"خوسرو و شیرین" (۱۱۸۰) — نظامی گنجوینین "خمس" توپلوسونا داخیل اوْلان ایکینجی شعردیر. اثر ۱۱۸۰-جی ایلده فارس دیلینده یازیلمیشدیر. نظامی بۇ اثری اتابی محمد جهان پهلوانا (۱۱۷۳–۱۱۸۶) تقدیم ائتمیشدیر. اثرده جهان پهلواندان باشقا ،اوچونجو توغرول (۱۱۷۸–۱۱۹۴) و قیزیل آرسلانین (۱۱۸۶–۱۱۹۱) دا آدلاری چکیلیر.
قیسا مدت عرضینده مشهورلاشمیش اثرین مۆختلیف دؤورلره عاید اوْنلارلا اَل‌یازمالاری دۆنیانین مۆختلیف موزه و کیتابخانالاریندا ساخلانیلماقدادیر. "خوسرو و شیرین" شعرلری نظامیدن سوْنرا یئتیشن شاعر نسلینین فوْرمالاشماسینا جدی تاثیر گؤسترمیش ،مۆختلیف شرق اؤلکه‌لریندن اوْلان اوْنلارلا شاعر بۇ اثره نزیره‌لر یازمیشلار.
حادثه‌لر ایکینجی خوسرو پرویز دوغولماسی و تحصیلینین تصویری ایله باشلاییر. بۇندان سوْنرا خوسرووون کندچینین ائوینده اَیلنمه‌سی و آتاسی طرفیندن بۇ حرکتینه گؤره دانلانماسی تصویر ائدیلیر. خوسرو عذر ایستییر و تؤوبه ائدیر. شاه ۴-جو هؤرموز اوْغلونو باغیشلاییر. همین گئجه خوسروو یوخودا باباسی اَنوشیروانی گؤرور و اَنوشیروان اوْنا شیرین آدلی آرواد ،شبدیز آدلی آت ،باربد آدلی موسیقیچی و شاهلیق حاقیندا خوش خبر وئریر.
خوسرووون یاخین دوْستو اوْلان رسّام شاپور ،شاهزاده‌یه "دربند دنیزیندن آران و اَرمنه قدر اراضیلرین حؤکمداری مهین‌بانو و اوْنون گؤزللر گؤزه‌لی قارداشی قیزی شیریندن بحث ائدیر. شاپورون تصویرینی ائشیدن خوسروو گؤروشمدن شاهزاده شیرینه وورولور. شاپور شیرینی آختارماق اۆچون اَرمنه یولا دۆشور. شیرینی تاپدیقدان سوْنرا شاپور ،خوسرووون شکلینی اوْنا گؤستریر. شیرین خوسرووا ووْرولور و شاپورا قوْشولاراق ساسانیلرین پایتختی مداینه قاچیر. همین دؤورده آتاسینین غضبیندن قوْرونماق ایستین خوسروو دا اَرمنه قاچیر و شیرینی آختارماغا باشلاییر.
یولدا خوسروو ،چایدا ساچلارینی یویان چیلپاق شیرینی گؤرور; شیرین ده اوْنو گؤرور; لاکین ،خوسروو کندلی پالتاری گئییندییندن ،اوْنلار تانیش اوْلمورلار. خوسروو اَرمنه چاتیر و حؤکمدار مهین‌بانو لقبلی سامیرا طرفیندن شاهلارا لایق طرزده قارشیلانیر ،بیرده شیرینین مداینه قاچدیغینی دا اؤیرنیر. یئنیدن شاپور شیرینی گتیرمک اۆچون گؤندریلیر. شیرین یئنیدن اَرمینه چاتدیقدا ،آتاسینین اؤلومو سببییله خوسروو مداینه قاییتمالی اوْلور. خوسروو بهرام چوبین طرفیندن تاختدان دئوریلدیکدن سوْنرا اَرمنه قاچیر.
