عمادالدین نسیمی
| عمادالدین نسیمی | |
|---|---|
 | |
| آد | عماد الدین نسیمی |
| قیسا بیلگی | حروفیه رهبرلریندن، بؤیۆک تۆرک شاعیری |
| دوْغوم تاریخ | ۷۴۷-نجی ه.ق ایل شاماخی |
| اؤلوم تاریخ | ۷۹۶-نجی ه.ق ایل حلب |
| میللیت | آذربایجانلی |
سئید علی عمادالدّین نسیمی (سید محمد اوْغلو) (1419-1370). اوندوردونجو میلادی یوز ایل ده یاشایان آذربایجانلی عاریف و شاعیر و متفکّریدی کی حروفیلیک فرقه سینین رهبری دی نسیمی دن الیمیزی ایکی دیوان الاشعار یئتیشیب کی بیریسی تورکو دیل ده و اوبیریسی فارسجا دیر آیریجا اونا منسوب اولان عربی قصیده لر ده الده ائدیلیر.
حیاتی
[دَییشدیر]سیّد علی عمادالدّین نسیمی 1370-جی ایلده دونیایا گلیب. دوغوم یئری شیرواندیر. بعضی تدقیقاتچیلار (محققلر) اونون باکیدان اوْلدوغونو ایدیعا ائدیرلر، بعضی لری ده نسیمی نین دوغوم یئری کیمی شیروانشاهلارین پایتختی شاماخینی گؤستریرلر. نسیمی گنجلیکینده یاخشی تحصیل آلمیش و زمانه سینده رایج اولان علملری اویرنمیشدی قرآن ی، حیفظ ائتمیشدیر،عرفانی کیتابلاری ،قرآن تفسیرلری و عارف شاعیر لرین دیوانلارینی اوخوموش وییًترینجه اونلاری منیمسه میشدیر. اوز دیلیندن باشقا ،عربجه و فارسجانی دا چوخ یاخشی بیلیردی و هر اوچ دیله عالیمانه مسلط اولموشدور . شعرلری گوستریر کی او فلسفه،منطق،کلام،نجوم،طب،وریاضی،علملری ایله ده تانیش ایدی،بونلارین هامیسینین باشیندا، نسیمی نین درین عرفان بیلگینه مالک اولماسی حیرت ائدیجی بیر حالدیر. او بو یولدا او قدر صیدق و صفا ایله حرکت ائدیر کی اونو محبت کعبه،سینین بویوک فداییسی آدلاندیریرلار. عرفان دئدیکده اونو هر زامان عارف شاعیرلردن بیر آددیم قاباقدا حس ائدیریک ،او بیر طرفدن فلسفه بیلگیه مالیک ایدی ،فارابی،ابن رشد ،ابن سینا ،عین القضات ،وعمر خیام ین،دوشونجه لری ایله تانیش ایدی و باشقا طرفدن یئنی تاپیلان حروفیلیک علمینه ییه لنمیشدیر.
نسیمی یارادیجیلیغی نین آنا خطی اینسانین آللاهلا عئینی لشدیریلمه سی و ایلاهیلیگی ایدئیاسیندان کئچیر. نسیمی نین بۇ دوشونجه لرینی پوئتیک طرزده ایفاده ائله ین مشهور شعر ده فیکریمیزی سوبوت ائدیر:
منده سیغار ایکی جاهان، من بۇ جاهانه سیغمازام،
گؤوهری لامکان منم، کؤونو مکانه سیغمازام.
عرشله فرش و کافو نون منده بولوندو جومله چون،
کس سؤزونو و ابسم اول، شرح و بیانه سیغمازام.
کؤونو مکاندیر آیتیم، ذاتی دورور بیدایتیم،
سن بۇ نیشانلا بیل منی، بیل کی، نیشانه سیغمازام.
کیمسه گومانه ظن ایله اولمادی حق ایله بیلیش،
حققی بیلن بیلیر کی، من ظنّو گومانه سیغمازام.
صورته باخ و معنینی صورت ایچینده تانی کیم،
جیسم ایله جان منم ولی، جیسم ایله جانه سیغمازام.
هم صدفم، هم اینجییم، حشرو صیرات ادینجییم،
بونجا قوماش و رخت ایله من بۇ دوکانه سیغمازام.
گنجی-نیهان منم من اوش، عئینی-عیان منم، من اوش،
گؤوهری-کان منم من اوش، بحروو کانه سیغمازام.
گرچی موحیطی-اعظمم، آدیم آدامدیر، آدمم،
دار ایله کونفکان منم، من بۇ مکانه سیغمازام.
جان ایله هم جاهان منم، دهریله هم زامان منم،
گؤر بۇ لطیفئیی کی من، دهرو زمانه سیغمازام.
نوجوم ایله فلک منم، وهی ایله هم ملک منم،
چک دیلینی و ابسم اول من بۇ لیسانه سیغمازام.
