Үҙән

Үҙән

Үҙән Викимилектә

Үҙән (йылға үҙәне) — ғәҙәттә һыу буйҙарында эрозия арҡаһында барлыҡҡа килә.Йылға һыуы ярҙарҙы ашай-ашай йырын, үҙән хасил итә^[1]

Үҙәндәр ғәҙәттә тотош системалар барлыҡҡа килтерә; бер үҙәндән икенсеһе асыла, уныһынан - өсөнсөһө һ.б. - был аҡҡан һыу йырҙаһы буйлап икенсе сығанаҡҡа ҡойғанса дауам итә.

Үҙәндәрҙең ҡоролошо

Киҫелештә V-рәүешле профиль барлыҡҡа килтелгән үҙән

Гидрологтар, геологтар һәм геоморфологтар үҙәндәрҙең ошондайтөп элементтарын билдәләй^{[2][3][4][5][6][7][8]}:

• битләү —үҙәнде ҡабырғаларынан сикләгән ер өҫтө
• төп  — үҙәндең иң түбән һәм ярайһы тигеҙ урыны, ул һөҙәклектәрҙең итәге араһында урынлашҡан була.
• битләүҙәрҙең итәге  — һөҙәклектәрҙең үҙән төбө менән сикләшкән урындары
• ҡалҡыу — үҙән битләүҙәренең шул урындағы ер менән сикләшкән урыны
• террасалар — сағыштырмаса горизонталь майҙансыҡтар, улар хәҙерге үҙән төбөндә төрлө бейеклектә урынлашҡан була.

Яңы үҙәндәрҙең төбө ҙур булмай, ә битләүҙәр йылғаға килеп етә, бер үк ваҡытта яр хасил итә

Шулай уҡ ҡара

• Каньон
• Тарлауыҡ

Иҫкәрмәләр

1. Яндекс.Картинки  (урыҫ). yandex.ru. Дата обращения: 17 июль 2017.
2. Чеботарев А. И. Гидрологический словарь. Издание третье, Л., Гидрометеоиздат, 1978, с. 205, статья «Поперечный профиль долины».
3. Энциклопедический словарь географических терминов. Главный редактор С. В. Калесник. Изд-во «Советская энциклопедия», М., 1968, с. 329, статья «Речные долины».
4. Кондратьев Н. Е. и др. Русловой процесс. Л., Гидрометеорологическое издательство, Л., 1959, с. 51, параграф «Речная долина и факторы, влияющие на её формирование».
5. Геологический словарь Том I. А-Л. Госгеолтехиздат, М., 1955, с. 229, статья «Долина».
6. Великанов М. А. Гидрология суши. Гидрометиздат. 1948, с. 135, глава «Речные долины».
7. Эдельштейн Я. С. Основы геоморфологии. Госгеолиздат. М.-Л., 1947, с. 87. параграф «Элементы долины».
8. Маккавеев Н. И. Русло реки и эрозия в её бассейне. — М.: Изд-во АН СССР, 1955. — 346 с., стр. 239, пункт «Общая схема рельефа поймы» http://makkaveev-lab.narod.ru/Makkaveev55G6.pdf 2012 йыл 19 ғинуар архивланған.

Әҙәбиәт

• Долины // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Жандаев М. Ж. Речные долины. — Алма-Ата: Казахстан, 1984. — 184 с.