Yuri Harold Kleyton

Yuri Harold Kleyton
ing. Harold Clayton Urey
Doğum tarixi 29 aprel 1893(1893-04-29)[1][2][…]
Vəfat tarixi 5 yanvar 1981(1981-01-05)[1][2][…] (87 yaşında)
Vəfat yeri
Elm sahələri fiziki kimya, fizika
İş yerləri
Təhsili
Elmi rəhbəri Gilbert Nyuton Lyuis
Üzvlüyü
Mükafatları Medal for Merit
Kimya üzrə "Nobel" mükafatı Kral Astronomiya Cəmiyyətinin Qızıl medalı ABŞ Milli Elmlər medalı American Institute of Chemists Gold Medal
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yuri Harold Kleyton (29 aprel 1893[1][2][…] – 5 yanvar 1981[1][2][…], La-Hoyya[d], Kaliforniya)- Amerikalı fizik və fiziki kimyaçı. 1934-cü ildə "Ağır hidrogenin kəşfinə görə kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdü. Sonralar o, planetlərin təkamülünün öyrənilməsinə müraciət etdi.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yuri Harold Kleyton 1893-cü il 29 apreldə Uolkertonda, (İndiana ştatında) Samuel Clayton Yuri və Cora Rebecca Reinsell ailəsində anadan olub. Onun atası, keşiş və məktəb müəllimi idi. Yuri altı yaşında olanda atası vərəm xəstəliyindən öldü və Yurinin anası evləndi. Yuri Amiş ibtidai məktəbində təhsil alıb, 14 yaşında bitirir daha sonra İndiana ştatının Kendalville Liseyində oxudu. 1911-ci ildə məzun olduqdan sonra Erlham Kollecindən müəllimlik sertifikatı aldı və İndiana ştatında kiçik bir məktəbdə dərs dedi. Daha sonra anasının yaşadığı Montanaya köçdü və orada dərs deməyə davam etdi. Yuri 1914-cü ildə Montana Universitetinə daxil oldu[4] və burada 1917-ci ildə zoologiya üzrə bakalavr dərəcəsi aldı[4]. Birləşmiş Ştatlar Birinci Dünya Müharibəsinə girdikdən sonra Yuri TNT istehsal edən Filadelfiyadakı Barrett Kimya Şirkətində hərbi işə getdi. Müharibə bitdikdən sonra o, kimya müəllimi kimi Montana Universitetinə qayıtdı[4].

Akademik karyera doktorluq dərəcəsini tələb edirdi, ona görə də 1921-ci ildə Yuri Kaliforniya Universitetində, Berklidə doktorluq dissertasiyası üzərində işləməyə başladı və burada Gilbert N. Luisa rəhbərliyi altında termodinamika üzrə təhsil aldı. Onun ilk dissertasiyası sezium buxarının ionlaşması mövzusunda idi. İşində müəyyən çətinliklərlə qarşılaşdı; eyni zamanda hindli bir fizik eyni mövzuda daha dolğun bir məqalə nəşr etdi. Yuri daha sonra ideal qazın ionlaşmış halları haqqında dissertasiya yazdı və sonradan Astrophysical Journal-da nəşr olundu.[5] 1923-cü ildə dissertasiyasını müdafiə etdikdən sonra Yuri Kopenhagendəki Niels Bohr İnstitutunda təhsil almaq üçün Amerika Nordic Fondundan təqaüd aldı və burada Verner Heisenberg, Hans Kramers, Wolfgang Pauli, Georg von Hevesy və Con Slater ilə tanış oldu. Qaldığı müddətin sonunda Almaniyaya getdi və burada Albert Eynşteyn və Ceyms Frank ilə tanış oldu. ABŞ-yə qayıtdıqdan sonra Yuri Harvard[4] Universitetində işləmək üçün Milli Tədqiqat Şurasının təqaüdü təklifi və həmçinin Con Hopkins Universitetində tədqiqatçı olmaq təklifi aldı. O, sonuncunu seçdi. O, işə başlamazdan əvvəl anasını ziyarət etmək üçün Vaşinqton ştatının Sietl şəhərinə getmişdi. Yolda dostu Keyt Daumun yaşadığı Everettdə, Vaşinqtonda dayandı. Keyt Yurini bacısı Frida ilə tanış etdi. Yuri və Frida tezliklə nişanlandılar. 1926-cı ildə Kanzas ştatının Lourens şəhərindəki atasının evində evləndilər. Cütlüyün dörd övladı oldu: 1927-ci il təvəllüdlü Gertrude Bessie (Elizabet); Frida Rebecca, 1929-cu il təvəllüdlü; Meri Alisa, 1934-cü il təvəllüdlü; və 1939-cu il təvəllüdlü Con Kleyton Yuri.[5] Johns Hopkins Universitetində Yuri və Artur Ruark "Atomlar, Kvantalar və Molekullar" (1930) kvant mexanikası və onun atom və molekulyar sistemlərə tətbiqi ilə bağlı ilk ingilis əsərlərini yazdılar. 1929-cu ildə Yuri Kolumbiya Universitetində kimya üzrə dosent oldu və burada Rudolf Schönheimer, David Rittenberg və T. I. Taylor ilə əməkdaşlıq etdi.

