İqlim maliyyəsi

Dayanıqlı enerjiyə (təmiz enerji) investisiyalar iqlim maliyyəsinə nümunədir. 2023-cü ildən etibarən yüksək qalıq yanacaq qiymətləri və müxtəlif ölkələrdə böyüyən siyasət dəstəyi səbəbindən artmışdır.^[1]

İqlim maliyyəsi iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması, iqlim dəyişikliyinə adaptasiya və/yaxud dayanıqlılıq sahəsində kreditlər, investisiyalar və maliyyə kapitalının bölgüsünün digər formaları üçün ümumi termindir.

İqlim maliyyəsinin iki əsas alt kateqoriyası var: özəl və dövlət maliyyəsi. Bu iki maliyyə növü kəsişə bilər. Özəl iqlim maliyyəsi iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə məqsədilə institusional və pərakəndə investorlardan gələn kapitala istinad edir. Buraya iqlim üçün vençur kapitalı, iqlim üçün aktivlərin idarə edilməsi (sabit gəlir və siyahıya alınmış səhm məhsulları kimi) və iqlim üçün bank kreditləri (kredit ittifaqlarından kreditlər daxil olmaqla) daxildir. Dövlət və ya ictimai iqlim maliyyəsi vergi ödəyicilərinin pullarından gələn və iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə məqsədilə beynəlxalq, milli və sub-milli hökumətlər tərəfindən idarə olunan kapitala istinad edir.

Tərif və kontekst

İqlim maliyyəsi, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Maliyyə üzrə Daimi Komitəsi tərəfindən müəyyən edildiyi kimi, "emissiyaların azaldılması və parnik qazları bataqlıqlarının (parnik qazlarını özünə çəkən və saxlayan təbii sahələr) təkmilləşdirilməsi məqsədi daşıyan və insan və ekosistemlərin iqlim dəyişikliyinin mənfi təsirlərinə həssaslığının azaldılması, və davamlılığının saxlanması və artırılması məqsədi daşıyan maliyyədir".^[2]

BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyası öhdəlikləri

BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasına əsasən, iqlim maliyyəsi yüksək gəlirli ölkələrdən aşağı və orta gəlirli ölkələrə dövlət pul köçürmələrini nəzərdə tutur. Bu, onların yeni və əlavə maliyyə resursları təmin etmək öhdəliklərinə dayanır. 2015-ci il BMT-nin İqlim Dəyişikliyi Konfransı iqlim maliyyəsi, siyasətləri və bazarları üçün yeni eranın əsasını qoydu. Həmin konfransda qəbul edilən Paris Sazişi qlobal istiləşməni sənaye inqilabından əvvəlki səviyyələrin ən az 2 °C altında saxlayaraq təhlükəli iqlim dəyişikliyinin qarşısını almaq üçün dünyanı relsə salmaq üçün qlobal fəaliyyət planını müəyyən etdi. Müqavilə iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması, uyğunlaşma və maliyyə məsələlərini əhatə edir. Maliyyələşdirmə elementinə iqlim üçün dəstək mexanizmləri və təsirin azaldılması və uyğunlaşma fəaliyyətləri üçün maliyyə yardımı daxildir. Bu fəaliyyətlərin məqsədləri aşağı karbonlu iqtisadiyyata enerji keçidini və iqlimə davamlı iqtisadi artımı sürətləndirməkdir.

2020-ci ilin Noyabr ayına olan məlumata görə, inkişaf bankları və özəl maliyyə 2020-ci il üçün BMT-nin iqlim danışıqlarında nəzərdə tutulan illik 100 milyard ABŞ dolları sərmayəsinə çatmamışdır.

2010-cu ildə Tərəflərin 16-cı Konfransında (Kankun 2010) inkişaf etmiş ölkələr inkişaf etməkdə olan ölkələrin ehtiyaclarını qarşılamağa dəstək məqsədilə 2020-ci ilə qədər hər il 100 milyard ABŞ dolları məbləğində vəsaitin birgə səfərbər edilməsi məqsədini öhdələrinə götürdülər. Tərəflərin 21-ci Konfransının (Paris 2015) qərarı, həmçinin 2025-ci ilə qədər mövcud kollektiv səfərbərlik məqsədini davam etdirmək öhdəliyini ehtiva edirdi. 2025-ci ildə yeni hədəfin qəbul edilməsi gözlənilir.

Bununla belə, faktiki olaraq təchiz edilən maliyyənin məbləği bundan xeyli aşağı hesablanmışdır. OECD rəqəmlərinə görə, təmin edilən və səfərbər edilən iqlim maliyyəsi 2020-ci ildə 83,3 milyard dollara, 2021-ci ildə isə 89,6 milyard dollara çatmışdır.^[3][4] Bu o deməkdir ki, 2020-ci ilə qədər ildə 100 milyard ABŞ dolları məbləğində maliyyə səfərbərliyi hədəfinə çatmaq mümkün olmamışdır.

