تار
تار — آذربایجاندا گئنیش ایستیفاده ائدیلن مۇسیقی آلتی.
نظامی گنجوی‌نین «ایسکندرنامه» اثرینده شاعیر تاری بئله تصویر ائدیر:
مۆغننی، تک بیرجه گئجه ده چال تار،
منی بۇ دار یوْلدا عذابدان قۇرتار!
بلکه، گئنیشلنسین، آچیلسین یوْلوم،
کؤچوم، بۇ داشلیقدان آسوده اوْلوم…
اوْرتا عصر رسم اثرلرینده ده تارین تصویرینه راست گلمک اوْلور. ۱۸۱۶-جێ ایلده ابو القاسیم تبریزی‌نین یاغلی بوْیا ایله چکدیگی «تارچالان قێز» اثری بۇ باخیمدان ماراقلیدیر.
دوتار، سه‌تار، چاهارتار، پنج‌تار و شش‌تار کیمی سیملی مۇسیقی آلتلری تارین مۆختلیف نؤوعلری حساب ائدیلیر. عبدالقادیر ماراغای «مقاصد ال-الحان» اثرینده شش‌تار (۶ سیملی) باره‌ده معلومات وئرمیشدیر.
اوْن دوْققوز عصرین ایکی یاریسیندا آذربایجانلی تارزن میرزه صادیق (صادیقجان) طرفیندن تارین قۇرولوش و فوْرماسیندا دیَیشیکلیکلر ائدیلمیشدیر. اوْ، تارین تۇتما قایداسیندا دا دیَیشیکلیکلر ائده‌رک تاری دیز اۆستوندن سینه‌یه قالدیرمیشدیر. محض اوْنون تکمیللشدیردیگی آذربایجان تاری قافقازدا و اوْرتا آسییادا گئنیش یاییلمیشدیر. قۇرولوش و فوْرما اعتباری ایله باشقا مۇسیقی آلتلریندن فرقلی اوْلان تار، اساساً، اۆچ حیصه‌دن چاناق، قوْل و کلله‌دن عبارتدیر. تارین چاناق حیصه‌سی تۇتدان، قوْل و کلله حیصه‌لری ایسه قوْز آغاجیندان حاضیرلانیر. اوْنون اۇزونلوغو ۸۵۰ مم، چاناغی‌نین هۆندورلویو ۱۶ مم، ائنی ۱۸۵ مم-دیر. قوْلونا ۲۲ پرده باغلانیر. چاناگی‌نین اۆزرینه مال اۆرگی‌نین پرده‌سی چکیلیر. مۆختلیف دیامئترلی ۱۱ مئتال سیملری واردیر. سۆموک یا ائبوْنیتدن حاضیرلانمیش کیچیک میضرابلا دیللندیریلیر.
سیملر اۆچ قروپا بؤلونور:
آغ، ساری و کؤک سیملر (هر بیری بیر اوْلور).
کؤک سیم (تک قالین سیم یالنیز مۇغاملا ایفا اوْلونور).
زنگ سیملر (جینگنه؛ ایکی جۆت اوْلور).
تار سینه‌ده اۆفقی تۇتولور، ساغ الین بیله‌ای ایله چاناق حیصه‌سی دؤشه سێخیلیر، سیملر باش و شهادت بارماقلاری‌نین آراسیندا تۇتولموش میضراب واسیطه‌سی ایله احتزازا گتیریلیر. تارین قوْلو سوْل الین باش و شهادت بارماقلاری آراسیندا سێخیلیر، ساغ الین احتزازا گتیردیگی سیملر سوْل الین شهادت، اوْرتا و آدسیز بارماقلاری ایله مۆختلیف پرده‌لری سێخماقلا چالینیر. ایفا زامانی تئکنیکی و بدیعی ایمکانلاری تأمین ائتمک اۆچون ترئل و مۆختلیف میضراب‌وورما اۆصوللاریندان، ایشتریخلردن ایستیفاده ائدیلیر. اۆست‌میضراب، آلت‌میضراب، اۆست-آلت‌میضراب، آلت-اۆست‌میضراب، رۇخ (ساغ-سوْل) میضراب، سانتورمیضراب (اۆستالتوست) و دیگر ایشتریخلردن علاوه، لال بارماق، دارتما سیم (ویبراسییا)، سۆروشدورمه بارماق (قلیسساندوْ) کیمی ایشتریخ و اۆصوللاردان دا ایستیفاده اوْلونور. ایفاچی میضرابی سیمه وۇراراق تاری دؤشونه سێخماقلا سسی اۇزون مدت دالغالاندیریر. آلینمیش بۇ فاصیله زامانی یارانان افکت «خۇم» آدلانیر.
