Əbivərd
| Əbivərd | |
|---|---|
| 37°23′28″ şm. e. 59°34′00″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
|
| |
Əbivərd — Türkmənistan ərazisində qədim şəhər.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sasanilər zamanında müasir Türkmənistan ərazisində qədim şəhər. Qaraqum səhrasında yerləşirdi.
I Şah Abbas Səfəvinin özbəklərin Səfəvilərə qarşı hücumlarının qarşısını almaq üçün məhz əfşar tayfalarının başçılarını Xorasandan yuxarı, Özbəkistanla sərhəd olan əraziyə-Əbivərd və Dərgəzə gətirmişdi ki, əfşarlar özbəklərin tez-tez baş verən basqınlarının qarşısını alsınlar. Nadirin ata babası da həmin döyüşən dəstələrin tərkibində olmuşdur.Ədalət Tahirzadə özbəklərin növbəti hücumu zamanı (1704–1705) 16–17 yaşlı Nadirqulu, qardaşı İbrahim və anasının əsir düşdüyünü, 4 il sonra anasının oöldüyünü, qardaşıyla birgə əsirlikdən qaçıb Əbivərdə (Əbyurda) gəldiyini yazmışdır. Bu fikir G. Qarayeva və A. Hacıqədirlinin həmmüəllifi olduqları əsərdə də təkrarlanır. Ancaq mənbələrə əsasən əsərini yazan M. Süleymanov Nadirin əsir düşüb-düşməməsi ilə bağlı ziddiyyətli fikirlərin olduğunu deyir. O qeyd edir ki, ehtimal olunur ki, Nadirin qardaşı və anası ilə birlikdə əsir düşməsi məsələsi Con Hanvey tərəfindən elmi dövriyyəyə gətirilmiş, qərb və şərq tarixçiləri tərəfindən təkrarlanmışdır. Ancaq şərq mənbə və əsərlərində bu barədə məlumatlara rast gəlinmir.
Nadirin uşaqlıq dövrü və gənclik illəri, eləcə də, onun özbəklərə əsir düşüb-düşməməsi ilə bağlı belə ziddiyyətli fikirlərin ortaya çıxmasının əsas səbəbi Nadirin həyatının həmin dövrü ilə bağlı mənbələrdə yetərincə məlumatın olmaması ilə bağlıdır. Mənbələrdəki material azlığını isə onun sadə bir ailədən çıxması ilə əlaqələndirmək olar. Belə ki, Nadir heç bir məşhur əsil-nəcabətə malik olmadığından onun uşaqlıq dövrü heç bir tarixçinin diqqətini çəkməmişdir. Mənbələrdə Nadir şahın həyatının həmin dövrü ilə bağlı məlumatlar isə elə Nadir şahın özünün dediklərindən, ya da onu tanıyanların söylədiklərindən, xatirələrindən toplanmışdır. Nadir şah haqqında həm şərq, həm də qərb mənbələrində çoxlu rəvayətlərə də rast gəlmək mümkündür, ancaq bu rəvayətlərdəki məlumatlar da bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edir. Belə ki, rəvayət xarakterli şərq mənbələrində Nadirə rəğbət və daha isti münasibət olduğu halda, qərb mənbələrində bunun əksini görürük.
Mənbələrdə Nadirin gənc yaşlarından döyüşkənliyi və çevikliyi ilə fərqləndiyi də qeyd olunub. Nadir əsirlikdən qaçıb Əbivərdə (Əbyurda) gəldiyi zaman oranın hakimi Babəli bəy Kosaəhmədli-Avşar idi. O, buraya hücum edən özbək, türkmən və kürdlərlə tez-tez döyüşməli olurdu.
Məşhur Əbivərdlilər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Məhəmməd bin Əhməd əl-Əbivərdi (?-1114), İslam alimi, şair.
- Əli bin Məhəmməd Ənvəri-Əbivərdi, (1126–1191), şair.
- Hüsaməddin Əbivərdi (?-1324)
- Nadir şah Qırxlı-Avşar