Zeta knyazlığı

Tarixi dövlət
Zeta knyazlığı
Gerb
1360 — 1516
Paytaxt	Şkoder, Çetinye
Dilləri	serbcə, Qədim slavyan dili
Rəsmi dilləri	serbcə, Qədim slavyan dili
Dövlət dini	Serb Pravoslav Kilsəsi

Zeta (serb. Зета / Zeta) — Tarixi ölkə, müasir Monteneqro ərazisində yerləşən orta əsr Serb dövləti (knyazlığı). Adını Zeta çayından almışdır.

Adı

Zeta 9–11-ci əsrlərdə Dukla adı ilə tanınan orta əsr Slavyan dövlətinin adıdır. XII əsrdən Bizans salnamələrində bu dövlət Zeta (Moraçi çayının sağ qolu üzərində) adlanır.^[1] Zeta tarixdə ilk dəfə 1080-ci ildə Bizans tarixçisi Kekavmen tərəfindən xatırlanır. Orta əsr Zeta iki hissəyə bölünurdu: Yuxarı və Aşağı. Ölkənin sərhədləri dəqiq müəyyən edilməmişdir. Ehtimal ki, Yuxarı Zeta Kotor ətraflarından Skadar sahilinin şərq sahillərinə qədər Primoryenin dağlıq bölgələrini, Aşağı Zeta isə Skadar gölündən dəniz sahilinə qədər olan ərazini əhatə edirmiş. Balsiçinin rəhbərliyi zamanında Aşağı Zetanın ərazisi Kotor körfəzinin cənub sahilinə çatır.^[2] 1376-cı ildə ilk dəfə Dubrovnik sənədlərində Monteneqro adı peyda olur^[3] və bu, tədricən köhnə Zeta adını əvəz edir. Müasir Zeta adı Monteneqronun cənubunda, Podqoritsa ilə Skadar gölü arasında, Cievna çayı ərazisində yerləşən çökəklik ifadə edir.^[4]

Tarixi

Təxminən 1189-cu ildə Duklya knyazlığı Nemanjiç sülaləsinin başçılıq etdiyi Raska əyaləti tərəfindən tamamilə mənimsənilir. O vaxtdan bəri tezliklə Zeta adı ilə tanınan knyazlığın ərazisi daha sonra Serbiya Krallığına çevrilən hökmdar Raskanın ən yaxın qohumları tərəfindən idarə olunmağa başlayır.

Zeta 1356-cı ildə Stefan Duşanən krallığının tədricən parçalanması zamanı müstəqil olur. Zetanın başında "qospodar" titulunu daşıyan Balşiçilər sülaləsi dayanır.

1421-ci ildə III Balşanın ölümündən sonra Serb Despotluğu və Venesiya Respublikası onun mülklərini öz aralarında bölüşdürür.

1451-ci ilə qədər Serb Despotluğu ilə Venesiya arasındakı müharibə şəraitində Zeta ərazisi üzərində hakimiyyət yerli feodal Stefan Çernojeviçə keçir. 1452-ci ildə Stiven özünü Venesiya Respublikasının vassalı kimi tanımağa məcbur olur. 1455-ci ildə Osmanlı türkləri Serbiyanı fəth edərək, Qərbi Moravanın cənubundakı ərazini ələ keçirdilər və beləliklə, Zetanı Serb Despotluğundan ayırırlar.

1496-cı ildə Zeta ərazisi Feriz bəyin komandanlığı altında Osmanlı ordusu tərəfindən tam tutulur. Şahzadə IV Georgi Chernoeviç Venesiyanın nəzarətində olan Budvaya qaçır. Zetanı ələ keçirən Osmanlı türkləri II Stefan Çernoeviçi Zetanın şahzadəsi kimi tanıyır, lakin bundan sonra yerli əhalidən vergiləri özləri yığırlar.

1499-cu ildə Feriz bəy rəsmi olaraq Zeta ərazisini özünün Skadar sancağına birləşdirir.^[5] Feriz bəyin əmri ilə venesiyalılarla əlaqədə olmaqda şübhəli bilinən Stefan Çernoyeviç Şkoderə gəlir və burda həbs edilir.^[6]

Zeta hökmdarları

Nemaniçilər

Ad	Hakimiyyət illəri	Titulu	Qeydlər
Vukan II	1195–1208	"Dukla və Dalmatiya kralı"	Stefan Nemanjanın oğlu
Georgi II	1208–1216 1241–1243	"Dukla və Dalmatiya kralı"	II Vukanın oğlu
Stefan Radoslav	1222–1228	Zupan Zeta	Birinci Taclı Stefanın oğlu
Stefan Vladislav I	1243–1264/81	"Primorye kralı"	Birinci Taclı Stefanın oğlu
Elena	? — ?		Stefan Uros I -nin dul arvadı
Stefan Uros III	1299–1309-cu illərdən sonra	Zupan Zeta	Stefan Uros II Milutinin oğlu
Stefan Konstantin	1316–1321	Kral Zeta	Stefan Uros II Milutinin oğlu

İstinadlar

1. "Зета Диоклетия". 2016-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-20.
2. Šekularac, Božidar. Dukljansko-zetske povelje. Титоград: Istorijski institut S.R. Crne Gore. 1987. 10, 12, 13.
3. Божић, Иван. Немирно Поморье XV века. Белград. 1979. 151.
4. Šekularac, Božidar. Dukljansko-zetske povelje. Титоград: Istorijski institut S.R. Crne Gore. 1987. 16.
5. Pavle S. Radusinović (1978). Stanovništvo Crne Gore do 1945. godine: opšta istorijsko-geografska i demografska razmatranja. Srpska akademija nauka i umetnosti.
6. Kalezić, Dimitrije M. (2002). P — Š. Savremena administracija.