Topxana (İstanbul)

Topxana
41°01′38″ şm. e. 28°58′56″ ş. u.^HGYO
Ölkə	Türkiyə
Region	Mərmərə regionu
Rayon	Bəyoğlu
Tarixi və coğrafiyası
Saat qurşağı	UTC+03:00
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	(+90) 212
Nəqliyyat kodu	34
Topxana
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Topxana — İstanbulun Bəyoğlu səmtində, Boğaziçi sahilində rayon.

İstanbulun fəthindən sonra II Mehmed 1455-ci ildə Tersane-i Amire (Haliç) və 1460 Tophane-i Amire (Topxana) quraraq İstanbulda ilk sənaye hərəkatına başladı.^[1] Bu özəlliyinə görə Topxananın Osmanlı dövründə İstanbulun ən qədim sənaye bölgələrindən biri olduğunu söyləmək olar.

Mellinqin qravürü göstərən Topxana kazarmaları

Boğazdan Topxana və tarixi Mühəndislik Məktəbinin görünüşü. (Abdulla Biradərlər, 1880–1893)

İstanbulun türklər tərəfindən fəthindən əvvəl bəzi mənbələrdə Topxana mahalının Qalatanın Ceneviz divarlarının düz kənarında bir yer kimi insan yaşamayan çöl və bağ sahəsi olduğu, bəzi yazarlara görə isə buranın meşə olduğu bildirilir. Bizans dövründə mahalın adının "Metopon" olduğu qəbul edilərkən, daha yeni araşdırmalar görə gözəl görünüşünə görə buraya "Gümüş şəhər" (Argiropolis) deyildiyi fikri də irəli sürülmüşdür. Burada Bizans dövründə çox qədim Apollon məbədinin, həmçinin türklərin sonradan tikəcəyi kazarmaların yerində "Müqəddəs İrina" və ya "Hadrian və Natali kilsəsi"nin olduğu deyilir.

1955–1956-cı illərdə Topxana binaları və kazarmalar söküldükdən sonra Nüsrətiyə məscidi ilə üzbəüz yerdə Bizans kilsəsinə aid ola biləcək bəzi bünövrə izləri və kərpic divar qırıqlarının aşkar edilmişdi. Binanın bu hissələrindən kənarda Sənətkarlar Məktəbi küçəsi yerləşir. Topxana Ocağı məscidinin də yer aldığı İmalat-ı Hərbiyə Usta Məktəbinin (Rəssamlar Məktəbi) xarabalıqları günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bina icmasını quran Sultan Süleyman Qanuni idi. 1946-cı ildə yolların bərpası istiqamətində görülən işlər zamanı çox hissəsi söküldü. İstanbul Ətraf Mühit, Mədəniyyət və Tarixi Əsərləri Qoruma Dərnəyi (İSTED) tərəfindən aparılan araşdırma nəticəsində əldə edilən tarixi araşdırma sənədləri ilə 2018-ci ilin aprel ayında qeydiyyat üçün müvafiq şuraya müraciət edilib.^[2]

Tarixi

1267-ci illərdə Qalatada "Pera" koloniyasını quran Genuya Respublikası, 1335-ci ildən şərqə doğru genişlənərək, bu gün Topxanada yerləşən Lagirio adlı şəhərətrafı məhəlləsini qurdu.^[3]

Topxana-i Əmirə, Topxana binası Osmanlı Sultanı II Mehmedin dövründə top atmaq üçün tikilmişdir. Mellinq qravüründə sahildə Mellinq qravürü görünən Topxana kazarmaları bu gün də mövcuddur.

1823-cü ildə Firuz ağa yanğınında yandırılan kazarmalar sonradan təmir edilib. Bu təmir zamanı Nüsrətiyə məscidi də tikilib. 1958-ci ildə yolun genişləndirilməsi səbəbindən Topxanadakı köhnə hərbi tikililərdən sonuncusu köhnə məktəb binası və Çərşənbə axşamı bazarına qədər uzanan sənaye kazarmasıdır. Bu gün kazarma ərazisində yalnız 1848-ci ilə aid Topxana saat qülləsi və Beykoz "Məcidiyə" sarayı (1848–1849) qalıb. Sultan I Mahmud tərəfindən 1732-ci ildə tikilmiş Qılıc Əli Paşa məscidi, Külliyəsi, Hamam və Topxana fontanı mahalın əhəmiyyətli tarixi abidələri arasındadır. 1960-cı illərin fəhlə hərəkatının simvolu olan meydandakı heykəl bir müddət əvvəl yoxa çıxıb.^[4]

