Ümumi əhaliyə olan nisbəti, %
balkarlar	10 941	52,1 %
ruslar	4 863	23,2 %
kabardinlər	3 175	15,1 %
tatarlar	333	1,6 %
ləzgilər	212	1,0 %
ukraynalılar	212	1,0 %
digərləri	1 264	6,0 %
ümumi	21 000	100,0 %

Cins tərkibi

2010-cu il Ümumrusiya siyahıya alınmasına olan məlumat^[6]:

Yaş.	Ümumi say.	ümumi əhaliyə olan nisbət, %
0 — 14 yaş	3 785	18,0 %
15 — 59 yaş	14 465	68,9 %
60 yaşdan yuxarı	2 750	13,1 %
ümumi	21000	100 %

Kişilər — 9 374 nəf. (44,6 %). Qadınlar — 11 626 nəf. (55,4 %).

Əhalinin orta yaşı — 36,1 yaş.

Təhsil

• «Xüsusi Uşaq» Reabilitasiya Mərkəzi - Eneeva k., 11
• 1 nömrəli uşaq bağçası - Eneeva k., 12
• 4 nömrəli uşaq bağçası - Elbrus prospekti., 24
• 6 nömrəli uşaq bağçası - Elbrus prospekti., 80
• 10 nömrəli uşaq bağçası - Michurina k., 1
• 5 nömrəli gimnaziya - Baksanskaya k., 15
• 1 nömrəli lisey - Eneeva k., 27
• 2 nömrəli orta məktəb - Mir k., 11
• 3 nömrəli orta məktəb - Elbrus prospekti., 23
• 6 nömrəli orta məktəb - Zavodskaya k., 1

Səhiyyə

• Rayon xəstəxanası
• Rayon poliklinikası
• Rayon stomatoloji klinikası

Din

İslam

• Mərkəzi şəhər məscidi

Pravoslavlıq

• Müqəddəs Qeorqe Pobedonos məbədi

Mənbə

• Тырныауз. Фоторепортаж Arxivləşdirilib 2019-10-22 at the Wayback Machine
• Администрация городского поселения Тырныауз Arxivləşdirilib 2014-10-18 at the Wayback Machine
• Совет местного самоуправления городского поселения Тырныауз Arxivləşdirilib 2019-10-22 at the Wayback Machine
• Сайт жителей Тырныауза и Эльбрусского района
• Коды ОКАТО — Тырныауз
• Код ОКТМО

İstinadlar

1. "Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года"..
2. Кабардинско-русский словарь. 20 000 слов / Под ред. Б. М. Карданова. М.: Государственное издательство иностранных и национальных словарей, 1957. С. 487.
3. Суюнчев Х. И., Урусбиев И. Х. Русско-карачаево-балкарский словарь. Около 35 000 слов. М.: «Советская Энциклопедия», 1965. С. 744.
4. "Тырныауз. Общие сведения". 2014-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-13.
5. "Том4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года". 2013-08-19 tarixində arxivləşdirilib.
6. "Том 1. Таблица 2.2 Население КБР по возрастным группам и полу". 2018-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-09.