İstanbul erməniləri

İstanbul erməniləri
Sayları və yaşadığı ərazilər
Dili	Türkcə (çoxluq), Qərbi erməni dili (azlıq)[1][2]
Dini	Erməni Həvari kilsəsi (Konstantinopol Erməni Yeparxiyası), Erməni Katolik Kilsəsi, və Erməni Yevangelist Kilsəsi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İstanbul erməniləri (erm. Պոլսահայեր; türk. İstanbul Ermenileri) Türkiyədə yaşan etnik erməni icmasının əsas hissəsini təşkil edən, İstanbul şəhərinin müxtəlif bölgə və səmtlərində yaşayan etnik ermənilər. İstanbul ermənilər tərəfindən tez-tez Bolis (erm. Պոլիս) adlandırılır ki, bu da şəhərin tarixi adı olan Konstantinopolun sonluğu ilə uyğunluq təşkil edir.

türk erməni icmasının əsas hissəsidir və tarixən Türkiyənin İstanbul şəhərinin ən böyük etnik azlıqlarından biridir. İstanbulun etnik müxtəlifliyi ilə bağlı aparılmış hesablamalara görə şəhərdə 50.000, 60.000 və ya 70.000 min civarında etnik erməni yaşamaqdadır. İstanbul erməniləri İstanbulun və ümumilikdə Türkiyənin ən böyük qeyri-müsəlman etnik azlığını təşkil etməkdədirlər.^{[3][4][5][6][7]} Şəhər ermənilər min ildən çoxdur öz tarixi vətənlərində yaşadıqları üçün erməni diasporasının bir parcası olaraq qəbul edilmirlər.^[8][9][10]

İstanbul erməniləri deyildikdən adətən şəhərdə öz evi olan və əsrlərdir burada yaşayan, işləyən və Türkiyə vətəndaşı olan etnik ermənilər nəzərdə tutulur. 1991-ci ildən etibarən Ermənistanın müstəqillik qazanmasından sonra Ermənistanda yaranmış sosial problemlərə görə çox sayda etnik erməni işləmək və daha yaxşı güzəran qurmaq məqsədilə İstanbula gəlmiş və burada işləməyə başlamışdır.

Şəhərə sonradan gələn və burada məskunlaşan Ermənistan vətəndaşı olan ermənilər sözügedən icmaya qoşulsalar da adətən ənənəvi İstanbul ermənilərindən sayılmır. İstanbul ermənilərini şəhərə 1991-ci ildə gələnlərdən fərqləndirən əsas xüsusiyyət Türkiyə vətəndaşı olmaqlarıdır.^[11]

Tarixi

Təhsil müəssisələri

Xəstəxana və digər qurumlar

İstanbulda erməni mətbuatı

Tanınmış istanbul erməniləri

• Memar Sinan^{[12][13][14][15]} — Osmanlı imperiyasının ən tanınış memarlarından biri.
• Qalust Gülbənkiyan — erməni əsilli Böyük Britaniya iş adamı, filantropist və neft maqnatı.
• Komitas — bəstəkar, musiqişünas və xor rəhbəri.
• Ervand Otyan — erməni əsilli Osmanlı jurnalisti, satirikçisi.
• Petros Duryan — erməni əsilli Osmanlı şairi.
• Daniel Varujan — Osmanlı ermənilərindən olan şair və pedaqoq.
• Kənan Pars — erməni əsilli aktyor.
• Nubar Terziyan — erməni əsilli aktyor.
• Kirkor Zohrab — Osmanlı erməni yazıçısı, akademik, siyasətçi və hüquqşünas.
• Hrant Dink — erməni əsilli Türkiyəli jurnalist, Aqos qəzetinin baş redaktoru.
• Aqop Dilaçar — Türk dili üzrə mütəxəssis, dilçi, Türk dili əlaqəli apardığı araşdırmalara görə Mustafa Kamal Atatürk ona Dilaçar soyadını vermişdir
• Ara Gülər — erməni əsilli fotoqraf, foto müxbiri və yazıçı.
• Daron Əcəmoğlu — erməni əsilli türk alimi, professor.
• Etyen Mahçupyan — erməni əsilli Türkiyə jurnalisti, Türkiyənin sabiq baş naziri Əhməd Davudoğlunun baş məsləhətçisi.
• Sevan Nişanyan — erməni əsilli yazıçı, tənqidçi.