تار اۆچون نوْتلار «دوْ» سیستملی مئتسوْسوْپرانوْ آچاریندا یازیلیر. تارین سس دۆزومو کروْماتیک اوْلوب، ۲٬۵ اوْکتاوانی ایحاطه ائدیر. دیاپازوْنو کیچیک اوْکتاوانین «دوْ» سسیندن ایکینجی اوْکتاوانین «سوْل» سسینه کیمیدیر.[۱][۲]
یۇنئسکوْ-نۇن بشریتین غئیری-مادی مدنی ارثی
[دَییشدیر]آذربایجانین تار ایفاچیلیق صنعتی‌نین یۇنئسکوْ-نۇن بشریتین غئیری-مادی مدنی ارث اۆزره رپرزنتاتیو سییاهیسینا داخیل ائدیلمیشدیر. آذربایجان مۇسیقیسی‌نین سۆتونلاریندان بیری اوْلان تار بشریت طرفیندن قوْروناراق غئیری-مادی مدنی ارث سییاهیسینا داخیل ائدیلیب. سوْن ایللر یۇنئسکوْ-نۇن خطتی ایله بشریتین غئیری-مادی مدنی ارث اۆزره رپرزنتاتیو سییاهیسینا داخیل اوْلان هر بیر آنلاییش بیزیم اۆچون چوْخ اهمیتلیدیر. آرتیق یۇنئسکوْ نوْوروز بایرامی، آذربایجان مۇغامی، آشیق مۇسیقیسی، خالچاچیلیق صنعتینی بۇ سییاهییا داخیل ائدیب. بۇنلار هامیسی آذربایجان خالقی‌نین یاراتدیغی یارادیجیلیق نؤوعلریدیر.[۳] ایران بۇ ایشه اعتیراضینی بیلدیریب و ایران موسیقی ائوی‌ده یونئسکوا اعتیراض نامه‌سی گؤندردی[۴][۵][۶]، آنجاق اونا هئچ اثر وئریلمدی. دئملی‌ییک کی تار آذربایجان‌دان سورا ایران، تورکیه، اؤزبکیستان، تورکمنیستان و گورجوستاندا دا ایشلنیلیر.[۶]
قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 25 cilddə. "Azərbaycan" cildi, səh. 793, Bakı 2007 ISBN 978-9952-441-01-7, ISBN 978-9952-441-00-0,
- ^ Aserbaidschan - Land des Feuers, Broschiert: 294 Seiten, Verlag: Reimer; Auflage: 1. , Aufl. (August 2008), Sprache: Englisch, Deutsch, ISBN 3-496-02820-3, ISBN 978-3-496-02820-8
- ^ "Azərbaycanın tar ifaçılıq sənətinin YUNESKO-nun siyahısına daxil edilməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır". آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-12-14. یوْخلانیلیب2012-12-12.
- ^ یازار (1391-09-20). (فارسجا) آذربایجان آدینا ثبت ائدمه‌سینه اعتیراض اولوناجاق. ایران موسیقی ائوی (1391-09-20). یوخلانیلیب 1391-10-22.
- ^ یازار (1391-09-20). (فارسجا) ایران موسیقی ائوی تارین آذربایجان آدینا یازیلماسینا اعتیراض ائتدی. فارس نیوز (1391-09-20). یوخلانیلیب 1391-10-22.
- ^ ۶٫۰ ۶٫۱ یازار (2012-12-19). (تورکجه) آذربایجان ایله ایران آراسیندا "تار" گرگین‌لیگی. تورکیه رادیو تلویزیون قورومونون رسمی وئب‌سایتی (2012-12-19). یوخلانیلیب 1391-10-22.