زرره منم، گونش منم، چار ایله پنجو شئش منم،
صورتی گؤر بیان ایله، چونکی بیانه سیغمازام.
ذات ایلیم صیفات ایله، قدر ایلیم برات ایله،
گولشکرم نبات ایله، بسطه دهانه سیغمازام.
نار منم، شجر منم، عرشه چیخان هجر منم،
گؤر بۇ اودون زبانه سین، من بۇ زبانه سیغمازام.
شمس منم، قمر منم، شهد منم، شکر منم،
روحی-روان باغیشلارام، روحی-روانه سیغمازام.
گرچی بۇ گون نسیمیم، هاشیمیم، قورئیشیم،
بوندان اولودور آیتیم، آیت و شأنه سیغمازام.
فضل الله نعیمی ایله گوروش
[دَییشدیر]عماد الدین نسیمی 796 هجری ایلینده فضل الله نعیمی،ایله گوروشور ائله همین ایلده،فضل الله ،میرانشاه امری ایله قتله یتیریلدی بو زامان 25 یاشیندا اولان نسیمی بویوک تاثر و هیجانلارا دچار اولموشدور. نعیمی نین خلیفه لیگی مقامینا چاتان شاعیر،اونون فاجیعه لی اولوموندن سونرا،داها شیرواندا قالابیلمه میشدیر.
سفرلری
[دَییشدیر]نسیمی فضل الله نعیمی نین خلیفه سی اولدوقدان سورا حروفیلیگین تبلیغینه باشلادی وبوتون آذربایجان دا معروف اولدو ،آلینجا قالاسی فاجیعه سیندن سورا عثمانلی توپراقلارینا گتدی آما عثمانلی لار نسیمی نی زندیق دییه قوودولار . نسیمی نهایت ده حلب شهرینه گدیر و اوردا وحدت وجود اینانجیلارینی یایماغا وحروفیلیگی تبلیغ اله ماغا باشلیر وتزلیکله خلق آراسینداسئویلیر.
شهادتی
[دَییشدیر]حلب شهرینین مفتیلری ،اونون حسین بن منصور حلاج مذهبینده اولدوغونا رای وئریب وبئله لیکله حلب شهرینین حاکیمی طرفیندن دریسی سویولاراق قتلینه حوکم وئریلدی .
نسیمی نین ادبی یارادیجیلیغی
[دَییشدیر]ایلک دوورو
اونون 25_26 یاشلارینا قده ر ،یعنی فضل الله نعیمی ایله تانیش اولماسی و اونون طریقت و مسلکینی قبول ائتمه سینه قده رکی دووره نی یارادیجیلیغین ایلک دووره سی آدلاندیریریق . بو دووره ده کی شعر لرینده او خواجه احمد یسوی و جلال الدین رومی تاثیرینده نصیحت آمیز تعلیمی و حکمتلی شعرلر و اون دورد معصوم اوچون منقیبه لر یازیردی. بو دووره یه عاید اولان شعرلرینه نصیحت وئرمه روحو حاکیم دیر :
دیو رجیمه ای کونول قیل ما دخی متابعت
تانری سوزون ائشیدیجک صیدق ایله قیل ملازمت
یاخشیلیق ائیله سن سنا یاخشیلیق ائیله یه خدا
عاقیبت اصلینه قیلیر خیره شره مراجعت
ایکینجی دوروو
بو دوورده او فضل الله نعیمی ایله یاخیندان اولاراق تانیش اولور گرچی نعیمی نی قاباقجادان دا تانییردی و حتی گاهدان اونون آدینی اوزونه تخلص کیمی سئچیردی ولاکین یاخیندان تانیش اولدوقدان سونرا دوشونجه دونیاسی تمامیله دگیشیر و اوزونه عرفانی مسلک سئچیر و حروفیلر جرگه سینه داخیل اولور. سید نسیمی فضل الله نعیمی ایله تانیش اولماقدان قاباق دا حقیقی،عشقی و دوغرویولو آختاران بیر شاعیر ایدی ولاکین حروفیلر جرگه سینه گیردیکدن سونرا تام شووق و هیجانلار ایچینده عرفانی عشق ایله دولو شعر یازماغا باشلاییر . بو دوورده کی شعرلری نین بعضی مضمونلاری حاققیندا آشاغیدا دانیشیریق :
1_قرآنی رمزلر
سید نسیمی اوز شعرلرینده قرآنی رمزلری آچما یولونو ایضاح ائتمک اوچون بیر پارا گوروشلره دایانیر . میثال اوچون دئملییک کی اونون نطرینده 4 عنصر {سو ،اود،یئل،تورپاق} ، 7 خط { 2 قاش ، 4 کیرپیک بیر ساچ} بیر بیرینه ضرب ائدیله رک قرآن کریمین اسرارینی حل ائتمه آچاری اولور . بیر و یا بیر نئچه حرفدن مئدانا گلن الم یس طه الر کیمی آیه لری حروفیلر محاکمات و مقطعات آدلاندیریر لار .نسیمی بو آیه لردن اوز شعرلرینده بول بول استفاده ائتمیشدیر و اوندان علاوه داها چوخ استفاده ائتدیگی ایه لری بئله سیرلاماق اولار: کن فیکون{یس 82}یس سوره سینده گلن بو آیه نی نسیمی وارلیغین اساس سببی حساب ائدیر:
کاف ایله نون ازلده چون علتیمیزدیر ای بشر
ج..هر لامکان بیریک کیم بیله شر حدودوموز
الست بربکم {اعراف 172}نسیمی بو آیه دن ده چوخ استفاده ائتمیشدیر :
سیر الست ربکم چون کی گوتوردو پرده یی
زاهیده آسسی ائیله مز خیرقه ی پاره پاره سی
2_حروفی رمزلر
اوتوز ایکی و ایگیرمی سگگیز
حروفیلیک اینانجینا گوره انسانین اوزونده کی 7 حرفی مختلف یوللار ایله 28 29 و گاهدا 32 اولاراق اله گتیرمک اولار بو 7 حرف {ایکی قاش دورد کیپریک بیر ساچ }یعنی سواد اعظم دیر.