Əhalisi

Topxana əhalisinin əksəriyyətini yunanlar və ermənilər təşkil etdiyi halda, əsrin əvvəllərindən etibarən müsəlmanlar Anadoludan gəlib limanda və sənaye obyektlərində hamballıq edirdilər. 6–7 Sentyabr hadisələrindən sonra baş verən müsadirə hərəkatları nəticəsində rayonun demoqrafik strukturu əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. Əhali xüsusilə Siirtin Ekizbağlar (Tom) və Bağtəpə (Halenze) kimi kəndlərindən gələn ərəblərlə, Bitlis, Ərzincan, Ərzurum kimi vilayətlərdən gələn mühacirlər də bu əhaliyə qatıldı. Qədim dövrlərdən bəri əhəmiyyətli sayda qaraçı əhalisi də vardır. Rayonun əhalisi ümumiyyətlə mühafizəkardır. Qədirilər yamacında yerləşən Qədiri Asitânesi (Təkkəsi) 1630-cu ildə qurulmuşdur. Hacı Piri məscidi də buradadır. 1997-ci ildə baş verən böyük yanğından sonra bina kompleksi tamamilə yararsız hala düşüb.^[5] Hacı Piri məscidi, təkkə və qəbiristanlığının bərpası 2019-cu ilin yanvar ayında başa çatıb.^[6]

Mədəni tədbirlər

Topxana binası bu gün Memar Sinan İncəsənət Universiteti Mədəniyyət Mərkəzi olaraq istifadə olunur. Hər il mart ayının ilk həftəsində məktəbin ənənəvi Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi tədbirləri çərçivəsində ənənəvi geyim balosu da keçirilir. Son vaxtlara qədər qəlyan satanlar və Amerika bazarı ilə, hər gün bir çox insanın buraya gəlməsinə səbəb oldu. Bu gün Amerika bazarının yerləşdiyi ərazidəki mağazalar Qalataport adı altında fərqli layihə kimi yenidən qurulur.^[7] Taksim, Beşiktaş və Karaköy istiqamətlərinin kəsişdiyi bu tarixi bölgə keçmişdə olduğu kimi bu gün də canlılığını qoruyur. İstanbul Müasir İncəsənət Muzeyi də məhz bu ərazidədir.

Nəqliyyat

Avtobus xətləri

• T1 İstanbul tramvay xətti üzərində Topxana stansiyası vardır.
• 26 Tikilidaş, Beşiktaş — Eminönü
• 26A Fulya, Şişli — Eminönü
• 26B Qayrəttəpə — Eminönü
• 28 Topkapı (Fatih)/Ədirnəqapı — Beşiktaş
• 28T Topkapı (Fatih) — Beşiktaş
• 30D Ortaköy, Beşiktaş/Dərəboyu — Yeniqapı, Fateh
• 70KE Qurtuluş, Şişli — Eminönü

Tramvay xətləri

• T1 İstanbul tramvayı, Bağcılar — Kabataş

Qalereya

• 
  Solda Topxana kazarması və sağda Nüsretiye məscidi olan Tophane Meydanı, təq. 1890–1900.
• 
  Topxana fontanı.1890-1900
• 
  Topxanada Qılıc Əli Paşa məscidi
• 
  Topxananın zahiri görünüşü
• 
  Topxananın zahiri görünüşü
• 
  Topxananın zahiri görünüşü
• 
  Topxananın zahiri görünüşü
• 
  Topxananın zahiri görünüşü

İstinadlar

1. Doç. Dr. Mesut Doğan. Geçmişten Günümüze İstanbul’da Sanayileşme Süreci ve Son 10 Yıllık Gelişim. Arxivləşdirilib 2016-10-22 at the Wayback Machine docplayer.biz.tr. Erişim Tarihi:21.10.2016
2. Tophane Ocağı Mescidi Arxivləşdirilib 2020-03-04 at the Wayback Machine, www.isted.org.tr. Erişim Tarihi: 09.03.2020
3. "Arxivlənmiş surət". 2021-01-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-07.
4. İflah olmayan işçi heykeli. Arxivləşdirilib 2016-10-22 at the Wayback Machine evrensel.net. Erişim Tarihi:21.10.2016
5. Zerey, Nesrin. Bir Kâdirihâne Vardı, Altınoluk Dergisi, Haziran, 1997, Sayı: 136, Sayfa: 31
6. Hacı Piri Camii dualarla ibadete açıldı, www.diyanethaber.com.tr. Erişim Tarihi: 09.03.2020.
7. Galataport'ta çalışmalar başladı. Arxivləşdirilib 2016-10-22 at the Wayback Machine ensonhaber.com. Erişim Tarihi:21.10.2016