Statistika

İllərə görə İstanbulda ermənilər

İl	Cəmi	Ermənilər	Faiz
1478[16]	100,000–120,000	5,000–6,000	~5%
1844[17]	891,000	160,000–222,000	18–25%
1880s[18]		250,000
1885[17]	873,565	156,861	18%
1913	1,125,000	163,670[19]	15%
2011	13,483,052[20]	50,000–70,000[21][22][23][24]	0.4–0.5%
2021	15,840,900	50,000–70,000[21][22][23][24]	0.3–0.4%

İstinadlar

1. Helix Consulting LLC. "Turkologist Ruben Melkonyan publishes book "Review of Istanbul's Armenian community history"". 24 September 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 June 2015.
2. UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 Arxiv surəti 28 iyun 2009 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib fevral 22, 2009, at the Wayback Machine
3. AZAD-HYE. "Azad-Hye Middle East Armenian Portal (Turkish Armenians hope for new era)". www.azad-hye.net. 2014-07-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-17.
4. Foreign Ministry: 89,000 minorities live in Turkey Arxiv surəti 20 may 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-05-20 at the Wayback Machine Today's Zaman
5. "Armenian in Istanbul: Diaspora in Turkey welcomes the setting of relations and waits more steps from both countries - News - ArmeniaNow.com". armenianow.com. 2017-01-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-17.
6. The Armenian Church Arxiv surəti 14 iyun 2002 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib iyun 14, 2002, at the Wayback Machine
7. Herzig, Edmund; Kurkchiyan, Marina, redaktorlar The Armenians: Past and Present in the Making of National Identity. Abingdon, Oxon, Oxford: RoutledgeCurzon. 2005. 133. ISBN 0203004930.
8. Baronian, Marie-Aude; Besser, Stephan; Jansen, Yolande. Diaspora and Memory: Figures of Displacement in Contemporary Literature, Arts and Politics. BRILL. 2006-01-01. doi:10.1163/9789401203807_006. ISBN 978-94-012-0380-7. 2022-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
9. Baser, Bahar; Swain, Ashok. "Diaspora Design Versus Homeland Realities: Case Study of Armenian Diaspora". Caucasian Review of International Affairs (ingilis). 2009: 57. 2023-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
10. "Minister denies calling Armenians 'Diaspora representatives' in Istanbul". www.tert.am (ingilis). 2023-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-08.
11. Uras, Umut. "Armenian immigrants look for a better life in Turkey". www.aljazeera.com (ingilis). 2023-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-07.
12. Zaryan, Sinan, Armenian Soviet Encyclopedia, p. 385.
13. Kouymjian, Dickran. "Armenia from the Fall of the Cilician Kingdom (1375) to the Forced Emigration under Shah Abbas (1604)" in The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. Richard G. Hovannisian (ed.). New York: St. Martin's Press, 1997, p. 13. ISBN 0-312-10168-6.
14. Alboyajian (1937), vol. 2, pp. 1533–34.
15. "Sinan, an Armenian architect": Chisholm, Hugh. The Encyclopaedia Britannica; A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information. 1910, page 426.
16. The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign dominion to statehood : the fifteenth century to the twentieth century; Volume 2 of The Armenian People from Ancient to Modern Times, Richard G. Hovannisian, Palgrave Macmillan, 2004. ISBN 978-1-4039-6636-0
17.  (erm.) Nicholas Adontz, "Հայկական հարցի լուծման շուրջ" Arxivləşdirilib 2011-10-21 at the Wayback Machine [Around solution of the Armenian question], "Publishing house of Yerevan State University", Yerevan, 1989, pp.87–88
18.  (erm.) ՍՏԱՄԲՈՒԼԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔ. ԱՆՑՅԱԼԸ, ՆԵՐԿԱՆ, ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ (պատմական ակնարկ) Arxivləşdirilib 2017-06-30 at the Wayback Machine
19. "Justin McCarthy, THE POPULATION OF THE OTTOMAN ARMENIANS" (PDF). 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-03-29.
20. Turkish Statistical Institute: Population of Town Centers and Provinces in Turkey Arxiv surəti 8 iyul 2012 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib iyul 8, 2012, at the Wayback Machine
21. Hauer, Neil. "100 years after genocide, Armenians in Turkey revive their identity". The World. April 23, 2019. 23 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. ...the small Turkish Armenian community in Istanbul — only about 50,000...
22. "Ամերիկայի Հայկական Համագումարի Երեւանի Ներկայացուցիչ Ալին Օզինեանի Հետ". ragmamoul.net (erməni). RAG. 27 April 2017. 12 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. Տիկ. Օզինեանէն իմացանք, որ ներկայիս Պոլսոյ մէջ կայ մօտաւորապէս 50-60 հազար հայ:
23. Mac Cormaic, Ruadhán. "Istanbul's Armenians mark genocide centenary". The Irish Times. April 27, 2015. 23 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. ...community of about 60,000 Armenians still living in Istanbul.
24. "Turkey's Armenians 'cannot breathe' as Karabakh rhetoric rages". france24.com. France24. 23 October 2020. 23 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. Members of roughly 60,000 Armenians based mostly in Istanbul...