Alt kateqoriyalar

Mitiqasiya maliyyəsi qlobal karbon emissiyalarını azaltmaq məqsədi daşıyan investisiyadır. Adaptasiya maliyyəsi iqlim dəyişikliyinin nəticələrinə cavab vermək məqsədi daşıyır. İqlim maliyyəsinin bu iki alt kateqoriyası adətən ayrıca nəzərdən keçirilir. Bununla belə, məlumdur ki, bu iki sahənin bir-birinə bir çox əks təsirləri, ortaq faydaları və üst-üstə düşən siyasət aspektləri var. Paris Sazişi hökumətlər arasında mühüm beynəlxalq sazişdir, hansı ki, həm də maliyyə institutlarını iqlim dəyişmələri agendasına cəlb etməyə kömək etmişdir. Sazişin üçüncü məqsədi (maddə 2.1 c) maliyyə axınlarını müqavilənin mitiqasiya və adaptasiya məqsədlərinə uyğunlaşdırmaqdır. Müqavilə iqlim maliyyəsinin adaptasiya və mitiqasiya qolları arasında balans yaratmağa çağırmışdır.

Elektrikləşdirilmiş nəqliyyat və bərpa olunan enerji enerji keçidi vasitəsilə iqlim dəyişikliyinin azaldılması üçün əsas investisiya sahələridir

Mitiqasiya üçün maliyyə

Qlobal iqlim maliyyəsi ciddi şəkildə iqlim dəyişmələrinin təsirlərinin azaldılmasına yönəlib. İnvestisiya üçün əsas sektorlar bərpa olunan enerji, enerji səmərəliliyi və nəqliyyat olmuşdur. 2020-ci ildə inkişaf etməkdə olan ölkələrə verilən təxmin edilən 83,3 milyard ABŞ dollarının böyük hissəsi mitiqasiya sahəsinə yönəldilib (48,6 milyard ABŞ dolları və ya 58%).^[3] Dünya miqyasında mitiqasiya fəaliyyətlərinin maliyyələşdirilməsi ümumi iqlim maliyyələşdirməsinə investisiyanın 90%-dən çoxunu təşkil edir. Bu maliyyənin təxminən 70%-i bərpa olunan enerjiyə yönəldilib, lakin az karbonlu mobillik əsas inkişaf sektorudur. 2020-ci il COVID-19 pandemiya böhranından sonra qlobal enerji investisiyaları artıb. Bununla belə, böhran qlobal iqtisadiyyat, beynəlxalq borclar və maliyyə imkanlarını böyük əlavə təzyiq altına qoyub və bunun gələcək illərdə hiss olunacağı gözlənilir.

Mitiqasiya xərcləri və maliyyə ehtiyacları

2010-cu ildə Dünya İnkişaf Hesabatında inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mitiqasiya və uyğunlaşma fəaliyyətləri üçün növbəti 20 il ərzində maliyyə ehtiyaclarının ilkin təxminləri ildə 140–175 milyard ABŞ dolları arasında göstərilir və bununla əlaqədar maliyyə ehtiyacları 265–565 milyard ABŞ dolları təşkil edir. Bu məbləğ adaptasiya üçün 2010–2050-ci illər ərzində ildə 30–100 milyard ABŞ dolları təşkil edir.^[5]

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (BEA) 2011-ci il Dünya Enerji Baxışı (DEB) hesablamalarına görə, 2035-ci ilə qədər enerjiyə artan tələbatı ödəmək üçün yeni enerji istehsalı üçün 16,9 trilyon ABŞ dolları həcmində yeni investisiya proqnozlaşdırılırdı və bərpa olunan enerjinin (BOE) ümumi enerjinin 60%-ni təşkil edəcəyi gözlənilirdi.^[6] 2030-cu ilə qədər proqnozlaşdırılan enerji tələbatını ödəmək üçün tələb olunan kapital iri inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar (Çin, Hindistan, Braziliya və s.) və qalan inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında paylanmış (demək olar ki, bərabər şəkildə) ildə orta hesabla 1,1 trilyon dollar təşkil edirdi. Növbəti 15 il ərzində dünyanın çoxu inkişaf etməkdə olan və orta gəlirli ölkələrdə olmaqla yeni infrastruktur üçün təxminən 90 trilyon dollar tələb edəcəyi güman edilir.^[7] BEA-nın hesablamalarına görə, əsrin sonuna qədər qlobal temperatur artımını 2 Selsidən aşağı məhdudlaşdırmaq üçün 2050-ci ilə qədər enerji sektoru investisiyalarına ildə orta hesabla 3,5 trilyon ABŞ dolları tələb olunacaq.

