Yalançı şüur

Yalançı şüur — sinfi münasibətlərin obyektiv şəkildə müəyyən edilmiş təsvirini ifadə edən marksist konsepsiya “baş üstə”. Marksın əsərlərində “yalançı şüur” (Engels belə deyir) ifadəsi yoxdur, lakin Marks “dönüşmüş şüur ​​formalarına” və bununla əlaqədar olaraq ideologiya və əmtəə fetişizminin müvafiq anlayışlarına böyük diqqət yetirirdi.^[1]

Yalançı şüur ​​termini məzlum siniflər tərəfindən ictimai münasibətlərin dərk edilməsində sistematik təhrifi ifadə edir; bu təhrif ictimai istismar, hökmranlıq və tabelik münasibətlərini gizlətmək üçün yaranır, mövcuddur və saxlanılır.

Terminin yaranması

İlk dəfə "yalançı şüur" termini Fridrix Engelsin Frans Mehrinqə yazdığı məktubda keçir^[2]. O yazırdı:

İdeologiya — mütəfəkkir deyilən şəxsin şüurla olsa da, saxta şüurla həyata keçirdiyi prosesdir. Onu fəaliyyətə sövq edən əsl hərəkətverici qüvvələr ona naməlum olaraq qalır, əks halda bu, ideoloji proses olmazdı. O, özü üçün yalançı və ya zahiri hərəkətverici qüvvələr haqqında fikirlər yaradır. Söhbət düşüncə prosesindən getdiyi üçün onun həm məzmununu, həm də formasını xalis təfəkkürdən - ya özündən, ya da sələflərinin düşüncəsindən alır. O, yalnız əqli materialla məşğul olur; o, əlavə təfərrüatlara varmadan bu materialın təfəkkürlə yarandığına inanır və ümumiyyətlə, təfəkkürdən başqa, daha uzaq və müstəqil mənbəyi öyrənmir. Məsələyə bu cür yanaşma ona öz-özünə aydın görünür, çünki onun üçün hər bir hərəkət son təhlildə təfəkkür üzərində qurulmuş kimi görünür, çünki təfəkkür vasitəsilə həyata keçirilir.

— F. Engels. 14 iyul 1893-cü il^[3]

Marks cəmiyyəti öz-özünə inkişaf edən bir sistem kimi anlayışı yaratdı və inkişaf etdirdi və bunun əsasında əsasən sosial quruluşun tipini və ona uyğun şüuru müəyyən edən iqtisadi münasibətlər sisteminin obyektiv xüsusiyyətlərinin təhlilinə əsaslanan bir sinif nəzəriyyəsini inkişaf etdirdi. ona: fərdin mənsub olduğu sinif onun mülkiyyət münasibətləri sistemində tutduğu yerə görə müəyyən edilir.

Bundan əlavə, insan həm də subyektiv xüsusiyyətlərə malikdir — düşüncələri və onun ətrafındakı dünyaya və özünə münasibətini formalaşdıran mənəvi həyatının digər prosesləri. Bu mənəvi konstruksiyalar onlarda təqdim olunan obyektiv reallığa az və ya çox dərəcədə uyğun gələ bilər.

Marks sosial mexanizmlərin necə yarandığını göstərir, onların fəaliyyəti cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin şüurunda sistematik səhvlər, təhriflər və uğursuzluqlarla ifadə olunur. Əgər bu şüur ​​formalaşdıran mexanizmlər zəhmətkeş xalqa məlum olarsa və onlar çoxluq təşkil edirsə, onda onlar hakimiyyəti öz əllərinə almaq üçün bilərəkdən onları istismar edən sistemin çökdürülməsi uğrunda mübarizəyə başlayırlar.

Beləliklə, düşüncə, ideya və digər mənəvi formasiyaları formalaşdıran ictimai münasibətlər yalançı şüur ​​və ideologiya deyilənləri yaradır və təkmilləşdirir.^[1]

Marks və Engels “Alman İdeologiyası”nda ideologiyanı insanların öz dünyalarından xəbərdar olduqları ideyalar sistemi kimi araşdırırlar. Marksın əsas fikrinə görə, ideologiya, ümumən ictimai şüur ​​kimi, təfəkkür də maddi münasibətlərlə müəyyənləşir: “Əl dəyirmanı sizə başında syuzerin [yəni feodal] olan bir cəmiyyət verir, buxar dəyirmanı sizə sənaye kapitalisti olan bir cəmiyyət”^[4].

İdeologiya sisteminin funksiyası — imtiyazlı təbəqənin hakim mövqeyini təmin etməkdir. “Kapital” əsərində əmtəə fetişizmi anlayışı təhlil edilir. Marks onları əmtəə istehsalı olan cəmiyyətdə real istehsal münasibətləri kontekstində deyil, əmtəənin “davranış” rolu baxımından dərk etdiyi zaman mövcud olan obyektiv zəruri illüziya kimi istinad edir. Beləliklə, Marks əmtəə fetişizminin ictimai əhəmiyyətli mistifikasiya kimi necə yaranıb fəaliyyət göstərməli olduğunu və bunun nəticəsində hökmranlıq və tabelik münasibətlərinin necə gizlədildiyini göstərir.

Həmçinin bax

• Siyasi şüür

İstinadlar

1. Little D. False consciousness.
2. Eagleton T. Ideology: An Introduction. L.: Verso. 1991. 89. ISBN 8449317975.
3. Маркс К., Энгельс Ф. Полное Собрание Сочинений, издание 2-е. 39. М.: Издательство политической литературы. 1965. 82–86.
4. Маркс К. Нищета философии // Маркс К., Энгельс Ф. Избранные сочинения. 3. М.: Политиздат. 1985. 60.