Müharibədən sonrakı illər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müharibədən sonra Yuri Nüvə Tədqiqatları İnstitutunda kimya professoru, daha sonra 1952-ci ildə Çikaqo Universitetində kimya professoru oldu. Müharibədən əvvəlki tədqiqatlarını izotoplarla davam etdirmədi. Bununla belə, hidrogen və oksigenlə əldə etdiyi bilikləri tətbiq edərək, oksigen-18 və oksigen-16 üçün karbonatlar və su arasında fraksiyaların 0-dan 1,04 dəfə azalacağını başa düşdü. Ölçmə avadanlığının kifayət qədər həssas olması şərti ilə izotop nisbəti orta temperaturu təyin etmək üçün istifadə edilə bilər. Qrupa onun həmkarı Ralph Buxbaum da daxil idi. Daha sonra belemnitin tədqiqi onun dörd il ərzində yaşadığı yay və qış temperaturunu üzə çıxardı. Bu qabaqcıl paleoiqlim tədqiqatına görəYuri Amerika Geologiya Cəmiyyətinin Artur L. Day medalı və Geokimya Cəmiyyətinin Qoldşmidt medalı ilə təltif edilmişdir.[5] Yuri 1946-cı il Mey-Johnson qanun layihəsinə fəal şəkildə qarşı çıxdı, çünki bunun nüvə enerjisinə hərbi nəzarətə gətirib çıxaracağından qorxdu, lakin onu əvəz edən və nəticədə Atom Enerjisi Komissiyasını yaradan McMahon Qanununu dəstəklədi və uğrunda mübarizə apardı. Yurinin dünya hökuməti idealına sadiqliyi müharibədən əvvəl idi, lakin nüvə müharibəsi ehtimalı bunu onun zehni üçün daha da aktuallaşdırdı. Müharibəyə qarşı mühazirələr oxudu və nüvə məsələlərinə dair konqres debatlarında iştirak etdi. O, İtel və Julius Rosenberg adından açıq şəkildə danışdı və hətta Qeyri-Amerika Fəaliyyətləri Komitəsi qarşısında cavab verməyə çağırıldı.[5]

Şəxsi keyfiyyətləri, mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yuri bağçılıqla məşğul olmağı , səhləb yetişdirməyi sevirdi. O, Kaliforniyanın La Jolla şəhərində1981-ci il yanvar ayının 5 — də vəfat edib və İndiana ştatının DeClub qraflığındaki Fairfield qəbiristanlığında dəfn edilib[6]. Nobel mükafatından əlavə, o, həmçinin:

  • 1934 — Amerika Kimya Cəmiyyətinin Uillard Gibbs mükafatı
  • 1940 — London Kral Cəmiyyətinin Devi medalı
  • 1943 Franklin İnstitutunun Franklin medalı
  • 1950 — Silliman mühazirəsi
  • 1957 -Qutri medalı və mükafatı
  • 1961 — Kolumbiya Universiteti Hamilton Mükafatı
  • 1962-ci ildə ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının Lourens Smit medalı
  • 1964 — Paris Universitetinin medalı
  • 1964 — ABŞ Milli Elm Medalı
  • 1966 — Kral Astronomiya Cəmiyyətinin Qızıl medalı
  • 1969 — Amerika Meteorlar Cəmiyyətinin Frederik Leonard medalı
  • 1969 Amerika Geologiya Cəmiyyətinin Artur L. Day medalı
  • 1970 — Linus Pauling mükafatı
  • 1972 — Amerika Kimyaçılar İnstitutunun Qızıl medalı
  • 1973 — NASA-nın görkəmli elmi nailiyyətlərə görə medalı
  • 1973 — Amerika Kimya Cəmiyyətinin Priestley medalı
  • 1975 — V. M. Qoldşmidt Mükafatı, Geokimya Cəmiyyətinin ən yüksək mükafatı (Geokimya Cəmiyyəti)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 3 4 Rice R. E. Harold C. Urey // Encyclopædia Britannica (ing.).
  3. ↑ 1 2 3 4 NNDB (ing.). 2002.
  4. ↑ 1 2 3 4 Silverstein Alvin Harold Urey: the Man who Explored from Earth to Moon. — New York: J. Day, 1970.
  5. ↑ 1 2 3 4 Arnold, James R,; Bigeleisen, Jacob; Hutchison, Clyde A., Jr (1995). "Harold Clayton Urey 1893–1981". Biographical Memoirs (National Academy of Sciences): pp. 363–411. Retrieved August 7, 2013.
  6. ↑ Hewlett Richard G. The New World, 1939–1946. — University Park: Pennsylvania State University Press, 1962. — ISBN 0-520-07186-7.