| وله سوینکا | |
|---|---|
| آد | آکینوانده وله باباتونده سوینکا |
| قیسا بیلگی | نوبل اؤدواونو قازانمیش یازیچی، 1986 |
| دوْغوم تاریخ | آبوکوتا, نیجریه |
آکینوانده وله باباتونده سوینکا (اینگیلیسی جا: Akinwande Oluwole "Wole" Soyinka)؛ ۱۳ ایول ۱۹۳۴، آبوکوتا، نیجریه) — نیجریه یازی‌چی‌سی، دراماتورق، شاعر، ادبیات اوزره نوبل اؤدولو (۱۹۸۶)
نیجریه دراماتورقو، شاعر آکینوانده وله باباتوندئ سوینکا قارا قیته‌نین نوبل اؤدولو آلان ایلک تمثیل‌چی‌سی‌دیر. سوینکا منشأ اعتباری ایله غربی آفریقانین یوروبا طایفه سین‌دان‌دیر. بو طایفه نین میفولوگیایا، ریتوال رقصلره، تئاترلاشدیریلمیش صحنه لره باغلی‌لیغی، اوریژینال اساتیر و افسانه‌لری وله سوینکانین یازیچی-دراماتورق کیمی یئتیشمه‌سینه جدی تأثیر گؤسترمیش‌دی. اینگیلیس دیلینده تحصیل آلماسی، غرب مدنیتینی منیم‌سه‌مه‌سی و مسیحیتین(مسیحیت) تأثیری ده اؤز رولونو باشقا بیر ایستیقامت‌دن اوینامیش، ادبی سینتئز اۆچون گئنیش ایمکانلار یاراتمیش‌دی. ایبادان‌داکی کوللئجی بیتیردیک‌دن سونرا سوینکا تحصیلینی اینگیلتره‌نین لیدس بیلیم یوردونده (۱۹۵۴) داوام ائتدیرمیش‌دی. بورادا اینگیلیس ادبیاتینی و درام نظریه‌سینی اؤیرنمیش، هابله یئنی نسیل بریتانیا یازی‌چیلاری ایله تانیش اولموش‌دو. ۱۹۵۷-جی ایلده گنج آفریقالی "باتاق‌لیق ساکینلری"، "شیر و میرواری" کیمی سونراکی یارادیجی‌لیغی اۆچون موهوم اولان ایکی درام اثرینی باشا چاتدیرمیش‌دی. لوندونون "رویال کورت تیئتر"اینین هئیتی سونونجو اثرله تانیش‌لیق‌دان سونرا اونو تاماشایا قویماق قرارینا گلمیش‌دی. لیدس‌ده ماگیستراتورا تحصیلی آلان و یوجین او`نیل یارادیجی‌لیغی حاقین‌دا دیسئرتاسیا یازان وله سوینکا بو خبری ائشی‌دن‌ده علمی آراش‌دیرمالارینی بیر طرفه بوراخیب لوندونا کؤچموش‌دو. اونو "رویال کورت تیئتر"ده ایشه قبول ائتمیش‌دیلر. "باتاق‌لیق ساکینلری" ایسه تئاتردا اوغورلا اوینانمیش‌دی. سوینکا بو دؤورده راسیزم علیهینه یؤنه‌له‌ن "اویدورما" شعری یازمیش‌دی. ۱۹۵۹-جو ایلده نیجریه قایی‌دان دراماتورق "ماسکا-۱۹۶۰" هوسکار تئاترینین اساسینی قویموش‌دو. سوینکانین "مئشه‌لرین رقصی" شعری ۱۹۶۰-جی ایل اوکتوبرین ۱-ده اؤلکه‌نین میلّی موستقیل‌لیک گونو شرفینه باشکند لاقوس‌دا گؤستریلمیش و بؤیوک ماراق دوغورموش‌دو. آردینجا همین شعرین و "ایرونیم قارداشین