XII əsrin renessansı

Kenterberi kafedralında təqdim olunan yeni texnoloji kəşflər qotika memarlığının inkişafına töhfə verdi

XII əsrin renessansı (və ya "XII əsrin intibahı") — Avropada təxminən XII əsrdə baş verən əhəmiyyətli intellektual və mədəni inkişaf dövrünü ifadə edir. Bu dövr Avropa tarixində mühüm intellektual, elmi və mədəni canlanma ilə xarakterizə olunur və sonrakı daha geniş İntibah dövrünə zəmin yaratmışdır.[1]

XII əsrin renessansı Avropa mədəniyyətinin və elminin yenidən doğulması üçün mühüm başlanğıc mərhələ idi. XII əsrdə teologiyaya sistemli və rasional yanaşma ilə seçilən sxolastika yarandı.[2] Hərəkat qədim və orta əsrlər İslam və yəhudi filosoflarının, o cümlədən İbn Sina, Meymonidlər, Averroların latın dilinə yeni tərcümələri ilə gücləndirildi.[3]

XII əsrin əvvəllərində Latın klassiklərinin və ədəbiyyatının canlanması baş verdi və Şartr , Kenterberi kimi kafedral məktəblər öyrənmə mərkəzlərinə çevrildi.[4] Aristotel məntiqi sonralar yeni universitetlərdə ön plana çıxmış, 14-cü əsrdə Petrarka tərəfindən dirçəldilməsinə qədər Latın ədəbi ənənələrini sıxışdırıb çıxarmışdır.[5]

Xüsusiyyətləri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Latın dünyasında yeni təhsil modellərinin inkişafı ilə müşahidə olunurdu. Yunan, Roma və İslam dünyasından gələn elmi və fəlsəfi əsərlər Latın dilinə tərcümə olundu. Əsasən Ərəbdilli alimlərin vasitəsilə Aristotel, Ptolemey və Avicenna (İbn Sina) kimi klassik müəlliflərin əsərləri Avropada tanındı.[6] İlk universitetlər bu dövrdə formalaşdı. Paris (Sorbonna), Bolonya və Oksford kimi təhsil mərkəzləri XII əsrin intellektual canlanmasının mərkəzində idi. Bu təhsil müəssisələri fəlsəfə, ilahiyyat və hüquq elmlərinin inkişafına böyük töhfə verdi. Bu dövrdə təbiət elmlərinə maraq artdı.[7]

Astronomiya, riyaziyyat, tibb və fizika kimi sahələrdə əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edildi. Ərəbdilli alimlərin əsərlərinin tərcümələri Avropaya təbiət elmləri haqqında yeni biliklər gətirdi.[8] Sxolastika inkişaf etdi — bu, fəlsəfi və dini sualların rasionallıqla izah edilməsinə əsaslanan yanaşmadır. Əsas nümayəndələrindən biri Pyer Abelyar (Peter Abelard) idi, o, mübahisəli yanaşmalarla fəlsəfə və din arasında harmoniya yaratmağa çalışırdı.[9] Roman üslubu bu dövrdə zirvəyə çatdı və daha sonra qotik memarlıq tərzinə keçid başladı. Yazılı ədəbiyyat və poeziyada irəliləyişlər oldu, o cümlədən, trubadur poeziyası və dastanlar populyarlaşdı.[10]

XII əsr İspaniya və Siciliyada İslam mədəniyyəti ilə Avropa arasında əlaqələrin artdığı dövr idi. Ərəbdilli alimlərin (əl-Fərabi, İbn Sina, əl-Xarəzmi) əsərləri tərcümə olunaraq Avropa elmi və mədəniyyətinə böyük təsir göstərdi.[11]

