RSFSR Xalq Komissarları Soveti yanında Əksinqilab və Təxribatla Mübarizə üzrə Ümumrusiya Fövqəladə Komissiyası (rus.Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при Совете народных комиссаров РСФСР, ВЧК при СНК РСФСР)[1] və ya qısaca ÇK — SSRİ xüsusi təhlükəsizlik orqanı. Komissiya 7 dekabr 1917-ci ildə yaradılmışdır.[2][3] 6 fevral 1922-ci ildə səlahiyyətlərin RSFSR XDİK-si yanında DSİ-yə verilməsi ilə ləğv edilmişdir.
Robert Konkvestin məlumatına görə, 1917–1922-ci illərdə ÇK-nın inqilabi tribunallarının və məhkəmədənkənar iclaslarının hökmləri ilə ümumilikdə 140,000 adam güllələnmişdir. Sovet xüsusi xidmət orqanlarının tarixinin tədqiqatçılarından biri, polkovnik Oleq Mozoxin arxiv məlumatlarına əsaslanaraq bu rəqəmi tənqid etmişdir. Onun sözlərinə görə, “bütün qeyd-şərtlər və şişirtmələr nəzərə alındıqda ÇK orqanlarının qurbanlarının sayı 50 min nəfərdən çox ola bilməz".[4] Komissiyanın ölkələrdə əksinqilabla mübarizə aparmaq üçün ərazi bölmələri var idi.[5]
"ÇK" abbreviaturasından "çekist" sözü yaranmışdır.
Vladimir Lenin onun formalaşmasında əsas ideoloqdur. O, Ümumrusiya Fövqəladə Komissiyası haqqında danışarkən onsuz "dünyada istismarçılar var olduqca zəhmətkeş xalqın hakimiyyəti mövcud ola bilməz..." demiş, onu "bizim saysız-hesabsız sui-qəsdlərə, sovet hakimiyyətinə sonsuz dərəcədə güclü olan insanların saysız-hesabsız cəhdlərinə qarşı bizim zərbə silahımız" adlandırırmışdır.[6]
27 yanvar 1921-ci ildən bu idarənin vəzifələrinə uşaqlar arasında evsizliyin və baxımsızlığın aradan qaldırılması daxildir.[7]
↑Из протокола № 21 заседания СНК от 7 (20) декабря 1917 г. (Центральный партийный архив Института марксизма-ленинизма при ЦК КПСС, ф. 19, on. 1, д. 21, л. 2. Подлинник) // В. И. Ленин и ВЧК : Сб. документов (1917—1922 гг.) (2-е изд., доп 85000 nüs.). М.: Политиздат. 1987. 152.
↑Согласно сведениям ГАРФ, ф. 130, оп. 1, д. 1, л. 31 об.
Мельгунов С. П. Красный террор в России. 1918—1923. — М.: PUICO, P.S., 1990.
Солженицын А. И. Архипелаг ГУЛАГ: 1918—1956. Опыт художественного исследования. Т. 1—3. — М.: Центр «Новый мир», 1990.
ЦГА РСФСР. «Высшие органы государственной власти и органы центрального управления РСФСР (1917—1967 гг.)» : Справочник (по материалам государственных архивов)
Leggett G. The Сheka: Lenin’s political police. — Oxford. 1981.
Санковская О. М. Формирование кадров всероссийской чрезвычайной комиссии, 1917—1922 гг. : На материалах центрального аппарата ВЧК : дисс. … канд. ист. наук : 07.00.02 — Архангельск, 2004. — 273 c.
Ратьковский И. С. [www.pseudology.org/Abel/PetroVchk1918_RedTerror.pdf Красный террор и деятельность ВЧК в 1918 году] (#bad_url)(PDF) (1-е 1000 nüs.). Санкт-Петербург: Издательство Санкт-Петербургского университета. 2006. ISBN5-288-03903-8.
Капчинский О. И. ВЧК: организационная структура и кадровый состав. 1917—1922 гг. : дисс. … канд. ист. наук : 07.00.02 — М., 2005. — 276 c.
Архив ВЧК: Сборник документов / Отв. ред. В. Виноградов, А. Литвин, В. Христофоров; сост.: В. Виноградов, Н. Перемышленникова. — М.: Кучково поле, 2007. — 719 с.
Симбирцев, Игорь. ВЧК в ленинской России. 1917—1922. В зареве революции. — М.: Центрополиграф, 2008.
Колпакиди А., Север А. * В. Зазубрин. щепка. 1923. КГБ. Энциклопедия спецслужб (3000 nüs.). М.: Яуза, Эксмо. 2010. 7–97. ISBN978-5-699-37862-3.
Рябчиков С. В. Зеленые на Юге России: новые материалы // Вісник Міжнародного дослідного центру «Людина: мова, культура, пізнання», 2008, т. 17(2), с. 120—126.
Рябчиков С. В. Списки кубанского большевистского подполья, или разгадка тайны генерала Болховитинова // Вісник Міжнародного дослідного центру «Людина: мова, культура, пізнання», 2008, т. 18(3), с. 64-70.
Рябчиков С. В. Заметки по истории Кубани (материалы для хрестоматии) // Вісник Міжнародного дослідного центру «Людина: мова, культура, пізнання», 2011, т. 30(3), с. 25-45.
Плеханов А. А., Плеханов А. М. Всероссийская чрезвычайная комиссия СНК (7(20) декабря 1917 — 6 февраля 1922): Краткий справочник. — М.: СВГБ, 2011. — 528 с., 3 000 экз., ISBN 978-5-9950-0188-1
Andrew, Christopher M. and Vasili Mitrokhin (1999) The Sword and the Shield : The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB. New York: Basic Books. ISBN0-465-00312-5.
Carr, E. H. (1958) The Origin and Status of the Cheka.Soviet Studies, vol. 10, no. 1, pp. 1–11.
Chamberlin, W. H. (1935) The Russian Revolution 1917—1921, 2 vols. London and New York. The Macmillan Company.
Dziak, John. (1988) Chekisty: A History of the KGB. Lexington, Mass. Lexington Books.