Adaptasiya üçün maliyyə

Qlobal miqyasda iqlim dəyişikliyinin təsirləri adaptasiya üzrə iddialı fəaliyyətin təcililiyini artırıb. Bu, xüsusilə Afrika da daxil olmaqla, dünyanın ən həssas bölgələri üçün keçərlidir.^[8] Xüsusilə aşağı gəlirli ölkələrdə insanların və onların etibar etdikləri infrastruktur və ekosistemlərin iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə daha davamlı olmasına kömək etmək üçün adaptasiya maliyyəsinə böyük ehtiyac var.^[9] Adaptasiya maliyyəsi icmaların qarşılaşdıqları riskləri və fırtına və ya quraqlıq kimi iqlim təhlükələrindən əziyyət çəkə biləcəkləri zərərləri azaltmağa kömək edən tədbirlər üçün maliyyədir. Bu, daha dayanıqlı yaşayış binaları, quraqlığa daha dözümlü məhsullar, sosial təhlükəsizlik şəbəkələri və ya iqlimlə bağlı risklər üzrə təkmil qərar qəbulu kimi sahələrə investisiyadır. Standart Çarterd, KPMG və BMT-nin Fəlakət Riskinin Azaldılması üzrə Ofisi tərəfindən hazırlanmış "Adaptasiya və Davamlılıq Maliyyəsi üzrə Təlimat"da adaptasiya maliyyəsi hər hansı bir qurumun aktivləri, əməliyyatları, müştəriləri, təchizat zəncirləri, fəaliyyət göstərdikləri icmalar daxilində adaptasiyanı təmin etmək və davamlılığı artırmaq üçün quruma təqdim edilən hər hansı maliyyə xidməti hesab olunur.^[10]

Adaptasiya maliyyəsinə həm inkişaf etmiş ölkələrdən inkişaf etməkdə olan ölkələrə buraxılan maliyyə (hansı ki, yüksək gəlirli ölkələrin 2020-ci ildən 2025-ci ilədək hər il 100 milyard ABŞ dolları təmin etmək öhdəliyini həyata keçirməyə yönəlmişdir), həm də dövlətlərin (inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan) öz sərhədləri daxilində iqlim dəyişmələrinin xərclərini qarşılamaq üçün təmin etdikləri maliyyə daxildir. Adaptasiya üçün maliyyə həm də özəl mənbələrdən gələ bilər.^[9]

Adaptasiya xərcləri və maliyyələşdirilməsi ehtiyacları

Maliyyələşdirmənin cari səviyyələri və maliyyə boşluğu

Maliyyə növləri

Çoxtərəfli iqlim maliyyəsi

Çoxtərəfli iqlim fondları

Çoxtərəfli iqlim fondları (yəni bir çox milli hökumətlər tərəfindən idarə olunur) iqlim maliyyəsində pul ödəmək üçün vacibdir. 2022-ci ilə kimi, UNFCCC tərəfindən koordinasiya edilən beş çoxtərəfli iqlim fondu fəaliyyət göstərir . Bunlar Yaşıl İqlim Fondu (GCF), Uyğunlaşma Fondu (AF), Ən Az İnkişaf etmiş Ölkələr Fondu (LDCF), Xüsusi İqlim Dəyişikliyi Fondu (SCCF) və Qlobal Ətraf Mühit Fondudur (GEF). Bunlardan ən böyüyü olan GCF 2010-cu ildə yaradılmışdır.

Digər əsas çoxtərəfli fond, İqlim İnvestisiya Fondları (CIFs) Dünya Bankı tərəfindən əlaqələndirilir . İqlim İnvestisiya Fondları 2008-ci ildən iqlim maliyyəsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  O, iki fonddan, Təmiz Texnologiyalar Fondundan və Strateji İqlim Fondundan ibarətdir. İkincisi, mövcud iqlim dəyişikliyi çağırışlarına innovativ yanaşmalara sponsorluq edir, birincisi isə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə təmiz texnologiya layihələrinə sərmayə qoyur.

Həmçinin 2022-ci ildə millətlər uyğunlaşmanın kifayət etmədiyi və ya çox gec gəldiyi yerlərdə zərər və risklərin qarşısının alınması, minimuma endirilməsi və aradan qaldırılmasında icmalara dəstək olmaq üçün çoxtərəfli zərər və zərər fondunun yaradılması təklifi üzərində razılığa gəliblər .

Bəzi çoxtərəfli iqlim dəyişikliyi fondları yalnız qrant proqramları vasitəsilə işləyir. Digər çoxtərəfli iqlim fondları qrantlar, güzəştli kreditlər, kapital (müəssisədəki paylar) və risklərin azaldılması variantları daxil olmaqla daha geniş maliyyə alətlərindən istifadə edir.  Bunlar istər yerli hökumətlərdən, istər digər donorlardan, istərsə də özəl sektordan başqa maliyyə mənbələrində cəmləşmək üçün nəzərdə tutulub.

