Veb tətbiqi

Qrup proqramı və açıq mənbəli veb tətbiqi olan "Horde"un 2007-ci ilin ekran görüntüsü.

Veb tətbiqi (ing. web application) — veb brauzerdən istifadə edərək əldə edilən tətbiq proqramı. Veb proqramları ümumdünya hörümçək torunda aktiv şəbəkə bağlantısı olan istifadəçilərə çatdırılır.[1]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Netscape" 1995-ci ildə proqramçılara müştəri tərəfində işləyən istifadəçi interfeysinə bəzi dinamik elementlər əlavə etməyə imkan yaradan "JavaScript" adlı skript dilini təqdim etmişdir. Beləliklə, bütöv bir veb səhifə yaratmaq üçün serverə məlumat göndərmək əvəzinə, yüklənmiş səhifənin daxil edilmiş skriptləri daxiletmənin təsdiqlənməsi və ya səhifənin hissələrini göstərmək/gizlətmək kimi müxtəlif tapşırıqları yerinə yetirə bilər.[2]

1999-cu ildə "Servlet Specification" 2.2 versiyasında "Java" dilində "veb tətbiqi" konsepsiyası təqdim edilmişdir.[3] O zaman həm "JavaScript", həm də XML artıq işlənib hazırlanmışdı, lakin "AJAX" hələ yaradılmamışdı və "XMLHttpRequest" obyekti yalnız "ActiveX" obyekti kimi "Internet Explorer 5"də təqdim edilmişdi.

"Gmail" kimi tətbiqlər 2000-ci illərin əvvəllərindən etibarən öz müştəri tərəflərini getdikcə daha interaktiv etməyə başladı. Veb səhifə skripti bütün veb səhifəni yükləmədən məlumatların saxlanması/alınması üçün serverlə əlaqə saxlaya bilir. Təcrübə 2005-ci ildə "Ajax" kimi tanınmışdır.[4]

Dizayner Frensis Berriman və "Google Chrome" mühəndisi Aleks Rassel tərəfindən 2015-ci ildə irəli sürülmüş "Progressive web apps" termini müasir brauzerlər tərəfindən dəstəklənən yeni funksiyalardan istifadə edən və əvvəlcə veb brauzer nişanı daxilində işləyən, lakin sonradan tamamilə oflayn və brauzerdə tətbiq URL-i daxil etmədən işə salına bilən tətbiqlərə aiddir.[5]

Təhlükəsizlik

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu cür tətbiqlərdə təhlükəsizlik pozuntuları böyük narahatlıq doğurur, çünki bu, həm müəssisə məlumatlarını, həm də şəxsi müştəri məlumatlarını əhatə edir. Bu aktivlərin qorunması istənilən veb tətbiqinin vacib hissəsidir və istehsal prosesinə daxil edilməli olan bəzi əsas əməliyyat sahələri var. Buraya autentifikasiya, avtorizasiya, aktivlərin idarə edilməsi, daxiletmə, qeydiyyat və audit prosesləri daxildir. Tətbiqlərə əvvəldən təhlükəsizliyin qurulması uzun müddətdə daha təsirli və daha az pozucu ola bilər.[6]

İstehsalı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Veb proqramların yazılması veb proqram çərçivələrinin istifadəsi ilə sadələşdirilir. Bu çərçivələr istehsalçı komandaya istifadəçi idarəçiliyi kimi istehsal prosesinin ümumi problemlərini həll etmədən öz məqsədləri üçün unikal olan tətbiq hissələrinə fokuslanmağa imkan verir, nəticədə tətbiqin istehsal prosesini sürətləndirir. İstifadə olunan çərçivələrin çoxu açıq mənbəli proqram təminatıdır.[7]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "What Is A Web Application?". stackpath.com. Stack Path. 2022-08-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-15. A web application is a computer program that utilizes web browsers and web technology to perform tasks over the Internet.
  2. ↑ Liam Tung. "JavaScript creator Eich: My take on 20 years of the world's top programming language". ZDNet. 2020-06-15. 2023-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-26.
  3. ↑ Davidson, James Duncan; Coward, Danny. Java Servlet Specification ("Specification") Version: 2.2 Final Release. Sun Microsystems. 1999-12-17. 43–46. 2010-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-27.
  4. ↑ Jay Hoffmann. "What Does AJAX Even Stand For?". 2019-03-04. 2021-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-18.
  5. ↑ Russell, Alex. "Progressive Web Apps: Escaping Tabs Without Losing Our Soul". March 24, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 15, 2015.
  6. ↑ "Top Tips for Secure App Development". Dell.com. 2012-05-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-22.
  7. ↑ Multiple (wiki). "Web application framework". Docforge. 2020-06-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-06.

Xarici linklər

[redaktə | mənbəni redaktə et]