X Xəstəliyi epidemiyaya və ya pandemiyaya səbəb ola bilən nəzəri naməlum patogenin adıdır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən 2018-ci ilin fevral ayında dərman və ya müalicə vasitələrinin təcili işlənib hazırlanmasını tələb edən patogenlər və xəstəliklərin siyahısı üçün qəbul edilmişdir.[1] [2] Beləliklə, belə bir təyinat ÜST tərəfindən planlaşdırmanın optimallaşdırılması və onun çevikliyi çərçivəsində yeni və naməlum patogenə təcili uyğunlaşa bilmək, peyvəndin və ya müalicənin hazırlanmasına sürətlə başlamaq üçün qəbul edilmişdir.[3]
2015-ci ilin may ayında hipotetik pandemiyaya hazırlıq zamanı ÜST üzvləri virusun yayılmasının aşkarlanması ilə peyvəndlərin təsdiqi və inkişafı arasındakı vaxtı azaltmaq üçün vahid strategiya yaratmaq məqsədilə epidemiyanın qarşısının alınması üzrə tədqiqat və inkişaf üçün vahid plan və müalicələr təklif etdilər. Məqsəd epidemiyanın pandemiyaya və ya ictimai sağlamlıq fəlakətinə çevrilməməsi idi. Planın diqqəti çoxlu profilaktika variantlarının mövcud olacağı ən ciddi ortaya çıxan infeksiyalara yönəldilmişdir. Belə bir planın hazırlanması çərçivəsində siyahıları və planı tərtib etmək üçün ÜST-nin R&D Blueprint Elmi Məsləhət Qrupu yaradılmışdır.[4] [5]
2015-ci ildən ÜST hər il mümkün epidemiyalar zamanı əhalini qorumaq üçün müalicə və peyvəndin təcili axtarışını tələb edən 10-a qədər ən təhlükəli xəstəliyi nəşr etdirir.
Üç il sonra, 2018-ci ilin fevralında, oxşar planın hazırlanması üçün Cenevrədə keçirilən illik toplantının bir hissəsi olaraq, gələcək pandemiya və epidemiyaların mümkünlüyünü qəbul edərək, "Xəstəlik X" terminini naməlum bir hipotetik patogenlərin geri qaytarılması kimi sadaladı.[6]
ABŞ Milli Allergiya və Yoluxucu Xəstəliklər İnstitutunun direktoru Entoni Faucinin sözlərinə görə, planlaşdırmanın bir hissəsi kimi naməlum hipotetik patogen üçün termin yaratmaq konsepsiyası ÜST-ə (və digər təşkilatlara) tədqiqatlarını xüsusi viruslar və ya ştammlar üzərində cəmləşdirməyə imkan verəcək. Eləcə də bu konsepsiya ÜST və ya digər təşkilatların gözlənilməz epidemiya və xəstəliklərə cavab vermə qabiliyyətinin çoxsaylı təkmilləşməsinə imkan verir.[7]
Conatan D. Kvik , "Epidemiyaların Sonu" adlı kitabının müəllifi ÜST-nın təqdimatını yekunlaşdıraraq, yeni termini “risk kommunikasiyası baxımından müdrik” adlandıraraq qeyd etdi ki, “panika və özünə arxayınçılıq dünyanın yoluxucu xəstəliklərə reaksiyasının fərqli əlamətləridir, hal-hazırda özünə arxayınçılıq daha ciddi təhlükədir”.[8]
ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (USAID) səyləri və onların müəyyən heyvan-insan qarşılıqlı əlaqə nöqtələrində heyvan viruslarının axtarışı və tədqiqi yolu ilə pandemiya ilə bağlı erkən xəbərdarlıq sistemi kimi istifadə edilmək üçün nəzərdə tutulmuş ing. PREDICT proqramı ilə paralellər aparılmışdır.[9]
2019-cu ilin sentyabr ayında The Daily Telegraph, İngiltərə Səhiyyə Xidmətinin (PHE) səhiyyə sistemlərində qeydə alınan bir sıra xəstəliklər səbəbindən Birləşmiş Krallıqda potensial "X xəstəliyi" ilə bağlı öz araşdırmasına necə başladığı barədə məlumat verdi; onlar qeyd ediblər ki, PHE son on ildə 12 yeni xəstəlik və ya virus qeydə alıb.[10]
2019-cu ilin oktyabr ayında ÜST-nın Səhiyyədə Fövqəladə Hallar Proqramı Nyu Yorkda qlobal pandemiyanın treninqi olaraq "X xəstəliyinin saxta başlanğıcını" keçirdi ki, onun müxtəlif qlobal səhiyyə agentliklərindən və ictimai səhiyyə sistemlərindən olan 150 iştirakçısı belə bir təhlükə ilə mübarizə çərçivəsində müşahidələr apararaq daha yaxşı fikir hazırlayıb paylaşa bilsinlər.[11] [12]
2020-ci ilin aprel ayında The Daily Telegraph COVID-19 dərman sınağı olan remdesiviri ing. Gilead Sciences-in gələcək X xəstəliyinin müalicəsi üçün on il əvvəl üzərində işləməyə başladığını təsvir etdi.[13]
Həmin dövrdə ÜST ekspertləri də daxil olmaqla bir sıra mikrobioloqlar, genetiklər və virusoloqlar təhlükəli pandemiyanın tərifi üçün belə bir terminin ilk istifadə təcrübəsi olduğunu qeyd etdilər.[14] [15] [16]
2022-ci il meymun çiçəyi epidemiyası da xüsusilə Böyük Britaniya Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən X xəstəliyinin nümunəsi olaraq qəbul edilir.[17]