بۇرادا خوسروو نهایت کی ،شیرینله گؤروشور. لاکین ،شیرین خوسرووا اَره گئتمیه راضی اوْلمور و ایلک اؤنجه تاختینی گئری قایتارماغی طلب ائدیر. بۇندان سوْنرا شیرینی اَرمنزمینده قوْیان خوسروو قسطنطنیه گئدیر. بیزانس قئیصری ،قیزی مریمله ائولنه‌جیی تقدیرده بهرام چوبینه قارشی ساواش‌ده خوسرووا کؤمک ائدجیینی بیلدیریر. بیرده ،خوسروو ،مریمین ساغ اوْلدوغو مدتده باشقا بیر قادینلا ائولنمه‌یجیینه ده سؤز وئرمیه مجبور اوْلور. بۇندان سوْنرا دۆشمنلرینی مغلوب ائدن خوسروو یئنیدن ساسانی تاختینی اَلده ائدیر. قیسقانج مریم ،خوسرووو شیریندن آیری سالیر.
همین دؤورده شیرینه آشیق اوْلان فرهاد آدلی هئیکلتراش عاشیق مئیدانیندا خوسرووا رقیب چیخیر. فرهادلا باجارا بیلمیجیینی آنلایان خوسروو اوْنا ممکن اوْلمایان بیر ایش – بیسوتون داغینی یاریب یول چکمیی تاپشیریر. فرهاد ایشی تماملادیغی تقدیرده خوسرووون اوْنا شیرینله ائولنمه‌یه ایجازه وئرجیی اۆمیدی ایله ایشه باشلاییر. لاکین ،بیر مدت سوْنرا خوسروو فرهادین یانینا ائلچی گؤندررک ،شیرینین ساختا اؤلوم خبرینی وئریر. شیرینین اؤلوم خبرینی ائشیدن فرهاد ،اؤزونو داغدان آتیر و اؤلور. شیرینه مکتوب یازان خوسروو ،فرهادین اؤلومونه گؤره باشساغلیغی وئریر. بۇ حادثه‌دن بیر موددت سوْنرا مریم ده اؤلور و شیرین خوسرووون باشساغلیغی مکتوبۇنا باشساغلیغی مکتوبو ایله جواب وئرمه‌لی اوْلور.
بۇندان سوْنرا ،خوسروو شیرینله ائولیلیکسیز علاقه‌یه گیرمیه جهد ائتسه ده ،شیرین بۇندان قطعی شکیلده ایمتیناع ائدیر. خوسروو ،شاپورون مصلحتی ایله ایصفاهانا گئدیر و بۇرادا شکر آدلی بیر قادینلا یاخینلیق ائدیر. لاکین بیر مدت سوْنرا ،خوسروو شکردن بئزیر و قصری شیرینه یولا دۆشرک شیرینی گؤرمک ایستییر. لاکین ،خوسرووون سرخوش اوْلدوغونو گؤرن شیرین اوْنو قالایا بوراخمیر. شیرین ،شکرله یاخینلیغینا گؤره خوسرووو مذمت ائدیر. خوسروو اۆزگون هالدا اؤز سارایینا قاییدیر.
بیر مدت سوْنرا ،شیرین ،خوسرووا اَره گئتیه راضیلاشیر. لاکین بۇ زامان ،خوسرووون مریمدن اوْلان اوْغلو اوچونچو قوباد دا شیرینه عاشیق اوْلور. ائولیلیکدن سوْنرا ۲-جی قوباد آتاسی خوسروو پرویزی اؤلدورور و شیرینه خبر گؤندریر کی ،بیر هفته سوْنرا اوْنونلا ائولنمه‌لیدی. شیرین بیر شرطله راضیلاشیر کی ،قوباد خوسروو اۆچون لایقلی دفن مراسیمی تشکیل اِتسین. قوباد ائله ده ائدیر ،لاکین دفن زامانی ،قوبادا اَره گئتمایش اۆچون شیرین ،خوسرووون مزاری باشیندا اؤزونو اؤلدورور. خوسروو و شیرین بیر مزاردا دفن اوْلونور.