Tektit
Tektit (yun. τηκτός tēktós, "əridilmiş") – böyük meteoritlərin Yerə çırpılması nəticəsində yaranan təbii şüşə obyektləridir.[1] Bu obyektlər, əsasən silisium dioksiddən (SiO2) ibarətdir və qara, yaşıl və ya qəhvəyi rəngdə ola bilər. Tektitlər, unikal formaları və tərkibləri ilə digər təbii şüşələrdən fərqlənir.
Xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tektitlərin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
Kimyəvi tərkib: Tektitlər, əsasən silisium dioksiddən (SiO2) ibarətdir, lakin az miqdarda alüminium oksid (Al2O3), dəmir oksid (FeO), maqnezium oksid (MgO), kalsium oksid (CaO), natrium oksid (Na2O) və kalium oksid (K2O) da ehtiva edir.[1]
Formalar: Tektitlər, müxtəlif formalarda ola bilər, o cümlədən sferik, damla, qantel, diskodial və qeyri-müntəzəm formalar. Bu formalar, ərimə və soyuma prosesləri zamanı əmələ gəlir.[2]
Səth xüsusiyyətləri: Tektitlərin səthi, adətən, hamar və parlaqdır, lakin bəzi hallarda çuxurlu və ya qırışıq ola bilər. Bu xüsusiyyətlər, ərimə və soyuma prosesləri zamanı meydana gələn qaz qabarcıqları və ya axın izləri ilə əlaqədardır.
Daxili strukturu: Tektitlər, adətən, homogen bir daxili quruluşa malikdir, lakin bəzi hallarda mikroskopik ölçülü kristallar və ya qaz qabarcıqları ehtiva edə bilər.
Yaranması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tektitlər, böyük meteoritlərin Yerə çarpması nəticəsində yaranır. Çarpma zamanı yüksək temperatur və təzyiq altında əriyən yer qabığının materialları, atmosferə atılır və daha sonra Yerə geri düşərək soyuyur və bərkiyir. Bu proses zamanı əmələ gələn şüşə obyektlərə tektit deyilir.[1]
Yayılması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tektitlər, dünyanın müxtəlif bölgələrində tapılır, lakin əsasən dörd əsas sahədə cəmlənmişdir: Avstraliya-Asiya, Şimali Amerika, Kot-d'İvuar və Mərkəzi Avropa. Bu sahələr, keçmişdə böyük meteoritlərin düşdüyü yerlərdir.[2]
Əhəmiyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tektitlər, Yer tarixini və meteorit təsirlərinin təsirini anlamaq üçün vacib dəlillər təqdim edir. Onlar həmçinin elmi tədqiqatlar üçün və kolleksiyaçılar tərəfindən dəyərli nümunələrdir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 Koeberl, C. "Tektite origin by hypervelocity asteroidal or cometary impact: Target rocks, source craters, and mechanisms". In: Dressler, R.L., Kell, S.P., Barrett, R.L. & Cribb, P.J. (eds.) Large Meteorite Impacts and Planetary Evolution. Boulder: Geological Society of America. 1994: 133–157.
- ↑ 1 2 Glass, B.P. Introduction to Planetary Geology. Cambridge: Cambridge University Press. 2017. ISBN 978-1107153387.