ائلیاس کانئتتی
ائلیاس کانئتتی (بولقاریسان‌جا: Елиас Канети) (دوغوم. ۲۵ ژوئیه ۱۹۰۵ - اؤلوم. ۱۴ اوت ۱۹۹۴)، مودئرنیست رومانچی، اویون یازاری، آنی (خاطیره) و قوندارما اولمایان دوزیازی یازاری. اثرلرینی آلمانجا یازان کانئتتی، "گئنیش بیر باخیش آچیسی، فیکیر زنگینلییی و صنعت‌سل (هنری) گوج ایله ایشارت‌له‌نمیش یازیلاری اۆچون ۱۹۸۱ ایلینده نوبئل ادبیات اؤدولونو قازاندی.
حیاتی
[دَییشدیر]یهودی اصیللی آلمان یازیچیسی و دراماتورق ائلیاس کانئتتی 1492-جی ایلده ایسپانیادان کؤچ ائدن سئفارد یهودیلرینین نسلیندن ایدی. کئچمیش عثمانلی ایمپئراتورلوغو اراضیسینده – ایندیکی بولقاریستانین روشوک شهریند، زنگین تاجیر عاییله‌سینده دوغولموشدور. ماراقلیدیر کی، 1952-جی ایلده بؤیوک بریتانییا وطنداشلیغینی قبول ائدنه قدر اؤزونو عثمانلی تبعه‌سی سایمیشدی. اثرلرینی آلمان دیلینده یازمیشدیر. اصلینده عاییله‌لرینین معیشت دیلی لادینو ساییلیردی. بو ایسپان دیلینین سئفارد یهودیلری آراسیندا تحریفه اوغرامیش دیالئکت‌لریندن بیری ایدی. لاکین ائلیاس کانئتتینین آتا-آناسی ویانادا تحصیل آلدیقلاریندان یالنیز آلمان دیلینده دانیشیردیلار و اوشاقلارینا دا آنا دیلی کیمی، ایلک نؤوبه‌ده آلمانجانی اؤیرتمیشدیلر.
ائلیاس کانئتتی تحصیل حیاتینا بریتانییا مکتبینده باشلامیشدی. چونکی او، مکتب یاشینا چاتاندا عاییله‌لری مانچئسترده یاشاییردی. ژاک کانئتتی هر واسیطه ایله اوغلونون ادبیاتلا مشغول اولماسینی تشویق ائدیردی. آما آتاسینین قفیل اؤلومو هر شئیی دییشدیردی. آناسی اوچ اؤولادی ایله بیرلیکده ویانایا کؤچدو. بورادا ائلیاس یئنیدن آلمان دیلی موحیطینه قاییتدی. سونرالار اؤزو یازیردی کی، اگر آناسی و آلمان دیلی اولماسایدی، حیات اونون نظرینده معناسیز، درک ائدیلمز بیر شئیه چئوریلردی.
زوریخده تحصیلینی داوام ائتدیردیگی 1916-1921-جی ایللری ائلیاس کانئتتی "گنجلیگینین قیزیل دؤورو" ساییردی. بدیعی یارادیجیلیغا دا ایسوئچره‌ده باشلامیش و "یولیوس بروت" آدلی منظوم پیئس یازمیشدی. آناسینین تأکیدی ایله ویانایا قاییتدیقدان سوْنرا ایسته‌یینه رغمن ویانا اونیوئرسیته‌سینین کیمیا (شیمی) فاکولته‌سینده اوخوموشدو. آما بۇ ساحه‌ده بیر گون ده چالیشمامیش، ادبیاتی سئچمیشدی.
1928جی ایلده کانئتتی بئرلینده آلمان ادبیاتینین بئرتولد برئشت، ایساک بابئل و گئورگ گروس کیمی نوماینده‌لری ایله تانیش اوْلموشدو. بۇ تانیشلیق و اونلاردان ائشیتدییی عیبرت‌آمیز حادیثه‌لر گنج یازیچیدا اینسان عاغیلسیزلیق‌لاری حاقیندا سیلسیله رومانلار یاراتماق آرزوسو دوغورموشدو. 1935-جی ایلده همین سئرییانین ایلک و سون نومونه‌سی – "کورلوق" چاپ ائدیلمیشدی. فرانس کافکا عنعنه‌لرینی داوام ائتدیرن مؤلیف اثرینده دونیانین آبسوردلوغو و جفنگلییی مؤوضوسونو دیقته چکمیشدی. توماس ماننین و دیگر مشهور یازیچیلارین یوکسک قییمت وئردیکلری بۇ رومان دؤورو قاباقلایان، فاشیزم تهلوکه‌سینی بوتون چیلپاقلیغی ایله گؤسترن اثرلردن ساییلیردی. چاپیندان بیر نئچه ایل سوْنرا رومانین آلمانییادا قاداغان ائدیلمه‌سی اونون هدفه دیدییینی گؤستریردی. اینگیلیس یازیچیسی آیریس مئردوک "کورلوق" رومانینی ییرمینجی عصرین سایی او قدر ده چوخ اولمایان "بؤیوک کیتابلاریندان" بیری آدلاندیرمیشدی.
