Аласыҡ

Ситәндән үрелгән аласыҡ

Аласыҡ — башҡорт йәйләүҙәрендәге тура мөйөшлө, 2 йәки 4 яҡлы һөҙәк яҫы ҡыйыҡлы, ер иҙәнле ваҡытлыса торлаҡ; йәйләүҙә көн итеү өсөн ҡабыҡ йәки ситәндән эшләнгән ҡаралты,ишек алдындағы йәйге аш өйө[1].

Төҙөлөшө

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Күсмә аласыҡ тура мөйөшлө ҡабыҡ (һирәгерәк кейеҙ) менән көпләнгән дүрт ҡыҫандан торған, уларҙың өҫкө остары уртаға бөгөлөп, ҡыйыҡ барлыҡҡа килтергән. Стационар аласыҡ стеналарҙың мөйөштәренә һәм стена һыҙығы буйлап ҡаҙып ултыртылған бағаналарҙан һәм уларға беркетелгән 2—3 рәт горизонталь һайғауҙан, күсереп йөрөтөлгән ҡабыҡ, таҡта, ситән (һирәгерәк кейеҙ) япманан торған.

Өй ашханаһын планлаштырыу

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Өй (йәки йәшәү) ашханаһының дизайны – сағыштырмаса яңыраҡ барлыҡҡа килгән дисциплина. Ашханала эште оптималлəşтырыу буйынса тәүге идеялар Кэтрин Бичерҙың "Өй һəрəкəте тураһында трактат"ына барып тоташа (1843, уның апаһы Харриет Бичер-Стоу менән берлектə эшкәртелгəн һəм яңынан баҫылып сыҡҡан, 1869 йылда)[2][3]. Бичерҙың "Өлгө ашханаһы" тәүге тапҡыр эргономиканың башланғыс принцибына нигеҙлəнгəн система дизайнын таратты. Дизайн кәҙимге стеналағы кəпəшелəрҙе, киң эш урынын һəм төрлө аҙыҡ-түлектəр һаҡлау өсөн махсус урындарҙы үҙ эсенә алды. Бичер хатта аш бешереүҙең дөйөм функцияларын бүлеп, мейесте ашханаға яҡын урынға күсерҙе.

Ҡуй эш, ортаҙəүерҙең ярымйорт ашханаһы, күпселек осраҡта, мейес, ҡайнар һəм һалҡын һыу менән раковина, һыуытҡыс, өҫтәл һəм ашхана шкафтары, төрлө облицовкалау материалдарынан эшләнгән[4], модульле конструкцияға ярашлы урынлаштырылған стена панелдәренән тора[5][6].

Генәҙән ҙур йорттарҙа, хужалары өй персоналы ярҙамында аҙыҡ әҙерләй алған осраҡта, ашхана була ала. Ул ғəҙəттə күрə ашханаларҙан бер нисə мейестең булыуы менəн айырыла (мәғлүмдә, төрлө төр аҙыҡ əҙерлəү өсөн), бер нисә раковина һəм əҙер аҙыҡтарҙы һаҡлау өсөн йылы саралар.

Кристин Фредерик 1913 йылда "Өй хужалығын яңы идара итеү" исеме менән бер нисә мәҡәлә баҫтырҙы, унда ул ашханаларҙы тейлоризмдың һөҙөмтәлелек принциптарына ярашлы тикшерҙе, ваҡыт динамикаһы буйынса ентекле тикшеренеүҙәр башҡарҙы һәм ошо нигеҙҙә ашхана дизайнын эшләне[7][8]. Уның идеялары 1920-се йылдарҙа Германия һәм Австрия архитектурҙары тарафынан ҡабул ителде, башлыса Бруно Таут, Эрна Мейер, Маргарет Шютте-Лихоцки һәм Бенита Отте, улар 1923 йылда беренсе йорт төҙөлөшө булған Хорнда беренсе йыһазлы ашхананы проектлаштырҙы[9].

Интерьеры

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Аласыҡтың эске күренеше

Традицион интерьерҙың төп элементы — таҡта һике. Стационар аласыҡҡа ингән урында бешеренеү өсөн усаҡ эшләгәндәр. Ултыраҡ тормошҡа күскәндән һуң аласыҡ йәйге аш бүлмәһе һәм аҙыҡ-түлек һаҡлау урыны сифатында файҙаланыла башлай. 19 быуат аҙағынан башлап аласыҡ ағас иҙәнле һәм тәҙрәле итеп төҙөй башлайҙар, мейес сығаралар. Ғәҙәттә ҡаҙ йолҡоу ( Ҡаҙ өмәһе), йөн тетеү өмәләре үткәрелгән; ҡышын унда яңы тыуған быҙауҙарҙы, бәрәстәрҙе тотҡандар. Урал аръяғында, Башҡортостандың көньяҡ‑көнбайыш, үҙәк һәм тау‑урман райондарында таралған.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Руденко С.И. Башкиры: ист.‑этногр. очерки. М.; Л., 1955; Шитова С.Н. Традиционные поселения и жилища башкир. Вторая половина XIX — первая четверть XX в. М., 1984.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Толковый словарь современного башкирского литературного языка. (под. ред З.Г.Ураксина, 2005)
  2. ↑ When Modernism Entered the Kitchen. www.nybooks.com. Дата обращения: 13 ноябрь 2024.
  3. ↑ Designing the Future of Culinary Spaces: The Art and Science of Modern Kitchen Design. fancyhouse-design.com. Дата обращения: 13 ноябрь 2024.
  4. ↑ Modern White Glass Backsplash. backsplash.com. Дата обращения: 13 ноябрь 2024.
  5. ↑ What Is Included In A Fully Equipped Kitchen? myhomemyglobe.com. Дата обращения: 13 ноябрь 2024.
  6. ↑ When was the 1st kitchen invented? foodly.tn. Дата обращения: 13 ноябрь 2024.
  7. ↑ Christine Frederick, The New Housekeeping, 1913. nationalhumanitiescenter.org. Дата обращения: 13 ноябрь 2024.
  8. ↑ A Brief History of Kitchen Design, Part 4: Christine Frederick's "New Housekeeping" and Margarete Schütte-Lihotzky's Frankfurt Kitchen. www.core77.com. Дата обращения: 13 ноябрь 2024.
  9. ↑ Meet Trailblazing Austrian Designer Margarete Schütte-Lihotzky, the Inventor of the Modern Kitchen. www.architecturaldigest.com. Дата обращения: 13 ноябрь 2024.

Аласыҡ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.