İnteqrasiya edilmiş sxem dizaynının qorunması

İnteqrasiya edilmiş sxem dizaynının qorunması (ing. Integrated Circuit (IC) layout protection) — bir növ əqli mülkiyyət hüququdur və inteqrasiya edilmiş sxemlərin dizaynını, yəni onların topoqrafiyasını (fiziki yerləşimini) qorumaq məqsədi daşıyır. Bu qoruma, sxemlərin unikal və yaradıcı dizaynlarını kopyalamaqdan və icazəsiz istifadə etməkdən çəkindirmək üçün nəzərdə tutulub.^[1]

İnteqrasiya edilmiş sxem dizaynı

İnteqrasiya edilmiş sxemlər (IC) — çoxlu tranzistorlar və digər elektron komponentlərdən ibarət mikrosxemlərdir. Onlar kiçik elektron cihazlarda, o cümlədən kompüterlərdə, smartfonlarda və digər yüksək texnologiyalı məhsullarda istifadə olunur. IC dizaynları texniki baxımdan mürəkkəb və çox vaxt bahalıdır, buna görə də onların kopyalanmasının qarşısını almaq vacibdir.^[1]

Qorumanın əsas prinsipləri

IC dizaynlarının qorunması — müəllif hüquqlarına bənzəyən bir prinsipə əsaslanır, lakin bu spesifik sahəyə yönəlib. Bu qoruma müxtəlif beynəlxalq müqavilələr və milli qanunlar çərçivəsində tənzimlənir, məsələn:^[2]

1. Yaradıcı dizaynın qorunması — qoruma yalnız orijinal və yaradıcı dizaynlara tətbiq olunur. Bu, dizaynın daha əvvəl mövcud olmaması və ya başqa bir şəkildə istifadə edilməməsi deməkdir.
2. Müddət faktoru — IC dizaynları müəyyən müddətə qorunur. Müddət adətən 10 il olur, lakin bu, ölkədən ölkəyə dəyişə bilər.
3. Kopyalama qadağası — qorunan sxemin dizaynının icazəsiz kopyalanması, istehsalı və ya ticarət məqsədli istifadəsi qadağandır.
4. Qoruma məqsədi — məqsəd inteqrasiya edilmiş sxem dizaynlarını kopyalamaq və ya saxta şəkildə çoxaltmaq cəhdlərini minimuma endirməkdir. Bu, innovasiya və inkişafın davamlılığını təşviq edir, çünki yaradıcılar və dizaynerlər işlərinin nəticələrini daha yaxşı qorumaq imkanına malik olurlar.

Hüquqi çərçivələr

• WIPO (Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı) — WIPO-nun 1989-cu ildə qəbul etdiyi "Yarıkeçirici Çip Topoqrafiyalarının Qorunması Haqqında Müqavilə" bir çox ölkə tərəfindən tətbiq edilir və IC dizaynlarının qorunmasına beynəlxalq bir yanaşma təqdim edir.
• Milli qanunlar — hər bir ölkə bu qoruma növünü öz əqli mülkiyyət qanunvericiliyinə uyğun şəkildə tətbiq edir. Məsələn, Avropa Birliyi, ABŞ və digər inkişaf etmiş ölkələr bu sahədə spesifik qanunlar qəbul edib.^[3]

İnteqrasiya edilmiş sxem dizaynının qorunması innovasiyanın və texnoloji inkişafın davamlılığı üçün vacibdir. Bu qoruma olmadan, bahalı və mürəkkəb dizaynlar kopyalana bilər və innovasiya edənlər öz işlərindən gəlir əldə etməkdən məhrum olardı. Buna görə də, əqli mülkiyyətin bu növü sahə üzrə şirkətlər və dizaynerlər üçün strateji əhəmiyyət daşıyır.

İstinadlar

1. TRIPS Articles Part II — Standards concerning the availability, scope and use of Intellectual Property Rights, World Trade Organization, September 24, 2021 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: November 11, 2008
2. Re Centronics Systems Pty Ltd; Maurice Latin; Tiberio Salice and Fabrizio Latin v Nintendo Company Ltd [1992] FCA 584, (1992) 39 FCR 147 (1 December 1992), Federal Court (Full Court) (Australia).
3. "Fedlex". www.fedlex.admin.ch. 2023-04-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-24.

Xarici keçidlər

• Text of the Washington Treaty on IC protection Arxivləşdirilib yanvar 21, 2012, at the Wayback Machine