ماجرالاری" ساتیریک کومدیاسینین ایبادان‌دا اوغور قازانماسی اونو وطنین‌ده مشهورلاشدیرمیش‌دی. ۱۹۶۲-جی ایلده‌ن او، ایفه بیلیم یوردودا اینگیلیس دیلی و ادبیاتینی تدریس ائدیر، عئینی زامان‌دا رادیو و تئلئویزیا اۆچون پیئسلر یازیردی. سوینکانین آوروپا مدنیتی ایله هر هان‌سی تماسا قارشی چیخان "نقروفیللرله" قارشی‌دورماسی دا بو دؤورده باشلامیش‌دی. دراماتورقون فیکرینجه، یالنیز قارا قیته‌نین کئچمیشینی تره‌نومله کیفایتله‌نمک، یئنی‌لیه و سیویلیزاسیایا قارشی چیخماقلا نه ایسه الده ائتمک مۆمکون دئییل‌دیر. "شرح‌چیلر" (۱۹۶۵) رومانی وله سوینکانین ایلک نسر اثری ایدی. مؤلف آمریکا و آوروپادا تحصیللرینی باشا ووروب وطنه قایی‌دان نیجریهلی گنجلرین اوزلشدیکلری چتین‌لیکلری، یئرلی شرایطین اونلارا هازیرلادیغی سورپریزلری اؤز شخصی تجروبه‌سینه اساس‌لاناراق ایناندیریجی شکیل‌ده تصویر ائتمیش‌دی. اثر یالنیز نیجریه اۆچون دئییل، عئینی پروبلئملرله اوزلشه‌ن دیگر آفریقا و آسیا اؤلکه‌لری اۆچون ده سجیوی ایدی. نیجریه دا ۱۹۶۷-جی ایلده باش‌لانان وطنداش ساواشی ارفه‌سین‌ده سوینکانین سیاسی فعال‌لیق گؤسترمه‌سی، میلّی قیرغینین قارشی‌سینی آلماق اۆچون عصیان‌چی طایفه باش‌چی‌سی اودژوکوو ایله گیزلی شرایط‌ده گؤروشمه‌سی و دانیشیقلار آپارماسی سون‌دا یازیچینین حبسی ایله نتیجه‌له‌ن‌دی. بون‌دان اول او، بیر دفعه ده سئچکی ساختاکارلیغی علیه ینه چَتین چیخیشلارینا گؤره (۱۹۶۳) مهبه‌سه سالینمیش‌دی. لاکین آمریکان و اینگیلیس یازی‌چیلارینین اعتراض آکسیالاری نتیجه‌سین‌ده ایکی آیدان سونرا آزادلیغا بوراخیلمیش‌دی. ایکینجی دفعه ایسه سوینکا ۲۷ آی محبس‌ده، تکادام‌لیق کامرادا ساخلانمیش‌دی. عمومی افو نتیجه‌سین‌ده آزادلیغا چیخدیق‌دان سونرا سوینکا ایبادان بیلیم یوردو یانین‌داکی دراماتیک مکتبه رهبرلیک ائدیردی. یازیچینین آفریقا دئسپوتیزمینی اله سالان "کونقو بیچینی" کومدیاسی ۱۹۶۹-جو ایلده تاماشایا قویولموش‌دو. بیر ایل سونرا همین کومدیا اساسین‌دا اونون اؤزونون باش رول‌دا اوینادیغی بدیعی فیلم چکیلمیش‌دی. سوینکانین "اینسان اؤلدو" آدلی هبسخانا خاطره‌لری ۱۹۷۲-جی ایلده نیو-یورک و لوندون‌دا چاپ اولونموش‌دو. ۱۹۷۵-جی ایلده ایسه مؤلف آککرادا (قانا) چیخان نفوذلو اومومآفریقا ژورنالینین – "ترانسیتیون"اون باش رداکتورلوغو تکلیفینی قبول ائتمیش‌دی. نیجریه دا نؤوبتی