Çoxtərəfli inkişaf bankları

Çoxtərəfli inkişaf bankları (MDB) beynəlxalq iqlim maliyyəsinin mühüm təminatçılarıdır. MDB-lər əsasən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadi və sosial səyləri dəstəkləmək üçün hökumətlər tərəfindən yaradılan maliyyə vasitələridir. MDB-nin məqsədləri adətən təsisçi üzvlərinin yardım və əməkdaşlıq qaydalarını əks etdirir.  Onlar (milli hökumət) üzvlərinin ikitərəfli inkişaf agentliklərinin proqramlarını tamamlayır və onlara daha çox ölkədə və daha geniş miqyasda işləməyə imkan verir.  Paris Sazişi həmçinin MDB-lərə investisiyalarını və strategiyalarını iqlim məqsədlərinə uyğunlaşdırmaq üçün təkan verdi və 2018-ci ildə MDB-lər birgə maliyyə axınları üçün birgə çərçivə elan etdilər.  MDB-lər qrantlar, investisiya kreditləri, kapital, zəmanətlər, siyasətə əsaslanan maliyyələşdirmə və nəticələrə əsaslanan maliyyələşdirmə daxil olmaqla ən geniş çeşidli maliyyə alətlərindən istifadə edir.

Dünya Bankı inkişaf etməkdə olan ölkələrdə və keçid iqtisadiyyatı olan ölkələrdə layihə əsasında istixana qazı emissiyalarının azaldılması üçün İƏİT ölkələrinin hökumətləri və şirkətləri tərəfindən qoyulan vəsaitdən istifadə edir . Bunlara torpaqdan istifadə sektoru üçün maliyyə təmin edən dövlət-özəl tərəfdaşlıq olan BioCarbon Fund Initiative daxildir. Bazara Hazırlıq üzrə Tərəfdaşlıq əsas diqqəti bazara əsaslanan mexanizmlərə yönəldir. Meşə Karbon Tərəfdaşlığı Mexanizmi meşələrin qırılması və meşələrin deqradasiyası nəticəsində emissiyaların azaldılması üçün karbon bazarı gəlirlərinin istifadəsini araşdırır ( REDD+ ).

İkitərəfli iqlim maliyyəsi

İkitərəfli institutlara inkişaf əməkdaşlıq agentlikləri və milli inkişaf bankları daxildir. Son vaxtlara qədər onlar iqlimin maliyyələşdirilməsinə ən böyük töhfə verənlər olub, lakin 2020-ci ildən bəri ikitərəfli axınlar azalıb, çoxtərəfli maliyyələşmə isə artıb.  Bəzi ikitərəfli donorların tematik və ya sektoral prioritetləri var, bir çoxlarının isə müəyyən ölkələrdə və ya regionlarda işləmək üçün geosiyasi üstünlükləri var.

İkitərəfli institutlara USAID , Yaponiya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Agentliyi (JICA), Almaniyanın KfW İnkişaf Bankı və Böyük Britaniyanın Xarici İşlər, Birlik və İnkişaf Ofisi (FCDO) kimi donorlar daxildir . Bir çox ikitərəfli agentliklər də çoxtərəfli kanallar vasitəsilə ianələr edir və bu, onlara daha çox ölkədə və daha geniş miqyasda işləməyə imkan verir.  Bununla belə, ümumi beynəlxalq iqlim maliyyə sistemi (inkişaf etmiş ölkələrdən inkişaf etməkdə olan ölkələrə maliyyə axınları üçün) üst-üstə düşən mandat və məqsədlərlə mürəkkəb və parçalanmışdır. Bu, əhəmiyyətli koordinasiya problemləri yaradır.

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqlim dəyişikliyinin azaldılması və uyğunlaşması üçün maliyyə axınları [ 32 ]

Daxili ictimai iqlim maliyyəsi

Milli hökumətlərin iqlimlə bağlı maliyyə axınları və xərcləri əhəmiyyətlidir. İqlim dəyişikliyi ilə bağlı daxili hədəflər, Paris Sazişinə əsasən UNFCCC-yə təqdim olunanlar da daxil olmaqla, milli strategiya və planlarda müəyyən edilir . Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün təqdim edilən planlara beynəlxalq maliyyə və texniki dəstəyə əlavə olunan hədəflər (yəni şərti hədəflər) daxildir.

İqlim maliyyələşdirməsinin milli səviyyədə koordinasiyası bu daxili hədəflərə çatmaq üçün və inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün də beynəlxalq maliyyəyə çıxış üçün vacibdir.  Bütün ölkələr və regionlar üçün qəbul edilir ki, dövlət maliyyəsi bütün maliyyə ehtiyaclarını ödəmək üçün kifayət etməyəcək. Bu o deməkdir ki, siyasətçilər əlavə özəl maliyyədən yararlanmaq üçün dövlət maliyyəsindən istifadə etməklə strateji yanaşmaya ehtiyac duyurlar. Digər maliyyə vəsaitləri banklar, pensiya fondları, sığorta şirkətləri və aktiv menecerləri kimi maliyyə institutlarından gələ bilər. Bəzən dövlət və özəl maliyyə mənbələri vahid həll yolu ilə birləşdirilə bilər, məsələn, dövlət fondlarının kapitalın bir hissəsini təmin etdiyi sığortada

