İnstitusional diskriminasiya (ing. Institutional discrimination) — bir cəmiyyətdə və ya təşkilatda mövcud olan qanunlar, qaydalar, siyasətlər və praktikalardan irəli gələn, müəyyən sosial qruplara qarşı ayrı-seçkiliyi yaradan və ya dərinləşdirən strukturlaşdırılmış fərqdir.[1] Bu fenomen fərdlərin və ya qrupların etnik mənsubiyyətinə, cinsinə, dini inanclarına, sinfinə, yaşına və ya digər sosial xüsusiyyətlərinə görə qeyri-bərabər rəftarla nəticələnə bilər. İnstitusional diskriminasiya, fərdi diskriminasiyadan fərqli olaraq, müəyyən şəxslərin niyyətindən asılı deyil, sistematik olaraq həyata keçirilir.[2]
İnstitusional diskriminasiya çox vaxt hüquq sistemi, təhsil sektoru, əmək bazarı, səhiyyə xidməti və mənzil siyasəti kimi sahələrdə özünü göstərir. Məsələn, bəzi ölkələrdə müəyyən etnik və ya dini qruplar üçün mənzil[3] əldə etməkdə məhdudiyyətlər mövcuddur, yaxud da irq və ya etnik mənsubiyyət səbəbilə işə qəbul zamanı bu qruplar daha çox çətinliklərlə qarşılaşır. Təhsil sistemində də bəzi qruplar üçün aşağı keyfiyyətli məktəblərə daha çox çıxış imkanları yaradılır, bu isə onların gələcəkdə rəqabətədavamlı iş bazarında yer almalarını çətinləşdirir.[4]
Belə diskriminasiya həm qlobal miqyasda, həm də yerli səviyyədə sosial ədalətsizliyin güclənməsinə səbəb olur. İnstitusional diskriminasiyanın nəticəsi olaraq, müəyyən qruplar yoxsulluq və sosial izolasiya ilə daha çox üzləşir, bu isə onların cəmiyyətdəki sosial və iqtisadi imkanlarını məhdudlaşdırır. Məsələn, ABŞ-da Cim Krou qanunları dövründə afroamerikalılar sistematik ayrı-seçkiliklə üzləşmiş, təhsil, mənzil və iş hüquqları məhdudlaşdırılmışdır. Bu cür diskriminasiya təkcə tarixi fenomen deyil, müasir dövrdə də müxtəlif formalarda mövcuddur.[5]
İnstitusional diskriminasiyanın aradan qaldırılması üçün güclü hüquqi və inzibati tədbirlər görülməlidir. Bərabər imkanların təmin olunması məqsədilə antidiscriminasiya qanunlarının hazırlanması və icrası vacibdir.[6][7] Bundan əlavə, ictimai məlumatlandırma kampaniyaları və təhsil vasitəsilə insanlarda diskriminasiya ilə bağlı şüur artırılmalı və institusional struktur dəyişiklikləri həyata keçirilməlidir. Yalnız bu yolla müxtəlif qrupların cəmiyyətdə ədalətli və bərabər hüquqlarla iştirakını təmin etmək mümkündür.