Yaşıl türbə
 | Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
| Yaşıl türbə | |
|---|---|
 | |
 | |
| 40°10′53″ şm. e. 29°04′29″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Türkiyə |
| Şəhər | Bursa |
| Yerləşir | Bursa |
| Aidiyyatı | Osmanlı imperiyası |
| Memar | Hacı İvaz Paşa |
| Sifarişçi | I Mehmed |
| Tikilmə tarixi | 1421 |
| Üslubu | Osmanlı memarlığı |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yaşıl türbə — İldırım Bəyazidin oğlu Sultan I Mehmed tərəfindən 1421-ci ildə tikilmişdir. Memarı Hacı İvaz Paşadır. Bursanın simvolu halına gələn tikili şəhərin hər yerindən görünə bir mövqeyə malikdir. I Mehmed sağlığında türbəni tikdirib, 40 gün sonra da vəfat etmişdir. Türbədə Sultan Mehmed ilə oğulları Şahzadə Mustafa, Mahmud və Yusif ilə qızları Səlcuq Xatun, Sittin Xatun, Ayşə Xatun və dayəsi Dayə Xatuna aid olmaqla cəmi 8 sanduqə (məzar) vardır.
Memarlıq
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kənardan baxanda birmərtəbəli görünən türbə, sanduqə yerləşdiyi salon və bunun altında yer alan beşik tonuzlu məzar otağı ilə bərabər iki mərtəbəlidir. Xarici divarlar turkuaz kaşılarla örtülüdür. Türbənin içi, sanduqə, mihrab, divarlar, cümlə kapisi ilə fasad örtükləri da saxsıdan düzəldilmişdir. Qibləyə baxan mehrabı bir sənət əsəridir. Buradakı saxsılar İznik çinicilikinin şah əsər nümunələridir.
Övliya Çələbinin səfər yazılarında da türbə ilə bağlı məlumat yer alır. Ancaq türbəylə bağlı yox, içində dəfn olunan Sultan Mehmet Xanın həyatı haqqında məlumat verilir. Bununla yanaşı mətndən tikilinin o dövrdə yaşıl imarət adı ilə olduğu öyrənilir.
"824-cü ildə vəfat etdi. Yeddi il, on bir ay, on iki gün padşahlıq etdi. Vəfat edəndə 38 yaşında idi. Qəbri, Yaşıl İmarət adı ilə tanınan bu məscid içindəki nurlu məscidin qiblə tərəfində yerləşən naxışlı günbəz altındadır." (Bəsri Öcalan, 2008)
Təmiri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Türbə, Çələbi Sultan Mehmetin vəfatından 253 il sonra (1647) Hassa Memarı Elhac Mustafa Bin Abidin tərəfindən bərpa olunmuşdur. Bundan sonra 1769-cu ildə Memar Əs-Seyyid Elhac Şərif Əfəndi, 1867-ci illər arasında Leon Parville və 1904-cü ildə Osman Həmdi Bəyin göstərişilə Asım Kömürcüoğlu tərəfindən türbədə təmir işləri aparılmışdır.
Türbənin günümüzə çatmasında çox mühüm payı olan Memar Macit Əqli Qayda, türbənin son bərpaçı olmuşdur. Bu işlər zamanı Y. Memar Zühtü Başardan da dəstək görmüşdür (Ucal, 2004).
Türbənin memarlığı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ən dar faizi 7,64 mt, ən yüksək faizi 10,98 m olan səkkizbucaqlı prizma quruluşa malikdir. Türbə, külli bölmələr (bütün bölmələrin açılımı) olaraq baxıldıqda, günbəz, təbil və bədən divarları olaraq üç kütlesel memarlıq hissədən ibarətdir. Bu elementlər izləyicilərin asanlıqla hiss edəcəyi bir şəkildə bir-birindən ayrılır. Türbədə diqqəti çəkən digər bir element mərmər çərçivədir. Bu çərçivə, bölmələrin birləşdiyi guşələri, su gəlməyini və sivri kəmərlərin ətrafından gəzərək saçaklığı əhatə edir. Pəncərələr mərmər örtüklə əhatə olunur. Pəncərənin dərhal üzərində yüngülləşdirici (tahfif) kəmər, rumi motivli bordyur qabarıq hala gətirilmişdir. Kəmərlə pəncərə arasında qalan timpanon (alınlıq) hissəsində ayə və hədislər yazılar yerləşir. 88888 kvadratmetrlik səkkizbucaqlı prizma gövdədə fondan aşağıya davam edərək məzar dairəsini təşkil edir.
Çinilər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Osmanlı arxitekturasında bütün divarlarının saxsı ilə örtülü olduğu yeganə məqbərədir. Səkkiz fasadlı olan türbənin divarları ilə guşələrdə yaradılmış mərmər çərçivə və kəmərlərin arasında qalan hissələr bəzəkli və rəngli çinilərlə örtülmüşdür. Günümüzə qədər keçirilmiş bərpa işlərində, bu çinilər böyük ölçüdə viran olmuş, yerinə yeni saxsılar örtülmüşdür. Sayı çox azalan orijinal saxsılar qapının solundakı yüzdə bir araya toplanmışdır (Tayla, 2007). Türbənin cəbhəsinin örtülü olduğu çini tutmalar adətən tanınan çini örtüklərdən fərqli quruluşdadır. Daha çox rəngli tuğla kərpic növündəndir. Xarici üzü 21–22 x 10–11 sm, arxa üzü 10 x 5 cm.dir. Xaricdən içə doğru qövsvari olaraq daralır və yan üzünün tam ortasında 1.5 sm diametrində dikinə bir dəlik var. Bərpa zamanı orijinal istehsal tərzinə uyğun yeni kərpicləri Kütahya Çini zavodunda istehsal olunmuş yeni çinilərdən düzəldilmişdir (Tayla, 2007).
Türbənin içi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Türbə məkanı tək bir qübbədən ibarət mərkəzi bir plana malikdir. Girişin iki tərəfində çiçəkli çinilərlə bəzədilmiş iki mehrab var. Anadolu-Türk memarlığının günbəzdən əsas hissəyə keçid strukturunu təşkil edən (quruluşu ayaqda tutan sistem) və bəzədili olan Türk üçbucağı bu quruluşda da tətbiq olunmuşdur.
Divarlar 2.94 mt hündürlüyə qədər iki bordyurla əhatəli altıbucaqlı bəzəkli çinilərlə örtülüdür. Bunların aralarında iri medalyonlar yer alır. Türbə dövrümüzə çatan ən möhtəşəm çinili mehraba malikdir.
Səkkizbucaqlı plana malik olan iç məkanın ortasında Sultan Mehmedin sanduqəsi yer alır. Üzərində qabartma süls celisi ilə yazılı kitabəsi vardır. Şimalında oğulları Mustafa və Mahmuda aid sanduqə yer alır. Şimalında isə oğlu Yusifə məxsusdur. Arxa şimaldan başlayaraq Çələbi Mehmedin qızı Səlcuq Xatunun relyefli kitabəli sanduqəsi, qızı Sitti Xatunun ağ fon üzərində göy motivli, altıbucaqlı və üçbucaq bəzəklərlə örtülü sanduqəsi, Ayşə Xatun və dayəsi Dayə Xatunun sanduqələri yerləşir.