İstislah
| Məqalələr seriyasından |
 |
İstihsan (ərəb. مرجع تقليد) — islam hüququ termini.
Hərfi mənada "istislah" bir şeyi yaxşı görmək, bir şeyin yaxşı olmasını istəmək deməkdir.
İslam şəriətində nəsihət növlərindən biri olan Məsləh-i mürsələ göndərilən nəsihət adlandırmaq olar. Mesalih-i mürsələ, "əsas dəlil" (Quran, Sünnə, icma və qiyas) lehinə və ya əleyhinə heç bir dəlili olmayan məsələlərə verilən addır. İstislah Malik ibn Ənəs (713–795) tərəfindən işlənib tətbiq edilmiş və Maliki məzhəbinin əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biridir. Bütün əsas məzhəblər tərəfindən bu və ya digər dərəcədə istifadə olunur. Hənəfi məzhəbində müstəqil hüquqi kateqoriya deyil. Şafiilər istislahı istihsanın bir hissəsi hesab edirlər. Bu üsuldan hənbəli məzhəbinin banisi Əhməd ibn Hənbəl tərəfindən də istifadə edildiyi məlumdur. Məhəmməd peyğəmbərin səhabələri müstəsna hallarda istihsandan istifadə edirdilər[1].
İstihsanın növü hesab olunur ki, qiyasla hökmü islah etmək üsuludur və ondan kənarda tətbiq oluna bilməz. İstihsandan fərqli olaraq istislah Quran və Sünnədən tamamilə müstəqildir[2].
İstislah anlayışı müsəlmanların dinini və həyatını qorumaq, onların qayğısına qalmaq, nəsil artırmağı təmin etmək və mallarını qorumaq ideyasına əsaslanır. "İstislah tərəfdarları hesab edirlər ki, Quranda, sünnədə və ya əshabların yekdil rəylərində dəqiq cavablar olmadığı halda, yuxarıda qeyd olunan maraqlar nəzərə alınmaqla məsələlər həll edilməlidir. Üstəlik, sonuncular toqquşduqda, üstün olanlara üstünlük verilir və möminlərin ümumi mənafeləri ayrı-ayrılıqdan öndə olur".
İstislah yalnız bir neçə şərt yerinə yetirildikdə etibarlıdır[1][3][2]:
- Qərar yalnız müsəlmanların münasibətinə aid olmalı və iman məsələlərinə aid edilməməlidir;
- Qərar nə ruha, nə də imanın hərfinə zidd olmamalıdır;
- Qərar şəriətin daha məqbul üsullarından irəli gələn fiqhin heç bir müddəasına zidd olmamalıdır;
- Qərar əsaslandırma dəlillərinə zidd olmamalıdır;
- İstislah edilən qərarın faydası aşkar, zəruri və əhəmiyyətli olmalıdır.
İstislah nümunəsi: Müharibə elan olunduğu halda müdafiə üçün lazım olan vəsaitin yığılması yalnız zənginlərdən edilməlidir.