Дудаев Джохар Мусаевич (чеч. Дудин Муса-кӀант Джохар, ДудагӀеран Мусан-воӀ ЖовхӀар; 15 февраль 1944, Ялхорой, Чечен-Ингуш АССР-ы — 21 апрель 1996, Гехи-чу, Чечен Ичкерия Республикаһы) — чечен хәрби, дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре, Чечен Ичкерия Республикаһының беренсе президенты (1991-1996). Совет Армияһының авиация генерал-майоры, ЧИР-нең генералиссимусы (1996).
Дудаев Чечен-Ингуш Автономиялы Совет Социалистик Республикаһының (АССР-ның) Ялхоройҙа Лаврентий Берия бойороғо буйынса бөтә чечен халҡы менән бергә ғаиләһе көсләп депортацияланғанға тиклем бер нисә көн алда тыуған. Ул ветеринар Муса һәм Рабиат Дудаевтарҙың ун өсөнсө кесе балаһы була. Тормошоноң тәүге 13 йылын Ҡаҙаҡ ССР-ында эске һөргөндә үткәрә. Уның ғаиләһе Чечняға тик 1957 йылда ғына ҡайта ала.[1] 1957 йылда чечендарҙың репатриацияһынан һуң ул Чечено-Ингушетияла киске мәктәптә уҡый һәм электрик квалификацияһын ала. 1962 йылда, Владикавказда ике йыл электрониканы өйрәнгәндән һуң, Тамбов юғары хәрби авиация пилоттар училищеһына уҡырға инә, уны 1966 йылда тамамлай. Дудаев 1968 йылда Советтар Союзы Коммунистар партияһына инә һәм 1971 йылдан 1974 йылға тиклем абруйлы Гагарин исемендәге хәрби-һауа көстәре академияһында уҡый. Ул урыҫ шағирәһе һәм совет офицеры ҡыҙы Аллаға өйләнә, уның менән өс балаһы тапҡан (ҡыҙ һәм ике улы).[1]
1962 йылда Дудаев СССР Хәрби‐һауа көстәренә хеҙмәт итергә инә, унда генерал-майор дәрәжәһенә тиклем хеҙмәт итә, беренсе чечен генералы була. Дудаев Себерҙә һәм Украинала Совет Хәрби-һауа көстәренең стратегик бомбардировка подразделениеһында хеҙмәт итә. Ул, йәнәһе, мөжәһиттәргә ҡаршы Совет-афған һуғышында ҡатнаша, шуның өсөн Ҡыҙыл Йондоҙ һәм Ҡыҙыл Байраҡ ордендары менән бүләкләнә.[2] Хәбәрҙәр буйынса, 1986-1987 йылдарҙа Дудаев Афғанстандың көнбайыш өлөшөн бомба тотоуҙа ҡатнаша. Ул сәйәси йәһәттән чечен милләтселеген һәм секуляризмды Шәриғәт (оппозиция фракциялары уны яҡлаған) урынына өҫтөн ҡуя. Уның мосолман динен шик аҫтына алған хәрби һәм сәйәси оппоненттарының күбеһе уның мөжәһиттәргә ҡаршы хәрәкәттәре тураһында йыш телгә ала.[3][4] Мәҫәлән, Сергей Степашин, Дудаев келәмде бомба тотоуҙа ҡатнашҡан, тип раҫлай (был, моғайын, асыуҙан сығып әйтелгән һүҙҙәр).[5] Ләкин был раҫлауҙарҙы Дудаев үҙе инҡар итә.[6] 1987 йылда Дудаев Тартула СССР алыҫ араға оса торған авиацияһының 326-сы ауыр бомбардировка авиация дивизияһы командованиеһын ҡабул итә, генерал-майор званиеһын ала. 1987 йылдан 1990 йылдың мартына тиклем унда хеҙмәт иткән ваҡытта алыҫ радиуслы стратегик атом бомбардировщиктарына командирлыҡ итә.[7]
Ул шулай уҡ Тарту гарнизоны командиры була. Ул эстон телен өйрәнә һәм эстон бойондороҡһоҙлоғон тергеҙеүгә ҙур түҙемлек күрһәтә, 1990 йылдың көҙөндә ул (Тарту гарнизоны командующийы булараҡ) эстон телевидениеһын һәм парламентын ябыу бойороғон һанға һуҡмай.[1][7] 1990 йылда уның авиация дивизияһы Эстониянан сығарыла, ә Дудаев совет армияһынан отставкаға китә.
Эстонияның Тарту ҡалаһындағы Юликооли урамындағы 8-се йортта, унда Дудаев эшләгән, граниттан мемориаль таҡтаташ ҡуйылған. Хәҙер йортта "Barclay Hotel" ҡунаҡханаһы урынлашҡан, ә элекке Дудаевтың кабинеты Дудаев Бүлмәһе итеп үҙгәртелгән.
Дудаев хөрмәтенә аталған урындар:
Һайлау | Ағзалыҡ | |||
---|---|---|---|---|
Тауыштар | Процент | Урын | ||
1991 йылда Чечняла президент һайлауҙары | Вайнах демократик партияһы | 412,671 | 90.1% | 1-се |