4 عنصر یعنی سو هاوا توپراق و اود ایله ضرب اولاندا 28 عددی اله گلر لام الیف ایسه گاه بیر حرف حساب اولور و گاهدا پ ژ گ چ حرفلرینین جانشینی دیر بو 4 حرف 28 ایله جمع اولاندا 32 اله گلیر . نسیمی ده شعرلرینده یئر به یئر 28 و 32 عددلرینی انسان اوزونده گورمک ایسته ییر :
آیت سبع المثانی دیر یوزون
اوتوز ایکی نین نیشانی دیر یوزون
عشق
نسیمی عشق ایله یاشایان و عشق ایله تبلیغ ائدن بیر حروفی دیر.بو عشقی ایسه داشا تورپاغا یوخ انسانا ساری یونلدیر:
گرجه آسان دیر دئر ای جان عشقینی هر بی خبر
کیم کی شول سئودایا دوشدو بیلدی کیم آسان دگییل
عشق ایله جان یوخدور اول بی معرفت حیواندا کیم
صورتین نقشینه دائیم واله و حئران دگییل
شاعرین نظرینده عشق تامام اولماسی اوچون صیدق و دوغرولوق لازیمدیر و عاشق بو یولدا جان و جهاندان کئچمه لیدیر :
گر عاشق ایسن صیدق ایله شول دلبر اوچون گل
جان ایله جاهان اورتایا قوی ترک سر ائیله
تانری تجلی گاهی
گوزلر ،قاشلار ،کیرپیکلر،یاناقلار ،دوداقلار ،آغیز ،چنه ،غبغب ،اوزده کی خطلر آلین و عمومیتله اوز جمال وجمال اللاها دلالتائدیر . حروفی اینانجینا گوره انسان ،احسن تقویم و احسن صورت اوزره یاراندیغینا گوره مظهر الله ساییلیر ائله بونا گوره ده نسیمی انسان اوزونو تانری تجلی گاهی حساب ائدیر . حروفیلیک دییر کی اگر اوزده یاتان 28 حرفین اسرارینی کشف ائتمک اولسا اوندا تانری و یارادیلیش اسراری دا کشف اولونا بیلر.
فنا فی الله
او حقیقی عاشق اولدغو و حققه اوزونو فدا ائتدیگی اوچون محشردن و جهنم دن قورخمور چون کی وصالا و فنایا چاتمیشدیر :
نسیمی چون وصالیندان یئتیشدی جنت و حورا
نه محشردن حساب ائیلر نه تامونو عدابیندان
نسیمی‌نین دیوانی‌نین نشر اولماسی
[دَییشدیر]نسیمی‌نین دیوانی و کوللیاتی آذربایجاندا، تورکیه‌ده و ایراندا دفعه‌لر نشر اوْلوبدور. آذربایجاندا پروفسور جهانگیر قهرمان‌اوف و تورکیه ده پروفسور حسین اعیان و ایران دا پروفسور حسین محمدزاده صدیق (حسین دوزگون) علمی ایشلر گؤرموشلردیر. بونلارین آراسیندا پروفسور حسین محمدزاده صدیقین علمی نشری تبریزده چاپ اوْلموشدور. بۇ نشری حاضیرلایان بوتون چاپ اوْلموش نسخه‌لری مقابله ائتمیش و گؤزدن گئچیرتمیشدیر.[۱]
ائشیک باغلانتی‌لار
[دَییشدیر]قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ نسیمی، سید عمادالدین. دیوان اشعار ترکی، مقدمه، تصحیح و تحشیه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر، 1387.