Özəl iqlim maliyyəsi

Dövlət maliyyəsi ənənəvi olaraq infrastruktur investisiyalarının əhəmiyyətli mənbəyi olmuşdur. Bununla belə, dövlət büdcələri çox vaxt daha böyük və mürəkkəb infrastruktur layihələri üçün, xüsusən də aşağı gəlirli ölkələrdə kifayət etmir. İqlimə uyğun sərmayələr çox vaxt ənənəvi (qalıq yanacaq) ölçülərinə nisbətən daha yüksək investisiya tələblərinə malikdir  və həmçinin daha yüksək maliyyə riskləri daşıya bilər, çünki texnologiyalar sübut olunmur və ya layihələr yüksək ilkin xərclərə malikdir.  Əgər ölkələr tələb olunan maliyyələşdirmə miqyasına çatmaq niyyətindədirlərsə, maliyyə mənbələrinin tam spektrini və onların tələblərini, habelə onlardan əldə edilə bilən müxtəlif mexanizmləri və onların necə birləşdirilə biləcəyini nəzərə almaq çox vacibdir.  Buna görə də, maliyyə çatışmazlığını ödəmək üçün özəl maliyyənin lazım olacağı artan etiraflar var.

Özəl investorlar layihənin gəlir axını və ya aşağı riskli dövlət borcunun ödənilməsi əsasında kifayət qədər investisiya gəlirinin proqnozlaşdırıldığı davamlı şəhər infrastrukturu layihələrinə cəlb oluna bilər. Buna görə də bank qabiliyyəti və kredit qabiliyyəti özəl maliyyə cəlb etmək üçün ilkin şərtlərdir.  İqlim maliyyəsinin potensial mənbələrinə kommersiya bankları, pensiya fondları, sığorta şirkətləri, aktiv menecerləri , suveren fondlar , vençur kapitalı ( sabit gəlir və siyahıya alınmış səhm məhsulları kimi ), infrastruktur fondları və bank kreditləri (kredit ittifaqlarının kreditləri daxil olmaqla) daxildir. . Onlara həmçinin bərpa olunan enerji və ya su şirkətləri kimi digər sektorlardan olan şirkətlər, fərdi ev təsərrüfatları və icmalar daxildir.  Bu müxtəlif investor növlərinin fərqli risk-gəlir gözləntiləri və investisiya üfüqləri olacaq və layihələr müvafiq şəkildə strukturlaşdırılmalıdır.

COVID-19 pandemiyası zamanı iqlim dəyişikliyi ilə Aİ müəssisələrinin 43%-i məşğul olub . Pandemiyanın biznesə təsirinə baxmayaraq, iqlimlə bağlı investisiyaları planlaşdıran firmaların faizi 47%-ə yüksəldi. Bu, iqlimlə bağlı investisiyaların faizinin 41% olduğu 2020-ci ilə nisbətən artım idi.  Avropada iqlim sərmayəsi 2020-ci illərdə artmaqdadır. Bununla belə, Aİ-nin “ Fit for 55 ” iqlim paketinə olan ehtiyac ildə 356 milyard avro olaraq qalır. 2020-ci ildən etibarən ABŞ firmalarının yenilik etmək istəyi artıb, Avropa firmalarında isə azalıb.  2022-ci ilə kimi Avropa müəssisələri üçün iqlimlə bağlı xərclər 10% artaraq orta hesabla 53%-ə çatıb. Bu xüsusilə Mərkəzi və Şərqi Avropada 25% və kiçik və orta ölçülü firmalarda (KOB) iqlimin maliyyələşdirilməsində 22% artımla nəzərə çarpmışdır.

Könüllü karbon bazarları vasitəsilə karbon kompensasiyası özəl sektor müəssisələrinin başqa yerlərdə emissiyaların qarşısını alan və ya azaldan layihələrə sərmayə qoyması üçün bir üsuldur . Orijinal karbon kompensasiyası və kredit mexanizmləri Kyoto Protokolunda müəyyən edilmiş "çeviklik mexanizmləri" idi . Onlar ölkələr arasında ticarətə/kreditləşdirməyə (məcburi) emissiyaların azaldılmasına yönəlmiş uyğunluq karbon bazarını təşkil edir. Könüllü karbon bazarlarında şirkətlər və ya fərdlər emissiyaları azaltmaq üçün qarşıya qoyduğu məqsədlərə çatmaq üçün karbon kompensasiyalarından istifadə edirlər. Könüllü karbon bazarları əhəmiyyətli dərəcədə böyüyür.  REDD+ kimi mexanizmlərə könüllü karbon bazarları vasitəsilə özəl sektor töhfələri daxildir.  Bununla belə, inkişaf etmiş ölkələrdən inkişaf etməkdə olan ölkələrə özəl maliyyənin nisbi axınları kifayət qədər kiçik olaraq qalır. Şəxsi iqlim axınlarının 90%-dən çoxunun milli sərhədlər daxilində qaldığı təxmin edilir.

Maliyyə instrumentləri

İqlim tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi üçün bir neçə müxtəlif maliyyə modelləri və ya alətləri istifadə edilmişdir. Ümumi biznes modeli iqlim həllini yaratmaq üçün birləşdirilmiş bu maliyyələşdirmə mexanizmlərindən bir neçəsini əhatə edə bilər. Maliyyə modelləri müxtəlif kateqoriyalara aid ola bilər, məsələn, dövlət büdcələri, borclar, kapital, torpaq dəyərinin tutulması və ya gəlir gətirən modellər və s.

