Терракотанан яһалған армия

Терракоттанан яһалған һалдат менән ат
Цинь музейы

Терракотанан яһалған армия (ҡытай |兵馬俑|兵马俑|bīngmǎ yǒng|бинма юн) — Ҡытайҙа император Цинь Ши Хуан мавзолейы янында ерләнгән терракотанан яһалған ҡытай яугирҙары скульптуралары. Был скульптуралар егерме быуат элек эшләнгән һәм Сиань ҡалаһы янында ергә күмелгән булған. 1974 йылда фермерҙар һыу ҡойоһо ҡаҙыған ваҡытта табылалар. Меңдәрсә яугир һәм ат фигуралары табыла. Һуңға мәғлүмәт буйынса 6000, һәм меңдәрсәһе әле ҡаҙып алынмаған.

Ҡытай тарихсыһы Сыма Цянь белделеүенсә, Цинь Ши Хуан Б. Э.Т 221 йылда Ҡытайҙың беренсе императоры булғанға тиклем был армияны төҙөргә ҡушҡан. Эштәр Б. Э.Т 247 йылда Цинь король булғас башлана[1]. Был фигуралар Цинь үлгәс, теге донъяла уны һаҡлау өсөн эшләнә. Ул Б. Э.Т 210 йылда вафат була. Ер аҫтындағы ҡаланы 700,000 эшсе төҙөй. Ҡала байлыҡ менән тултырылған һәм матур итеп биҙәлгән була. Ҡытай хөкүмәтенең ер аҫтындағы һарайҙы ҡаҙып алырға пландары юҡ.

Һәр яугир балсыҡтан эшләнгән. Уларҙың оҙонлоғо 2-шәр метр, армия командирҙары тағы ла бейегерәк. Скульптуралар шул тиклем ентекләп эшләнгән, уларҙың һәр береһенең йәшен, чинын һәм индивидуаллеген билдәләп була. Бер-береһенә оҡшаған ике һалдат юҡ. Ҡайһы берҙәре кинжал, уҡ, йәйә, ҡылыс, һөңгө менән коралланған.

Тарих

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кәшәнәне төҙөү тарихсы Сыма Цянь (б.э.т. 145–90 йылдар) тарафынан «Тарихи яҙыуҙар» китабында тасуирлана, был Ҡытайҙың 24 династия тарихынан беренсеһе булып тора һәм мавзолей төҙөлөп бөткәндән бер быуат үткәс яҙылған[2]. Мавзолейҙың төҙөлөшө б.э.т. 246 йылда башлана[3], тиҙҙән император Цинь (ул саҡта 13 йәштә була) аталарына алмашҡа Цинь хакимы булғандан һуң, һәм проектта дөйөм алғанда 700 000 эшсе ҡатнашҡан[4]. Географ Ли Даоюань, беренсе императорҙың үлеменән һуң алты быуат үткәс яҙып ҡалдырған, «Шуй Цзин Чжу» китабында Ли тауҙарының геологияһы ыңғай булыу сәбәпле яратылып, һайланып алынғаны тураһында тасуирлап өлгөргән: "хәбәрҙәргә ҡарағанда, уның нефрит ятҡылыҡтары үҙенең бай әйберҙәре менән дан тота, ә уның төнъяҡ өлөшө алтынға бай булған, көньяҡ яҡтары иһә нәфис нефрит менән асыҡланған; беренсе император уның нәфис булыуына, шуғалыр ҙа, көнләшеп, унда ерләнергә теләгән".

