İnformatikanın əsasları

İnformatikanın əsasları — informasiya emalı, ötürülməsi və saxlanması ilə bağlı fundamental bilikləri əhatə edir. İnformatika həm məlumatların işlənməsi metodlarını, həm də bu metodların tətbiq sahələrini əhatə edən geniş elmdir.[1] İnformatikanın əsasları texnologiya və proqramlaşdırma, verilənlər strukturları və alqoritmlər, informasiya sistemləri və digər əlaqəli sahələri əhatə edir.[2]

İnformatikanın əsas bölmələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Məlumat və informasiya — informatikanın əsas anlayışlarından biridir. Məlumatlar (data) müəyyən bir kontekstdə mənasız kəsimlərdir, amma bu məlumatlar təşkil edildikdə və mənalı strukturda istifadə edildikdə, informasiya əmələ gəlir.
  2. Verilənlər strukturları və alqoritmlər — məlumatların effektiv şəkildə saxlanması və emalı üçün nəzərdə tutulan strukturlar (massivlər, siyahılar, növbələr, ağaclar və qraf strukturları) və alqoritmlər informatikanın təməl hissəsidir. Alqoritmlər verilənlərin aydın və effektiv şəkildə işlənməsi üçün istifadə olunur.[3]
  3. Proqramlaşdırma dilləri — informatika, kompüterlərlə qarşılıqlı əlaqəni təmin edən proqramlaşdırma dillərini əhatə edir. Əsas proqramlaşdırma dillərinə Python, Java, C++, JavaScript və s. daxildir.[4]
  4. Kompüter memarlığı və aparat quruluşu — kompüterlərin daxili quruluşunu və işləmə prinsiplərini öyrənir. Prosessor, yaddaş, giriş-çıxış qurğuları və digər aparat komponentləri informatikanın aparıcı sahələrindən biridir.
  5. Məlumat bazasının idarə edilməsi — məlumat bazalarının yaradılması və idarə edilməsi, verilənlərin saxlanması, axtarışı və idarə olunması proseslərini əhatə edir.[5]SQL (ing. Structured Query Language) kimi dillər vasitəsilə məlumat bazalarına çıxış təmin edilir.
  6. Şəbəkələr və internet texnologiyaları — kompüter şəbəkələri və onların qarşılıqlı əlaqəsi informasiyanın ötürülməsi üçün vacibdir. İnternetin əsas protokolları, şəbəkə strukturları və təhlükəsizlik məsələləri bu sahəyə aiddir.
  7. Məlumat təhlükəsizliyi — məlumatların qorunması və onların icazəsiz müdaxilələrdən müdafiəsi informatikanın kritik sahəsidir. Şifrləmə, autentifikasiya, məlumatların qorunması üsulları kimi mövzular informasiya təhlükəsizliyi çərçivəsində öyrənilir.
  8. Süni intellekt və maşın öyrənməsi — İnformatikanın inkişaf etməkdə olan sahələrindən biridir. Maşın öyrənməsi, təbii dilin emalı, robotika və digər süni intellekt texnologiyaları məlumatların avtomatik işlənməsi üçün nəzərdə tutulur.[6]

İnformatikanın əsas məqsədləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Effektiv məlumat emalı — məlumatların mümkün qədər sürətli və düzgün şəkildə emal edilməsi informatikanın əsas məqsədlərindəndir.
  • Məlumatın idarə edilməsi — məlumatların strukturlaşdırılması, saxlanması və axtarışı üçün ən yaxşı metodları tapmaq.[7]
  • Təhlükəsizlik və məxfilik — informatika vasitəsilə məlumatların icazəsiz girişlərdən və dəyişikliklərdən qorunması təmin edilir.[8]
  • İnnovasiya və avtomatlaşdırma — proseslərin avtomatlaşdırılması və süni intellekt kimi texnologiyaların inkişafı ilə həyatın müxtəlif sahələrində yeniliklərin tətbiqi.[9]

İnformatikanın əsasları, kompüter elmlərinə yeni başlayanlar üçün təməl bilikləri təşkil edir və bu biliklər hər bir texnoloji inkişafın arxasında duran mühüm anlayışları öyrənmək üçün zəruridir.[10]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Denning, P.J.; Comer, D.E.; Gries, D.; Mulder, M.C.; Tucker, A.; Turner, A.J.; Young, P.R. "Computing as a discipline". Computer. 22 (2). February 1989: 63–70. doi:10.1109/2.19833. ISSN 1558-0814. March 3, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 3, 2022. The discipline of computing is the systematic study of algorithmic processes that describe and transform information, their theory, analysis, design, efficiency, implementation, and application. The fundamental question underlying all of computing is, 'What can be (efficiently) automated?'
  2. ↑ "What is Computer Science?". Department of Computer Science, University of York (ingilis). June 11, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-11.
  3. ↑ What Can Be Automated? Computer Science and Engineering Research Study. Computer Science Series (ingilis). MIT Press. 1980. ISBN 978-0262010603. January 9, 2021 tarixində arxivləşdirilib.
  4. ↑ "Definition of computer science | Dictionary.com". www.dictionary.com (ingilis). June 11, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-11.
  5. ↑ "WordNet Search—3.1". WordNet Search. Wordnetweb.princeton.edu. October 18, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 May 2012.
  6. ↑ "What is Computer Science? | Undergraduate Computer Science at UMD". undergrad.cs.umd.edu. November 27, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-15.
  7. ↑ Compare: Abbott, Russell J. Knowledge abstraction // Kent, Allen; Williams, James G. (redaktorlar ). Encyclopedia of Computer Science and Technology: Volume 21 - Supplement 6: ADA and Distributed Systems to Visual Languages. Computer Science and Technology Encyclopedia. New York: CRC Press. 1989. səh. 191. ISBN 978-0824722715. İstifadə tarixi: 4 February 2022. [...] automata theory, which is the heart of computer science theory [...].
  8. ↑ Knuth, Donald E. "George Forsythe and the development of computer science". Communications of the ACM. 15 (8). 1972-08-01: 721–726. doi:10.1145/361532.361538. ISSN 0001-0782.
  9. ↑ Harel, David. Algorithmics The Spirit of Computing. Springer Berlin. 2014. ISBN 978-3-642-44135-6. OCLC 876384882. June 17, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 17, 2020.
  10. ↑ Forsythe, George. "Computer Science and Education". Proceedings of IFIP Congress 1968. August 5–10, 1969. The question 'What can be automated?' is one of the most inspiring philosophical and practical questions of contemporary civilization.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikikitabda Informatics Practices for Class XI (CBSE) mövzusuna dair mətn var.