İqlim üçün borc mübadiləsi

İqlim üzrə borc svopları, ölkə tərəfindən yığılmış borcun borclu və kreditor arasında razılaşdırılmış təzə güzəştli şərtlərlə ödənildiyi, yerli valyutada ödəmə vəsaitlərinin iqlimin yumşaldılması və uyğunlaşma fəaliyyətini gücləndirən daxili layihələrə yönləndirildiyi yerlərdə baş verir.  İqlim üçün borc mübadiləsindən faydalana bilən iqlimin azaldılması fəaliyyətlərinə karbon sekvestrasiyası , bərpa olunan enerji və biomüxtəlifliyin, eləcə də okeanların mühafizəsini gücləndirən layihələr daxildir.

Məsələn, Argentina o vaxt ətraf mühit naziri Romina Pikolotti tərəfindən həyata keçirilən belə bir dəyişdirməni həyata keçirməyə müvəffəq oldu. Müraciət edilən borcun dəyəri 38,100,000 ABŞ dolları, ekoloji mübadilə isə 3,100,000 ABŞ dolları təşkil edib ki, bu da biomüxtəlifliyin , meşələrin və iqlimin təsirinin azaldılması üzrə digər fəaliyyətlərin qorunmasına yönəldilib .  Seyşel adaları Təbiəti Mühafizə Təşkilatı ilə əməkdaşlıq edərək eyni borcun təbiətə dəyişdirilməsini həyata keçirdi, burada 27 milyon dollar borc dəniz parkları, okeanların mühafizəsi və ekoturizm fəaliyyətlərinin yaradılmasına yönəldilib.

Yaşıl istiqrazlar (və ya iqlim istiqrazları)

Yaşıl istiqraz (həmçinin iqlim istiqrazı kimi tanınır) müsbət ətraf mühit və/və ya iqlim faydaları olan layihələri maliyyələşdirmək üçün istifadə olunan sabit gəlirli maliyyə alətləridir ( istiqraz ) .  Onlar Beynəlxalq Kapital Bazarı Assosiasiyası (ICMA)  tərəfindən bəyan edilən Yaşıl İstiqraz Prinsiplərinə əməl edirlər və onların buraxılışından əldə edilən gəlirlər əvvəlcədən müəyyən edilmiş layihələr növləri üçün istifadə olunacaq.

Normal istiqrazlar kimi, iqlim istiqrazları hökumətlər, çoxmillətli banklar və ya korporasiyalar tərəfindən buraxıla bilər və emitent təşkilat istiqrazı və istənilən faizləri ödəyir. Əsas fərq ondan ibarətdir ki, vəsait yalnız müsbət iqlim dəyişikliyi və ya ekoloji layihələr üçün istifadə olunacaq. Bu, investorlara sərmayə qoymaqla ətraf mühit, sosial və korporativ idarəetmə (ESG) məqsədlərini hədəfləməyə imkan verir . Onlar Davamlılıq İstiqrazlarına bənzəyirlər , lakin davamlılıq istiqrazları da müsbət sosial nəticəyə malik olmalıdır.

Ofset (kredit ticarəti)

Karbonun əvəzləşdirilməsi müəssisələrə emissiyaları azaldan, qarşısını alan və ya başqa yerlərdə aradan qaldıran layihələrə sərmayə qoymaqla əvəzlənmiş istixana qazı emissiyalarını kompensasiya etməyə imkan verən karbon ticarəti mexanizmidir . Müəssisə karbonun əvəzlənməsi proqramına sərmayə qoyduqda, bir müəssisənin digərinə gətirdiyi xalis iqlim faydalarını nəzərə alan karbon krediti və ya ofset krediti alır. Hökumət və ya müstəqil sertifikatlaşdırma orqanı tərəfindən sertifikatlaşdırıldıqdan sonra kreditlər müəssisələr arasında ticarət edilə bilər. Bir karbon krediti bir metrik ton karbon qazının və ya onun karbon dioksid ekvivalentinin (CO ₂ e) azaldılmasını, qarşısının alınmasını və ya çıxarılmasını təmsil edir .

Digər maliyyə instrumentləri

Aşağıdakı maliyyə alətləri də iqlimin maliyyələşdirilməsi üçün istifadə oluna bilər, lakin iqlimin maliyyələşdirilməsi üçün xüsusi olaraq hazırlanmamışdır:

Danimarkanın Aalborq yaxınlığındakı bu külək turbinləri kimi bərpa olunan enerji layihələri ümumi bir növ karbon kompensasiyası layihəsini təşkil edir.