Сыма Цянь беренсе императорҙы һарайҙар, башнялар, чиновниктар, ҡиммәтле артефакттар һәм ғәжәйеп әйберҙәр менән күмелгән тип яҙған[5][6]. Был билдәле хикәйәләүгә ярашлы, 100 ағымлы йылға тергеҙелгән һәм ртуть ярҙамында яһалған, ә өҫтә галактикалар менән биҙәлгән түбә, уның аҫтында, император берләштергән Ҡытай ерҙәре урынлашҡан. Был өҙөктө тәржемә иткән ҡайһы бер сығанаҡтарҙа «модель» йәки «имитация» тип әйтелһә лә, оригинал текстта был һүҙҙәр ҡулланылмай, һәм унда терракот армияһы телгә алынмай. Алдан яҙылған баһа был элементты Сыма Цянь тарафынан мавзолей структураһын тасуирлауында хәҡиҡәткә тап килмәй тип иҫәпләнһә лә, курган һөрөнтөһөндә юғары ртуть кимәлен асыҡлау Сыма Цянь яҙған тасуирлауҙоң ысынбарлыҡҡа тура килеүен раҫлаған[7].

Киләһе тарихи сығанаҡтар мавзолей комплексы һәм ҡайһы бер осраҡтарҙа гробницаның үҙе Сян Юем тарафынан талаған булыуы мөмкин тип күҙаллай, ул тәүге императорҙың үлеменән һуң тәхеткә дәғүә иткән[8]. Әммә гробницаның үҙенең талаған булмауы тураһында дәлилдәр барлығы ла күҙәтелгән.

Йыйыу конвейеры

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Терракотта фигуралары оҫтаханала эшләнгән. Баш, аяҡ-ҡулдар, кәүҙә айырым эшләнгән һәм аҙаҡ йыйылған[9]. Тикшереүҙәр битте эшләү өсөн 8 форма булған икәнен күрһәтә. Битте ҡойғас, балсыҡтан ҡабатланмаҫ индивидуыллеген эшләп ҡуйғандар[10]. Барыһын да бергә йыйғас, мимика өҫтәп ҡуйғандар.

Аяҡтары ла ошондай ысул менән эшләнгән. Был ысул туҡтауһыҙ эшләргә мөмкинлек биргән. Балсыҡ фигураларҙы яндырғандар. Һәр оҫтахана фигураларға үҙ билдәләрен ҡуйған. Һәр фигура үҙ хәрби формированиеһында дәрәжәһенә ҡарап үҙ соҡорона күмелгән.

Башҡа сайттар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ UNESCO Long description of the Mausoleum of the first Qin Emperor. [1]
  2. ↑ erracotta Army: The 8,000 Clay Warriors Of Ancient China. allthatsinteresting.com. Дата обращения: 9 октябрь 2024.
  3. ↑ The Terracotta Warriors. ltl-school.com. Дата обращения: 9 октябрь 2024.
  4. ↑ Sima Qian – Shiji Volume 6. ctext.org. Дата обращения: 9 октябрь 2024.
  5. ↑ China's Terracotta Warriors: The First Emperor's Legacy. exhibitions.asianart.org. Дата обращения: 9 октябрь 2024.
  6. ↑ The Terracotta Army of Qin Shi Huang and the Projection of Power. openendedsocialstudies.org. Дата обращения: 9 октябрь 2024.
  7. ↑ A Treasure-Laden Burial Chamber Found Hidden Among Terracotta Army. arkeonews.net. Дата обращения: 9 октябрь 2024.
  8. ↑ Han Shu. ctext.org. Дата обращения: 9 октябрь 2024.
  9. ↑ «A Magic army for the Emperor» 2011 йыл 28 ноябрь архивланған..
  10. ↑ Jane Portal and Qingdao Dan 2007.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Debainne-Francfort, Corrine. «The Search for Ancient China». (Harry N. Abrams Inc. Pub. 1999): 91-99.
  • Dillon, Michael(ed). «China: A Cultural and Historical Dictionary». (Curzon Press, 1998): 196.
  • Ledderose, Lothar. «A Magic Army for the Emperor» from «Ten Thousand Things : Module and Mass Production in Chinese Art» ed. Lothar Ledderose, (Princeton UP, 2000): 51-73.
  • Perkins, Dorothy. «Encyclopedia of China: The Essential Reference to China, Its History and Culture». (Roundtable Press, 1999): 517—518.
  • Ульянов, М. Ю. Цинь Шихуан и его армия — Восточная коллекция, 2007, с. 20-38.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]