Trepça
«Trepça» (alb. Miniera e Trepçës, serb. Рудник Трепча) — Kosovoda böyük sənaye kompleksi. Mitrovitada yerləşir. Zavodun mülkiyyət məsələsi Serbiya və Kosovo hakimiyyəti arasında mübahisə predmetidir[1].
Yuqoslaviyanın dövründə Trepçada 23000 nəfərə qədər işçi çalışırdı. Bu isə onu ölkənin ən böyük sənaye müəssisələrindən birinə çevirdi. 1930-cu illərdə bir ingilis şirkəti Mitrovitsa yaxınlığındakı Stanterq mədənindən istifadə hüququnu əldə edir. İkinci Dünya müharibəsindən sonra, sosializm şəraitində şirkət genişlənməyə davam edir.
Ümumi baxış
[redaktə | mənbəni redaktə et]Trepça müəssisəsi, əsasən Kosovoda, qismən Monteneqroda yerləşən 40 mədən və fabrikdən ibarət bir konqlomerat idi. Lakin müəssisənin özəyi və çoxlu xammal mənbəyi Kosovanın şimalındakı Mitrovitsa şərqindəki böyük bir mədən kompleksində yerləşirdi[2].
Ancaq 1980-ci və 1990-cı illərin sonlarında bir neçə mədən və fabrik bağlandıqdan sonra Kosovadakı Trepça mədən kompleksində indi yalnız yeddi qurğuşun və sink mədəni, üç konsentrat zavodu, bir metallurgiya zavodu və bir sink zavodu var. Mədənlər coğrafi mövqeyinə görə bölünür: Şimali zəncir, Orta zəncir və Cənub zənciri[3]. Yuqoslaviyanın 1980-ci illərdə 20 min işçi işləyən və mineral sərvətinin 70% -ni təşkil edən nəhəng kompleksindən biridir[4].
Mədənlərdə hələ də 4.96% qurğuşun, 3.3% sink və 74.4 q/t gümüş olan 60.5 milyon ton filiz ehtiyatı vardır. Bu da üç milyon ton qurğuşun, iki milyon ton sink və 4500 ton gümüş deməkdir[5].
Çöküş
[redaktə | mənbəni redaktə et]80-ci illərin sonuna qədər Trepça kompleksində 20 mindən çox insan işləyirdi. Bu Kosovanın ÜDM-nin 70% -ni təmin edirdi. Kosovo müharibəsi zamanı serblər və albanlar kompleksi idarə etmək üçün mübarizə aparırlar. 2000-ci ildə kompleks Serb işçilərinin müqavimətini dəf edərək KFOR qüvvələri tərəfindən ələ keçirilir. İndi obyektlərin bir hissəsi qismən tanınmış Kosovo Respublikasının hakimiyyəti, bəziləri isə Belqrada sadiq olan Kosovo Mitrovitsa Serbiya hakimiyyəti tərəfindən idarə olunur. Müəssisə ilə bağlı mübahisələrə görə, onun əksər qurğuları fəaliyyətsizdir. Bəzi hesablamalara görə, müəssisənin fəaliyyətini bərpa etmək üçün 650 milyon dollar investisiya tələb olunur[6].
Kosovo müharibəsi başa çatdıqdan sonra BMT Trepça ərazisində Jitkovac, Kablare və Çesmin Luq qaçqın düşərgələrini təşkil edir. Qaraçı ailələri, Aşkali və Balkan misirliləri orada məskunlaşırlar. Daha sonra orada yaşayan qaçqınların qanında qurğuşun miqdarının çox olmasıə müəyyən edilir. Bundan sonra düşərgələrin bağlanmasına qərar verilir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Сербия ищет пути решения конфликта вокруг комбината «Трепча» в Косово". 2017-04-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-29.
- ↑ "«Trepča: Making Sense of the Labyrinth-ICG Balkans Report N° 82, 26 November 1999- Retrieved 2/24/2013»" (PDF). 23 September 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 April 2020.
- ↑ Trepca Kosovo under UNMIK Administration, 2005, Summary Description of the Lead Zinc Silver Resources and the Trepča Mines in Kosovo
- ↑ "«The Trepča mining complex: How Kosovo's spoils were distributed by Paul Stuart 28 June 2002»". 16 September 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 April 2020.
- ↑ "«THE TREPCA MINE — by Jean Feraud- Retrieved 2/23/2013»". 2021-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-29.
- ↑ ""Kosovo's Economy Still Struggling Five Years After Independence, Radio Free Europe Liberty- Retrieved 2/24/2013"". 2016-09-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-29.