• Gəlir gətirən modellər ( abunə biznes modeli , xidmət üçün ödənişli ); Məsələn, su istifadəçisinin haqları və ya tarifləri vasitəsilə gəlir əldə etmək iqlim layihələrinə investisiyaları stimullaşdıra bilər.
• Dəyişən Kredit Fondu
• Dövlət-özəl tərəfdaşlıq
• Qarışıq maliyyə
• Torpaq dəyərinin tutulması

Çətinliklər

İqlim maliyyə axınının izlənməsi

İqlim maliyyəsi axınları haqqında məlumat beynəlxalq iqlim maliyyəsi üçün yerli iqlim maliyyəsi ilə müqayisədə daha yaxşıdır.  Çoxtərəfli və ikitərəfli mənbələrdən beynəlxalq dövlət maliyyəsi, iqlimin azaldılması və ya uyğunlaşması və ya hər ikisini (yəni, kəsişən) hədəflədiyini müəyyən etmək üçün işarələnə bilər.  Beynəlxalq iqlim maliyyəsi axınını izləmək və izləmək üçün bir sıra təşəbbüslər davam edir.  Məsələn, İqlim Siyasəti Təşəbbüsünün (CPI) analitikləri 2011-ci ildən bəri hər il müxtəlif mənbələrdən dövlət və özəl sektorun iqlim maliyyə axınını izləyirlər.

Bu iş Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi İkiillik Qiymətləndirilməsi və İqlim Maliyyəsi Axınlarına İcmal üzrə Çərçivə Konvensiyasına  və IPCC Beşinci Qiymətləndirmə Hesabatı və IPCC Altıncı Qiymətləndirmə Hesabatının iqlim maliyyəsi üzrə fəsillərinə daxil edilmişdir . Bunlar iqlim maliyyə axınının daha səmərəli monitorinqinə ehtiyac olduğunu göstərir.  Xüsusilə, onlar təklif edirlər ki, fondlar öz məlumat hesabatlarını sinxronlaşdırmaqda, öz rəqəmlərini bildirməkdə ardıcıl olmaqda və zaman keçdikcə layihə və proqramların icrası haqqında ətraflı məlumat verməkdə daha yaxşı iş görə bilərlər. Yerli və özəl iqlim maliyyəsi subyektləri tərəfindən təkmilləşdirilmiş hesabat və izləmə tələb olunur. Buna məcburi və standartlaşdırılmış açıqlama ilə bağlı milli qaydalar vasitəsilə nail olmaq olar

İqlim maliyyə boşluğu

Tədqiqat ikitərəfli iqlim maliyyəsi rəqəmlərini hazırkı rəsmi hesablamalardan əhəmiyyətli dərəcədə aşağı tapır.  Səbəblər digərləri arasında beynəlxalq iqlim maliyyəsi kimi təsnif edilən şeylərə dair hamılıqla razılaşdırılmış təriflərin olmaması və heç bir nəzarətin olmamasıdır.  Bu, qeyri-iqlim layihələrinin daxil edilməsinə, şəffaflığın olmamasına və nəticədə rəsmi beynəlxalq iqlim maliyyə hesabatları ilə bağlı etibarlılıq probleminə gətirib çıxardı.

İqlim maliyyəsi boşluğunun təxminləri - yəni investisiya çatışmazlığı - daxil edilən coğrafiyalara, sektorlara və fəaliyyətlərə, vaxt miqyasına və mərhələlərə, hədəfə və əsas fərziyyələrə görə dəyişir. 2018 İkiillik Qiymətləndirmə 2020 və 2030-cu illər arasında təsirin azaldılması üçün maliyyə ehtiyaclarının ildə 1,7-2,4 trilyon ABŞ dolları olacağını təxmin etdi.

Mənəvi məsuliyyət və hüquqi öhdəlik

İnkişaf etmiş ölkələr sənayeləşmədən bəri məcmu istixana qazı emissiyalarının əksəriyyətinə cavabdehdirlər və ümumiyyətlə dəstək göstərmək üçün daha böyük imkanlara malikdirlər. Buna görə də, onların inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlimlə bağlı tədbirlər görməsinə kömək etmək üçün maliyyə təmin etmək üçün mənəvi məsuliyyət və hüquqi öhdəliyə malik olduqları iddia edilir.  2010-cu ildə Tərəflərin 16-cı Konfransında inkişaf etmiş ölkələr inkişaf etməkdə olan ölkələrin ehtiyaclarını qarşılamaq üçün 2020-ci ilə qədər ildə 100 milyard ABŞ dolları birgə səfərbər etmək məqsədini öhdələrinə götürdülər və 2015-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi Konfransının qərarına 2025-ci ilə qədər mövcud kollektiv səfərbərlik məqsədini davam etdirmək öhdəliyi.  Bununla belə, bu sazişlər iqlim maliyyəsi məsuliyyətinin ayrı-ayrı ölkələrə necə bölüşdürülməsinə dair təlimat təqdim etmir.