Təsirləri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Orta əsrlərdə əldə olunan biliklər və təhsil sistemləri sonrakı Orta əsr mədəniyyətinin və daha geniş İntibah dövrünün (XIV-XVI əsrlər) əsasını qoydu.[12] Astronomiya, tibb, optika və riyaziyyat sahəsindəki inkişaflar sonrakı dövrlərdə əsas texnoloji və elmi ixtiralara zəmin yaratdı. Yunan-Roma, Xristian və İslam mədəniyyətlərinin sintezindən yaranan biliklər Avropanın intellektual həyatını daha zəngin etdi.[13]

Nümunələr

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Aristotelin fəlsəfəsi ərəbdilli alimlərdən və tərcüməçilərdən öyrənildi. Bu biliklər XII əsrin universitetlərində əsas fəlsəfi material kimi öyrədilməyə başlandı.[14]

İbn Sinanın "Tibb Qanunu" (Canon of Medicine) əsəri Avropa tibb məktəblərində standart dərsliyə çevrildi. Romanesk üslublu kilsələr (məsələn, Klerveaux Abbaye) və yeni başlayan gotik memarlıq üslubu (məsələn, Parisdəki Notr-Dam kafedralı).[15]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ Robert Robert Louis Benson; Giles Constable; Carol Carol Dana Lanham, redaktorlar Renaissance and Renewal in the Twelfth Century. Harvard University Press. 1991. səh. 471.
  2. ↑ Irving Woodworth Raymond, Robert Sabatino Lopez. Medieval Trade in the Mediterranean World. Columbia University Press.
  3. ↑ The compass in this 13th-century manuscript is a symbol of God's act of Creation.
    * Thomas Woods, How the Catholic Church Built Western Civilization, (Washington, DC: Regenery, 2005), ISBN 0-89526-038-7
  4. ↑ Toby Huff, Rise of early modern science 2nd ed. p. 180-181
  5. ↑ Robert Robert Louis Benson; Giles Constable; Carol Carol Dana Lanham, redaktorlar Renaissance and Renewal in the Twelfth Century. Harvard University Press. 1991. səh. 471.
  6. ↑ Edward Grant, "Science in the Medieval University", in James M. Kittleson and Pamela J. Transue, ed., Rebirth, Reform and Resilience: Universities in Transition, 1300-1700, Columbus: Ohio State University Press, 1984, p. 68
  7. ↑ Jane E. House. "Learning How Much Twelfth Century Scientists knew and How They Knew It". Folio. Graduate Center of the City University of New York. Spring 2013: 2.
  8. ↑ Somfai, Anna, The Eleventh-Century Shift in the Reception of Plato's Timaeus and Calcidius's Commentary // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, Vol. 65, Chicago: University of Chicago Press, 2002, 1–21.
  9. ↑ Barbara M. Kreutz, "Mediterranean Contributions to the Medieval Mariner's Compass," Technology and Culture, Vol. 14, No. 3. (July 1973), p.368
  10. ↑ Charles Homer Haskins. The Renaissance of the Twelfth Century. Cambridge: Harvard University Press, 1927. Chapter I-IV
  11. ↑ Adamson, Peter, Medieval Philosophy, A History of Philosophy without Any Gaps, Vol. 4, Oxford: Oxford University Press, 2019, Ch. 20, ISBN 978-0-19-884240-8.
  12. ↑ Gilson, Etienne. The Spirit of Medieval Philosophy (Gifford Lectures 1933-35). Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press. 1991. səh. 490. ISBN 978-0-268-01740-8.
  13. ↑ Hoyt, Robert S.; Chodorow, Stanley, Europe in the Middle Ages (3), New York: Harcourt, Brace Jovanovich, Inc., 1976, ISBN 978-0-1552-4712-3
  14. ↑ White, Lynn Townsend. Medieval Technology and Social Change. New York: Oxford University Press. 1964. ISBN 978-01950-0-266-9.
  15. ↑ Haskins, Charles Homer, The Renaissance of the Twelfth Century, Cambridge: Harvard University Press, 1927, ISBN 978-0-6747-6075-2

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]