Тубылғы (Спирея) | |||||||||||||||||||||
Спирея Тунберга. Сәскә атҡан сағының дөйөм күренеше. | |||||||||||||||||||||
Фәнни классификация | |||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
арауыҡтағы ранг
| |||||||||||||||||||||
Халыҡ-ара фәнни исеме | |||||||||||||||||||||
Spiraea L., 1753 | |||||||||||||||||||||
Синонимдар | |||||||||||||||||||||
Төр өлгөһө | |||||||||||||||||||||
Бүлендек таксондар | |||||||||||||||||||||
|
Тубылғы (лат. Spiraea); Спирея — япраҡ ҡойоусы декоратив ҡыуаҡтар ғаиләһе, розовых (Rosaceae).
Ырыуҙың латин атамаһы бор. грек. σπειρα — «спираль».
Өҫтән аҫҡа:
Аҡ спирея бөрөһө, япрағы, һары мәтрүшкә япраҡлы спиреяның диаграммаһы, ҙурайтылған сәскәле, япон спиреяһы емеше.
|
Бейеклеге 15 см-ҙан 2,5 м-ға тиклем үҫемлек. Тамыр системаһы тәрән түгел.
Ботаҡтары тура, йәйелеп ятыусан, асыҡ көрәндән ҡараһыу көрәнгә тиклем, буйға ҡатламланған ҡабыҡлы. Йәш үренделәре асыҡ йәшел, һарғылт, ҡыҙғылт йәки көрән, яланғас йәки төклө.
Бөрөләре ваҡ, айырым төрҙәренең оҙонлоғо 0,51 см тиклем, яңғыҙ йәки икешәр урынлаша, түңәрәк, йомортҡа формаһынан алып осло, яланғас йәки төклө, 2 — 8 тәңкәле. Япраҡтары сиратлап теҙелә, тар ланцет-һыҙатлынан түңәрәккә тиклем, 3 — 5-ҡанатлы.
Емеше күп орлоҡло табаҡсалы, башта уртала, ә һуңыраҡ тышҡы яҡтан асыла. Орлоҡтары яҫы, ланцет формаһында, көрән төҫтә, оҙонлоғо 1,5 — 2 мм, киңлеге 0,5 мм, ҡанатлы.
Күп төрҙәре ҡоролоҡҡа сыҙамлы, ҡышҡа сыҙамлы һәм тупраҡ байлығына талапсан.
Спиреялар орлоҡтар ярҙамында үрсей, һабаҡтары менән һәм ҡыуаҡтарҙы бүлеү.
Спиреялар декоратив баҡсасылыҡ һәм урман паркы хужалығында бик баһалана. Ҡыуаҡтарҙың формаһы һәм ҙурлығы, сәскә атыу ваҡыты һәм оҙайлығы, сәскәләрҙең төҫө һәм сәскәлек формаһы буйынса күп төрлө булған үҫемлектәр йәшелләндереү һәм тере ҡоймалар булдырыуға яйлы . Туғыҙ тиҫтәгә яҡын спирея төрөнөң бер нисәһе генә әүҙем үҫтерелә[1].
Бынан тыш, Спирея ырыуының күп төрҙәре — ҡорт балы һәм дарыу сеймалы сығанағы. Был үҫемлектәрҙең төрлө өлөштәрендә аскорбин кислотаһы, каротин, алкалоидтар, флавоноидтар, сапониндар, дуплаусы матдәләр табылған. Спиреяларҙы тупраҡты нығытыусы үҫемлек булараҡ та ҡулланырға мөмкин.
Спирея ырыуы составы:
ещё 8 семейств (согласно Системе APG II) | ещё более 60 родов | ||||||||||||||
порядок Розоцветные | подсемейство Спирейные | ||||||||||||||
80—100 видов | |||||||||||||||
отдел Цветковые, или Покрытосеменные | семейство Розовые | род Спирея | |||||||||||||
ещё 44 порядка цветковых растений (согласно Системе APG II) |
ещё 2 подсемейства | ||||||||||||||
Ырыуҙа 80 — 100 төр иҫәпләнә, бында уларҙың ҡайһы берҙәре:[2][3][4]
Спиреялар ныҡлы биреү һәләтенә эйә гибридтар, декоратив үҙенсәлектәре буйынса йыш ҡына ата-әсә төрҙәренән өҫтөн: