Бергамо

Бергамо
итал. Bergamo
Байраҡ	Герб
Рәсми атамаһы	Bergamo
Этнохороним	bergamaschi
Дәүләт	Италия[1]
Административ үҙәге	Бергамо (провинция), Serio Department^[d], province of Bergamo^[d] һәм Republic of Bergamo^[d]
Административ-территориаль берәмек	Бергамо (провинция)
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00^[d] һәм UTC+2:00^[d]
Хөкүмәт башлығы	Джорджио Гори^[d]
Ойошма ағзаһы	Creative Cities Network^[d] һәм Самые красивые городки Италии^[d]
Халыҡ һаны	119 534 кеше (1 ғинуар 2023)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	249 ± 0 метр
Туғандаш ҡала	Мюлуз[3], Гринвилл^[d], Пуэбло^[d], Тверь, Олькуш^[d], Бэнбу^[d], Буэнос-Айрес, Кочабамба^[d], Мендоса^[d] һәм Ла-Риоха^[d]
Сиктәш	Аццано-Сан-Паоло^[d], Курно^[d], Горле^[d], Лалльо^[d], Моццо^[d], Орио-аль-Серио^[d], Паладина^[d], Понтераника^[d], Сериате^[d], Соризоле^[d], Стеццано^[d], Торре-Больдоне^[d], Тревиоло^[d] һәм Вальбрембо^[d]
Мираҫ статусы	Объект из предварительного списка Всемирного наследия^[d]
Майҙан	40,16 км² (9 октябрь 2011)[4]
Почта индексы	24121–24129[5]
Рәсми сайт	comune.bergamo.it
Изге ҡурсалаусы	Александр Бергамский^[d]
Бөтә донъя мәҙәни мираҫы исемлегенә индереү критерийы	(iv)^[d]
Сейсмическая классификация	3^[d][6][7]
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	6428
Урындағы телефон коды	035
Номер тамғаһы коды	BG
Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы	Category:Films shot in Bergamo^[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Bergamo^[d]
Бергамо Викимилектә

БергамоҠалып:Словуд (итал. Bergamo ['bɛrgamo] , ломбе. Bèrghem, лат. Bergomum) — Италияның Ломбардия өлкәһендәге ҡала, шул уҡ исемле провинцияның административ үҙәге. Милан ҡалаһынан яҡынса 50 км көнсығыштараҡ Брешиа һәм Венеция юлында, Альп тауҙары алдында, По йылғаһы үҙәнендә урынлашҡан. Халыҡ һаны — яҡынса 116,5 мең кеше.

Ҡаланың ҡурсалаусыһы — изге мученик Александр Бергамский, байрамы — 26 август.

Урынлашыуы

Иҫке ҡала (итал. Città Alta, «Үрге ҡала») диңгеҙ кимәленән 380 метр бейеклектәге ҡалҡыулыҡта — Альп тауҙарының армыты талғын ғына уңдырышлы тупраҡлы йылға үҙәненә күскән ерҙә тора. Ул яңы ҡала менән фуникулер менән тоташҡан. Яңы ҡала тирә-яғы менән бергә иҫке ҡала торған уба менән уратып алынған. XХбыуат башында Муратов Павел былай тип яҙа:

Бергамо состоит как бы из двух отдельных городов, и если большой город внизу, на равнине, кажется не слишком привлекательным со своими индустриальными кварталами и широкими улицами, раскинувшимися на месте былой ярмарки, то прекрасен маленький старый город вверху на горе, полный тени и свежести в самое жаркое летнее утро, когда сырая прохлада винных подвалов несется навстречу сладким ароматам увивающих стены глициний. Высоко, очень высоко поднимаются в море ломбардских нив и садов колокольни церквей нижнего Бергамо, увенчанные фигурами архангелов с мечом в руке. И мимо этих церквей — Сант Алессандро, Сан Спирито, Сан Микеле, Сан Бернардино и Сан Бартоломмео — не должен пройти тот, кто знает долю участия Бергамо в итальянской живописи.

Бергамо состоит как бы из двух отдельных городов, и если большой город внизу, на равнине, кажется не слишком привлекательным со своими индустриальными кварталами и широкими улицами, раскинувшимися на месте былой ярмарки, то прекрасен маленький старый город вверху на горе, полный тени и свежести в самое жаркое летнее утро, когда сырая прохлада винных подвалов несется навстречу сладким ароматам увивающих стены глициний. Высоко, очень высоко поднимаются в море ломбардских нив и садов колокольни церквей нижнего Бергамо, увенчанные фигурами архангелов с мечом в руке. И мимо этих церквей — Сант Алессандро, Сан Спирито, Сан Микеле, Сан Бернардино и Сан Бартоломмео — не должен пройти тот, кто знает долю участия Бергамо в итальянской живописи.

Тарих

Бергомум ҡалаһына нигеҙ һалыусы тип боронғо кельттар-ценомандар һанала. Бергимус үҙенең исемен —урындағы халыҡ аллаһының исеменән алған. Cidno ҡалаға нигеҙ һалыусы тип һанала — Лигурия халҡының легендар ата-бабаһы^[8]. Беҙҙең эраға тиклем 49 йылда ҡала Рим власы аҫтында тора. Шуларҙың иң яҡшы йылдарында ҡалала 10 000 тиклем кеше иҫәпләнгән. V быуатта ҡаланы һундар ғәскәре Аттила етәкселегендә емергән.

Лангобард короллеге булған осорҙа, яҡынса 570-575 йылдарҙа, Бергамо герцоглыҡ үҙәктәренең береһенә әүерелә. Бөйөк Карл империяһы составына ингәс, Бергамо 776 йыл башланыу менән шул уҡ исемдәге графлыҡ үҙәгенә әйләнә һәм XII быуат башына тиклем йәшәй. XI быуатта Ломбард лигаһы коммуна составына инә. 1167 йылда ҡала халҡы бойондороҡһоҙлоҡ алырға тырыша. Һәм артабан гвельф һәм гибеллиндар араһында 200 йыллыҡ һуғыш дауам итә, был осорҙа ҡала императорға тоғро була.

Ҡала ҡапҡаһы Сан-Марко арыҫланы менән биҙәлгән

1264 йылдан Бергамо биләмәһенә милан Висконтиҙары ҡул һуҙа, уларға алмашҡа 1428 йылда Венеция республикаһы килә. Кондотьер Бартоломео Коллеони етәкселегендә (ул Венецияға хеҙмәт иткән саҡта) 1438 йылда ҡаланың Висконти хакимлығы аҫтына күсергә тырышыуы бушҡа сыға. Венеция хакимлығы булған йылдарҙа ҡала сауҙа һәм туҡымалар етештереү өлкәһендә ҙур уңыштарға ирешә. Был хәл Наполеон ваҡытына тиклем дауам итә. 1859 йылдың июлендә триумф менән ҡалаға Гарибальди инә.

Бергамо менән бергамо бейеүе, бергамот еҫе һәм итальян комедия дель арте персонажы — Арлекин (Труффальдино) төшөнсәләре бәйле.

Иҫке ҡаланың иҫтәлекле урындары

Үрге ҡала панорамаһы

Piazza Vecchia (иҫке майҙан)

Torre del Comune һәм иҫке майҙан

Майҙан 1440 һәм 1493 йылдар араһындағы осорҙа иҫке йорттарҙы һүтеү һөҙөмтәһендә коммуна үҙәгенә әйләнгән. Майҙандың төньяғында Nuovo Palazzo һарайы тора, унда хәҙер ҡаланың Civica Biblioteka китапханаһы урынлашҡан.

Ҡала һарайы		Ҡала китапханаһы
Ҡала һарайы		Ҡала китапханаһы		Ябыҡ баҫҡыстар		Сиркәү Maggiore S. Maria.

Piazza del Duomo (Собор майҙаны)

• Коллеони капеллаһы— кондотьер Бартоломео Коллеони мавзолейы. Капелла 1472-76 йылдарҙа, ренессанс дәүеренең һуңғы сигендә, төҙөлгән. Туристар араһында ҙур популярлыҡ менән файҙалана.

• Бергамо соборы (Дуомо) — сағыштырмаса һуңғараҡ төҙөлгән ҡаралты, үҙ эсенә бер нисә быуын стилдәренең элементтарын алған. 1638 йылда собор изге Александр Бергамский исеменә изгеләндерелгән. Интерьерын Морони, Тьеполи, Юварра эшләгән.

Коллеони капеллаһы		Кондотьер саркофагы		Баптистерий		Собор порталы

Ҡаялағы замок (Рокка)

Ҡая өҫтөндә Рим дәүерендә Юпитер ҡорамы торған. 1331 йылда Иоганн фон Люксембург (Богемия) был урында һарай һала, уны Аццоне Висконти төҙөп бөтөргән. Түңәрәк манараны венециялылар 1483 йылда төҙөгән. 1850 йылда төҙөлөштө австриялылар алып бара. Әлеге ваҡытта бында ҡаланың Азатлыҡ һәм Ҡаршылыҡ музейы урынлашҡан (итал. Museo Civico del Risorgimento e della Resistenza), унда XIX һәм XX быуат документтары һаҡлана. Ошонда уҡ, асыҡ майҙансыҡта, Икенсе бөтә донъя һуғышына ҡараған ҡорал әйберҙәре тора.

Түңәрәк манара һәм ҡәлғә диуары		Африка экспедицияһында ҡулланылған үҙйөрөшлө орудие		100-мм эре калибрлы снаряд гаубицаһы		Түбәнге төр (яңы ҡала)		Ҙур хәрби карап якоре (Болдт Якорь)

Яңы ҡала панорамаһы

Бергамоға Үрге ҡаланан ҡарағандағы күренеш

Билдәле кешеләр

• Карло Альфредо Пьятти — билдәле композитор һәм виолончелист;
• Джакомо Кваренги — архитектор;
• Гаэтано Доницетти — композитор.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Бергамский диалект ломбардского языка
• Марезана
• Бергамские анналы — записанные на латинском языке исторические заметки города Бергамо

Иҫкәрмәләр

1. archINFORM (нем.) — 1994.
2. https://demo.istat.it/?l=it
3. https://www.mulhouse.fr/ma-mairie/relations-internationales-et-cooperation-transfrontaliere/jumelages-europe-asie/
4. Superficie di Comuni Province e Regioni italiane al 9 ottobre 2011 — ISTAT.
5. https://www.poste.it/cerca/index.html#/risultati-cerca-cap/Bergamo
6. (unspecified title)
7. https://rischi.protezionecivile.gov.it/it/sismico/attivita/classificazione-sismica
8. Bartolomeo Farina. Bergamo, sua origine, notabili auuenimenti, e guerre in ristretto. Raccolte da graui auttori, historie, e registri di essa città. — Bergamo, 1703.

Әҙәбиәт исемлеге

1. Walter W. Skeat, Walter William Skeat. A Concise Etymological Dictionary of the English Language. — Cosimo, Inc., 2005. — С. 46. — 663 с.

Һылтанмалар

• Официальный сайт Бергамо (итал.)
• Статья «Цветочные картины на стенах старой крепости» 2019 йыл 27 март архивланған. (рус.)