Zanbaqkimilər

Zanbaqkimilər
Elmi təsnifat
Domen:
Eukariotlar
Klad:
Diaphoretickes
Ranqsız:
Arxeplastidlər
Aləm:
Bitkilər
Klad:
Streptofitlər
Klad:
Ali bitkilər
Klad:
Çoxsporlu bitkilər
Klad:
Borulu bitkilər
Klad:
Toxumlu bitkilər
Klad:
Çiçəkli bitkilər
Klad:
Birləpəlilər
Dəstə:
Zanbaqçiçəklilər
Fəsilə:
Zanbaqkimilər
Beynəlxalq elmi adı

Zanbaqkimilər (lat. Liliaceae) — bitkilər aləminin zanbaqçiçəklilər dəstəsinə aid bitki fəsiləsi.

Zanbaqkimilər fəsiləsinin nümayəndələri əksərən çoxillik otlar, kökümsovlu və ya soğanaqlı bitkilərdir. Yarpaqları növbəli düzülüşlü, tam və nadir hallarda kənarları dişli, kökətrafı yarpaqlıdırlar. Çiçəklər əsaəsən ikicinsli, aktinomorf, müxtəlif tipli çiçəkqrupuna toplanmış və ya tək-təkdirlər. Çiçəkyanlığı 2 dairədə düzülüb, 3 üzvlü olub, tac və ya kasacıq şəkillidir. Erkəkciklər 6 ədəd olub, 2 dairədə yerləşir. Erkəkcik sapları sərbəst və ya birləşmişdir. Dişiciyi 3 meyvə yarpağının bitişməsindən əmələ gəlmişdir, sütuncuğu adətən bir, bəzi növlərdə isə 3 olur. Toxumlar endospermlidir. Entomofil bitkilərdir, nektar yumurtalığın arakəsmələrindən ifraz olunur. Bəzən çiçəkyanlığının yarpaqlarında xüsusi nektarlıqlar olur.

Bütün dünyada yayılmış 220 cinsi və 3500 növü vardır. Yer kürəsinin bütün floralarında rast gəlinən geniş yayılmış fəsilədir. Azərbaycan Respublikası ərazisində aran bölgələrdən başlamış yuxarı dağ qurşağına qədər 25 cinsdə təmsil olunmuş 150-ə qədər növü yayılmışdır.

Zanbaqkimilər bir sıra yarımfəsilələrə bölünür:

  • Çirişkimilər (Asphodeloideae)
  • Zanbaqkimilər (Lilioideae)
  • Qarçiçəyikimilər (Scilloideae)
  • Soğankimilər (Allioideae)
  • Qulançarkimilər (Asparagoideae)
  • Qızılcakimilər (Smilacoideae)

Zanbaqkimilərdən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur. Belə ki, iri, gözəl çiçəklərinə görə bağçılıqda istifadə olunan bitkilərə zanbaq, dağlaləsi, hiassintlər, çiriş və digər cinslərin nümayəndələrini misal göstərmək olar.

Tərəvəz bitkilərinə adi soğan (Allium cepa) və vegetativ yolla çoxalan sarımsaq (A.sativum) daxildir. Bəzi zanbaqkimilər dərman əhəmiyyətlidir. Xalq təbabətində inciçiçəyinin tərkibindəki zəhərli qlükozidlər ürək xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Aloyenin yarpaqlarından alınan ekstraktı irinli yaraların müalicəsində, göz xəstəliklərində istifadə edirlər.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Angiosperm Phylogeny Group An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III (ing.). // Botanical Journal of the Linnean Society / M. F. Fay Wiley-Blackwell, Linnean Society of London, OUP, 2009. Vol. 161, Iss. 2. P. 105–121. ISSN 0024-4074; 1095-8339 doi:10.1111/J.1095-8339.2009.00996.X
  2. ↑ Appendix IIB: Conserved and rejected names of families of bryophytes and spermatophytes. // International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (Shenzhen Code) / red. N. J. Turland, J. H. Wiersema, F. Barrie, V. Qreuter, D. L. Hawksworth, P. S. Herendeen, S. Knapp, W. Kusber, D. Z. Li, K. Marhold və b. 2018. ISBN 978-3-946583-16-5

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]