ائلیاس کانئتتی "توی" (1932) و "آخماقلیق" کومئدییاسی (1934) پیئسلری ایله آبسورد تئاترینا اؤز تؤهفه‌سینی وئرمیشدی. داها سوْنراکی دؤورون محصولو اوْلان "محدود زامان دایره‌سینده" پیئسینده (1956) ده مؤلیف هر کسین اؤز اؤلومونون دقیق تاریخینی بیلدیگی بیر جمعیتین تصویری ایله دونیانین آبسوردلوغو مؤوضوسونو داوام ائتدیرمیشدی.
آلمانییادا فاشیزمین برقرار اولماسی و آمانسیز یهودی تعقیب‌لری ائلیاس کانئتتینی بئرلیندن ویانایا قاییتماغا مجبور ائتمیشدی. هیتلئر آنشلیوس پلانینی حیاتا کئچیرندن سوْنرا ایسه او، لوندوندا سیغیناجاق تاپمیشدی. مهم اثرلریندن ساییلان "حاکیمیت و کوتله" کیتابیندا (1960) مؤلیف تاریخی، میفولوژی، ادبی منبع‌لر اساسیندا کوتله پسیخوزونو و سییاستچیلرین بۇ پسیخوزدان یارارلانما مهارتینی تصویر ائتمیشدی. اثرین اساسیندا کانئتتینین گنجلیک ایللرینده شاهیدی اوْلدوغو حادیثه– حاقسیزلیق و عدالتسیزلیکله اوزلشن فهله‌لرین ویاناداکی عدالت سارایینی یاندیرمالاری و نتیجه‌ده 80 نفردن چوخ دینج شهر ساکینینین هلاک اولماسی ایله موشاییعت ائدیلن 15 جولای 1927-جی ایل اولایی دایانیردی.
"کافکانین داها بیر پروسئسی: فلیتسایا مکتوبلار" (1962) کیتابیندا ائلیاس کانئتتی سئویملی یازیچیسینین شخصی حیات فاکتلاری ایله اثرلری آراسینداکی باغلیلیقلاری اوزه چیخارماغا چالیشمیشدی. اونون "اونودولموش دیل" (1980) و "قولاقدا مشعل" (1982) کیتابلاری ایسه آوتوبیوقرافیک سجیییه داشیییردی. یازیچینین موتمادی یئردگیشمه‌لرل، حادیثهوه شخصیتلرله زنگین عؤمور یولو بورادا عکس اوْلونموشدو.
ائلیاس کانئتتی 1981-جی ایلده "دونیاگؤروشون گئنیشلیگی، ایدئیالارین زنگینلیگی و بدیعی گوجو ایله سجیییوی اولان اثرلرینه گؤره" ادبیات ساحه سینده نؤوبتی نوبئل لاورئاتی اوْلموشدو. ایسوئچ آکادئمییاسینین عوضوو یوهاننئس ائدفئلد تقدیمات نیطقینده بیر سیرا اثرلرینین، ایلک نؤوبه‌ده ایسه "کورلوق" رومانینین فانتاسماقوریک و دئمونیک چالارلارلا زنگینلیگی باخیمیندان کانئتتینی روس ادبیاتینین قوقول و دوستویئوسکی کیمی قودرتلی سیمالاری ایله موقاییسه ائتمیشدی. کانئتتی تقدیمات مراسیمینده ایشتیراک ائتسه د، نوبئل موهازیره‌سیندن بویون قاچیرمیشدی.
بعضی منبعلرده دوغوم یئرینه اساسلاناراق ائلیاس کانئتتینی بولقاریستانین ایلک نوبئل لاورئاتی کیمی تقدیم ائتمه‌یه چالیشیرلار. حیاتینین سون ایییرمی ایلینی زوریخده یاشایان ائلیاس کانئتتی ایسه اؤزونو کونکرئت اؤلکه‌نین یوخ، دونیانین وطنداشی ساییردی. یازیچینین "یهودی اولسام دا، اینتئللئکتیمین دیلی آلمان دیلیدیر، لاکین من اؤزومده بوتون خالقلارین ایرسینی داشیییرام" - سؤزلری ده بۇ فیکرین تصدیقیدیر.
اثرلری
[دَییشدیر]توی 1932
کورلوق 1935 (کورلاشما آدی ایله تورکیه‌ده احمد جمال طرفیندن تۆرکجه‌‌به چئویریلمیشدیر، فارسجادا ایسه کیفر آتش آدی ایله سروش حبیبی طرفیندن ترجمه اوْلوب)
شؤهرت‌پرست‌لییین کومئدیاسی 1950
کوتله و حاکمیت 1962
محدود زامان دایره‌سینده 1964
کاراکتئرلر 1974
خیلاص ائدیلمیش دیل 1977
قولاقدا مشعل 1980