دؤولت چئوریلیشی و پرزیدنت قووونانین دئوریلمه‌سین‌دن سونرا سوینکا وطنه دؤنموش، ایفئ بیلیم یوردون پروفسورو کیمی فعالیتینی داوام ائتدیرمیش‌دی. بیر-بیرینی اوز ائدن اقتدارلارلا موناسیبتینی تنزیمله‌یه بیلمه‌سه ده، او، نیجریه مدنیتینین، ایلک نؤوبه‌ده میلّی تئاترین اینکیشافی اۆچون حقیقته‌ن، بؤیوک ایشلر گؤرموش‌دو. سوینکا اؤلکه‌سین‌ده باش وئره‌ن هئچ بیر موهوم پروسئ‌سه لاقئید و سئیرچی قالمیردی. هله ۶۰-جی ایللرده او، نئفت بومونون نیجریه اۆچون نئجه فلاکتله نتیجلنجیی حاقین‌دا خبردارلیق ائتمیش‌دی. سوینکانی دوشون‌دوره‌ن باشقا بیر مسئله ایسه آفریقا اؤلکه‌لرین‌ده اینسان حاقلارینین قورونماسی ایدی. تدریجه‌ن آفریقالی مؤلف اؤلکه‌سینین حدودلاری خاریجین‌ده ده تانینیردی. بو ایشده بریتانیا و آمریکا-این آپاریجی اونیوئرسیتئتلرین‌ده اوخودوغو موهازیره‌لر خصوصیله موهوم رول اوینامیش‌دی. ۱۹۷۹-جو ایلده سوینکانین "اؤلوم و چار ائلچی‌سی" شعری چیکاقو تئاترین‌دا تاماشایا قویولموش‌دو. ایکی ایل سونرا ایسه لوندون‌دا "آکا. اوشاق‌لیق ایللری" آدلی خاطره‌لر کیتابی چاپ اولونموش‌دو. سوینکا هم ده "محبس شعرلری" (۱۹۶۹) پوئتیک مج‌موه‌سینین مؤلفی‌دیر. ماراق‌لی‌دیر کی، او، شعرلرینی دوغما یوروبا دیلینده، نسر و درام اثرلرینی ایسه استثناسیز اولاراق اینگیلیسجه قله‌مه آلمیش‌دی. ۱۹۸۶-جی ایلده وله سوینکا "بؤیوک مده‌نی پئرسپئکتیوه و پوئتیک‌لییه مالیک میلّی تئاترین یارادیلماسینا گؤره" نوبل اؤدولو آلدی. "غئیری-عادی درجه‌ده بیلیک‌لی دراماتورق" آدلان‌دیران سوئیس آکادمیاسینین عضوو لاریه ییوللنستن اونون آفریقا منشألی و آفریقا روح‌لو شعلرینده انوی ریتوال رقصلر، ماسکالار، پانتومیملر، ریتم و موسیقی ایله یاناشی هم ده چاغداش تئاتر عنعنه‌لرین‌دن باجاریقلا ایستیفاده ائتمه‌سینی یوکسک قیمتلندیرمیش‌دی. وله سوینکا ایسه اؤز نوبل موهازیره‌سینی آپارتید رژیمینه قارشی باریشماز موباریزه‌سینه گؤره محبس‌ده ساخ‌لانان جنوبی آفریقا لیدری نلسون ماندلایا حصر ائتمیش‌دی. وله سوینکا سون ایللر داها چوخ آوروپا و آمریکادا یاشاییر. لاکین یازیچی یئنه ده وطنینین و بوتونلوک‌ده آفریقا قیته‌سینین پروبلئملرینه لاقئید قالمیر. اونون آفریقا دیکتاتورلارینی اله سالان "کرال بابو" شعری (۲۰۰۱) وله سوینکانین یارادیجی‌لیق عنعنه‌لرینه سادیقلیینین داها بیر تصدیقی‌دیر.