Bir sıra institutlar və tədqiqatçılar kapital prinsiplərinə əsaslanaraq ölkəyə xas töhfə paylarını müəyyən etmək üçün metodologiyalar işləyib hazırlamışlar. Bütün modellərin ortaq cəhəti odur ki, onlar ən azı bir sərvət dəyişənindən (məsələn, ÜDM və ya ÜDM payı) ödəmə qabiliyyətini nəzərə almaq üçün və emissiya məsuliyyətini əks etdirmək üçün emissiya dəyişənindən (CO2 və ya GHG payı) istifadə edirlər.  Bəzi modellər əlavə olaraq ölkələrin əhalisini və ya ödəməyə hazır olduqlarını nəzərə alır.  Bundan əlavə, bir mexanizmin başqa bir təklifi, dinamik modellər deyilən perspektivli məlumatların daxil edilməsini təklif edir. Dinamik komponentlər üçün ÜDM-in payı gözlənilən iqlim zərərlərinə uyğunlaşdırılmış 2030-cu il proqnozu ilə müəyyən edilir və İXQ payı 2030-cu ilə qədər gələcək emissiyaları əhatə edir və mövcud olan ölkələr tərəfindən qeyd-şərtsiz emissiyaların azaldılması hədəflərini əhatə edir.

Adaptasiya üçün özəl investisiyaların stimullaşdırılması

İqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma təsirin azaldılmasından daha mürəkkəb investisiya sahəsidir. Bu, əsasən, yaxşı müəyyən edilmiş gəlir axınının və ya layihələrə investisiyadan cəlbedici gəlir gətirən biznesin olmaması ilə əlaqədardır. Özəl sərmayə üçün bir neçə xüsusi problem var:

• Adaptasiya tez-tez qeyri-bazar sektorlarında tələb olunur və ya çoxlarına fayda verən ictimai mallara yönəldilir. Beləliklə, özəl sektor üçün cəlbedici olan layihələrin çatışmazlığı var;
• Qısa müddətdə ehtiyac duyulan investisiyaların vaxtı ilə orta və ya uzunmüddətli dövrdə baş verə biləcək faydalar arasında uyğunsuzluq var. Gələcək gəlirlər investorlar üçün qısamüddətli gəlirlərdən daha az cəlbedicidir;
• İnvestisiya imkanları haqqında məlumat çatışmazlığı var. Bu, xüsusilə gələcək təsirlər və faydalarla bağlı qeyri-müəyyənliklərə aiddir. Gəlirlərin daha uzun müddət ərzində toplana biləcəyi əsas mülahizələr bunlardır;
• İnsan resurslarında və uyğunlaşma layihələrinin hazırlanmasında və hüquqi, iqtisadi və tənzimləyici çərçivələrin maliyyə nəticələrini başa düşməkdə boşluqlar mövcuddur.

Bununla belə, bu sahədə kifayət qədər yenilik var. Bu, özəl sektorun maliyyəsinin uyğunlaşma maliyyə boşluğunun aradan qaldırılmasında daha böyük rol oynaması potensialını artırır.  İqtisadçılar bildirirlər ki, iqlimə uyğunlaşma təşəbbüsləri biznes investisiyaları üçün təcili prioritet olmalıdır.

Həmçinin bax

• Adaptasiya Fondu
• Karbon emissiyası ticarəti
• İqlim İnvestisiya Fondları
• Eko-investisiya
• Qalıq yanacaqların divestisiyası
• Qlobal Ətraf Mühit Fondu
• Yaşıl İqlim Fondu
• Dayanıqlı maliyyə

İstinadlar

1. "World Energy Investment 2023 / Overview and key findings". International Energy Agency (IEA). 25 May 2023. 31 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. Global energy investment in clean energy and in fossil fuels, 2015-2023 (chart) — From pages 8 and 12 of World Energy Investment 2023 (archive).
2. "Documents | UNFCCC". unfccc.int (ingilis). 2023-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-08.
3. OECD (2022), Aggregate trends of Climate Finance Provided and Mobilised by Developed Countries in 2013–2020 Arxivləşdirilib 2024-06-25 at the Wayback Machine, https://www.oecd.org/climate-change/finance-usd-100-billion-goal Arxivləşdirilib 2024-06-18 at the Wayback Machine .
4. OECD (2023), Climate Finance Provided and Mobilised by Developed Countries in 2013–2021: Aggregate Trends and Opportunities for Scaling Up Adaptation and Mobilised Private Finance, Climate Finance and the USD 100 Billion Goal, OECD Publishing, Paris, DOI:10.1787/e20d2bc7-en.
5. World Bank Group(2010), "World Development Report 2010: Development and Climate Change, World Bank Groupe, Washington DC, ch. 6, p. 257 Arxivləşdirilib 2017-09-19 at the Wayback Machine
6. International Energy Agency (2011). World Energy Outlook 2011, OECD and IEA, Paris (France), Part B, ch.2 Arxivləşdirilib 2019-12-03 at the Wayback Machine
7. "Climate Finance". World Bank (ingilis). 2021-03-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-08.
8. "State and Trends in Climate Adaptation Finance 2023". Global Center on Adaptation. 3.
9. "Adaptation Finance: 11 Key Questions, Answered". 2024-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-18.
10. Standart Çarterd, KPMG, UNDRR. "Guide for Adaptation and Resilience Finance". Aprel 2024. İstifadə tarixi: 18.06.2024.