Çinaryarpaq ağcaqayın

Çinaryarpaq ağcaqayın
Elmi təsnifat
Domen:
Eukariotlar
Klad:
Diaphoretickes
Ranqsız:
Arxeplastidlər
Aləm:
Bitkilər
Klad:
Streptofitlər
Klad:
Ali bitkilər
Klad:
Çoxsporlu bitkilər
Klad:
Borulu bitkilər
Klad:
Toxumlu bitkilər
Klad:
Çiçəkli bitkilər
Klad:
Evdikotlar
Klad:
Bazal evdikotlar
Klad:
Superrozidlər
Klad:
Rozidlər
Klad:
Malvids
Dəstə:
Sabunağacıçiçəklilər
Fəsilə:
Sabunağacıkimilər
???:
Çinaryarpaq ağcaqayın
Beynəlxalq elmi adı

Çinaryarpaq ağcaqayın — Sabunağacıkimilər fəsiləsinə aid bitki növü.

Təbii yayılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rusiya, Qərbi Avropa, İspaniya, Şimali Portuqaliya, Balkan ölkələri, Kiçik Asiya, Türkiyə, Ukrayna, Moldova və Baltikayanı ölkələrdə arealı vardır.

Sinonim

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Acer abchasicum Rupr.
  • Acer atropurpureum Dippel
  • Acer bohemicum C.Presl ex Opiz. [Invalid]
  • Acer dittrichii Ortm.
  • Acer erythrocarpum Dippel
  • Acer euchlorum Dippel
  • Acer fieberi Opiz [Invalid]
  • Acer hybridum Bosc
  • Acer majus Gray
  • Acer melliodorum Opiz
  • Acer montanum Garsault [Invalid]
  • Acer opizii Ortmann ex Opiz.
  • Acer opulifolium Thuill.
  • Acer procerum Salisb.
    • Acer pseudoplatanus var. acuminatum Tausch
    • Acer pseudoplatanus f. albertsii Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. albomarmoratum Pax
    • Acer pseudoplatanus var. albovariegatum Hayne ex Loudon
    • Acer pseudoplatanus f. albovariegatum (Hayne ex Loudon) Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. annae Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. anomalum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. argutum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. atropurpureum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. aucubifolium Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. aureovariegatum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. bicolor Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. brevialatum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. coloratum Pax
    • Acer pseudoplatanus var. complicatum H.Mort.
    • Acer pseudoplatanus f. complicatum (H.Mort.) Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. concavum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. costorphinense Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. crispum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. cruciatum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. cupreum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. discolor Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. dittrichii (Ortm.) Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. erythrocarpum (Carrière) Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. erythrocarpum Carrière
    • Acer pseudoplatanus f. euchlorum Späth ex Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. fieberi Pax
    • Acer pseudoplatanus var. flava-variegatum Loudon
    • Acer pseudoplatanus f. flavescens Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. grandicorne Borbás
    • Acer pseudoplatanus var. handjeryi Späth ex Rehder
    • Acer pseudoplatanus f. handjeryi (Späth ex Rehder) Geerinck
    • Acer pseudoplatanus f. handjeryi Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. insigne Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. laciniatum Loudon
    • Acer pseudoplatanus f. laetum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. latialatum (Pax) Pax
    • Acer pseudoplatanus var. latialatum Pax
    • Acer pseudoplatanus f. leopoldii Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. longifolium Loudon
    • Acer pseudoplatanus f. luteovirescens Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. lutescens Pax
    • Acer pseudoplatanus var. macrocarpum Spach
    • Acer pseudoplatanus var. medium Spach
    • Acer pseudoplatanus f. metallicum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. microcarpum Spach
    • Acer pseudoplatanus var. nebrodense Tineo ex Pax
    • Acer pseudoplatanus f. neglectum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. nervosum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. nizetii Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. opizii (Ortmann ex Opiz.) Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. palmatifidum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. pseudonizetii Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. purpurascens Pax
    • Acer pseudoplatanus f. purpureum (Loudon) Rehder
    • Acer pseudoplatanus var. purpureum Loudon
    • Acer pseudoplatanus f. quadricolor Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. quinquelobum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. rubromaculatum Pax
    • Acer pseudoplatanus f. sanguineum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. serotinum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. serratum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. siculum Guss.
    • Acer pseudoplatanus f. siculum (Guss.) Borbás
    • Acer pseudoplatanus f. spaethii Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. subintegrilobum Pax
    • Acer pseudoplatanus var. subobtusum DC.
    • Acer pseudoplatanus f. subparallelum Borbás
    • Acer pseudoplatanus var. subtrilobum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. subtruncatum Pax
    • Acer pseudoplatanus var. ternatum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus var. tomentosum Tausch
    • Acer pseudoplatanus var. triangulare Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. tricolor Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. trilobatum Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. variegatum (Weston) Rehder
    • Acer pseudoplatanus subsp. villosum (J.Presl & C.Presl) Parl.
    • Acer pseudoplatanus var. vitifolium Tausch
    • Acer pseudoplatanus f. vitifolium (Tausch) Schwer.
    • Acer pseudoplatanus f. worleei Rosenthal ex Schwer.
  • Acer purpureum Dippel
  • Acer quinquelobum Gilib. [Invalid]
  • Acer rafinesquianum Dippel
  • Acer villosum C.Presl
  • Acer wondracekii Opiz
  • Acer worleei Dippel[2]

Botaniki təsviri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hündürlüyü 30–35 m-ə, gövdəsinin diametri 1,5 m-ə çatan iri, sıx piramidaşəkilli çətirə malik ağacdır. Cavan budaqları çılpaq qonur-boz rəngli dairəvi xallarla örtülmüşdür. Tumurcuqları yumurtavari, iti uclu, sarımtıl-yaşıl rəngdədir. Yarpaqcıqları 8–17 sm uzunluqda və enində olub, iri, 5 dilimlidir. Yarpaq qaidəsindən dərin ürəkvari və ya kəsimlidir. Üstdən tünd-yaşıl, altdan ağımtıl və ya göyümtül rəngdədir, cavan vaxtı alt tərəfdən tükcüklərlə örtülü olur. Yarpaqların saplağı 7–20 sm uzunluqdadır. Çiçəkləri xırda, sarımtıl-yaşıl rəngdə, 5–16 sm uzunluqda çoxçiçəkli salxımlara toplanmışdır. Çiçək saplağı tükcüklərlə örtülmüşdür, çiçəkyanlığı xırda, töküləndir. Qanadlı meyvələri iti, bəzən küt bucaq altında ayrılmış olub, 6 sm uzunluqdadır. Meyvələri yetişdikdə qonur rəngdə olur və qaidəyə doğru qanadlar ensizləşir, yuxarıdan isə dairəvi şəkillidir. Meyvələri bəzən şiş, çılpaq və seyrək tükcüklərlə örtülü vəziyyətdə olur. Aprel-iyun aylarında çiçəkləyir, avqustda meyvəsi yetişir.

Ekologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orta dağ qurşağına qədər olan ərazilərdə nəm və rütubətli təbii fıstıq, şabalıd və vələs meşələrində təsadüf edilir.

Azərbaycanda yayılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qərbi Böyük Qafqazda rast gəlinir, Azərbaycanın nadir bitkisidir.

İstifadəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dekorativ bitki kimi yol kənarlarında, tək əkinlərdə becərilir. Gövdəsindən mebel, musiqi alətləri, döşəmə və s.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1054.
  2. ↑ Çinaryarpaq ağcaqayın:''The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Tofiq Məmmədov, "Azərbaycan dendroflorasi" V cild, Baki, "Elm", 2019, 370 səh.