Алитус
.svg)
Алитус или Алиту́с[6][7] (лит. Alytus, пол. Olita, рус. Олита[8]) —Литваның көньяғында, Дзукиялағы ҡала, Алитус өйәҙенең һәм Алитус районының административ үҙәге; Литвала халҡы һаны буйынса алтынсы урында тора.
Урыны һәм тасуирламаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ҡала Неман йылғаһының ике яҡ ярында Вильнюстан 105 км, Каунастан 69 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Көньяҡ Литваның сәнәғәт һәм мәҙәниәт үҙәге.
Халҡы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]2013 йылдың 1 ғинуарына халҡы һаны 281 57 кеше иҫәпләнгән. Хәҙер Алитуста 94,7 % литвалар, 2,8 % урыҫтар йәшәй. 2017 йылдың 1 июленә ҡарата ҡала халҡы 51 947 кеше тәшкил иткән.
Атамаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡала үҙенең атамаһы менән йылғаға — Неман ҡушылдығына бурыслы тип фараз ителә. Хәҙер йылға Алитупис тип атала (лит. Alytupis), әммә элек Алитус исеме менән аталыуы мөмкин (лит. Alytus).
Гербы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Гербты ҡалаға 1581 йылдың 15 июнендә магдебург хоҡуҡтары менән бергә король Стефан Батория бүләк итә. Тарихи герб 1995 йылдың 11 декабрендә Литва президенты декреты менән раҫлана.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1377 йылда тәүге яҙма сығанаҡтарҙа телгә алына. 1581 йылда ҡала хоҡуғы бирелә.
XIX быуат аҙағында көнбайыш Рәсәй империяһы сиктәрен нығытыу менән бергә мөһим стратегик урындағы Олитуны (Алитус) фортификациялау буйынса ҡарар ҡабул ителә. 1890 йылда Олита Рәсәй империяһының өсөнсө класлы ҡәлғәһе була
Бөйөк Ватан һуғышының тәүге көндәрендә үк —1941 йылдың 22—23 июнендә Алитус районында ҙур танкылар алышы була. Икенсе донъя һуғышы ваҡытында Алитуста 10—20 меңгә яҡын йәһүд атып үлтерелә (теүәл һаны билдәле түгел)[9]; бер ҡасан да ентекле тикшереү булмаған, ә төрлө сығанаҡтарҙа телгә алыныу һаны — 60 мең[10]. 1941 йылдың июленән алып 1943 йылдың апреленә тиклем казармалар биләмәһендә хәрби әсирҙәрҙең «Шталаг-343» концентрацион лагеры булған. 1943 йылдың майынан 1944 йылдың июленә тиклем ошонда уҡ көсләп күсерелгән кешеләрҙең лагеры урынлашҡан, улар башлыса Рәсәйҙең көнбайыш өлкәләренән булған. Әсирҙәрҙең бер өлөшө литва крәҫтиәндәренең усадьбаларында ауыл хужалығы эштәрендә файҙаланылған. Архив мәғлүмәттәре буйынса, лагерҙа яҡынса 2 мең хәрби әсир һәм совет гражданы һәләк булған.Туғандар ҡәберендә аҡ обелиск менән үҙәгендә мемориаль комплекс төҙөлгән (хәҙер Алитус ҡала паркы биләмәһендә)[11].
1944 йылдың июлендә ҡаланы штурмлағанда һәм йылғаны һуғышып аша сыҡҡанда 11-се гвардия армияһының күп һалдат һәм офицерҙары һәләк була. Һуғыштан һуң Улону урамындағы скверҙа 2891 совет яугиренең ҡәбере менән зыярат төҙөкләндерелә, улар араһында 6 Советтар Союзы Геройҙары[12]: гвардия полковнигы Г. Емельянов, гвардия өлкән лейтенанты В. Калинин, кесе сержант Н. Никонов, рядовой А. Тихоненко, өлкән сержант И. Тонконог, кесе сержант Т. Әхмәтов була.
Предприятиелары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]«Alytaus tekstilė» туҡыу компанияһы, «Snaige» һыуытҡыстарын етештереү буйынса завод, «Alita» алкоголле эсемлектәр етештереүсе билдәле предприятие
Билдәле кешеләре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Миколас Бурокявичюс
- Вальдемарас Мартинкенас
- Гинтарас Стауче
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Численность постоянных жителей в городах на начало года — State Data Agency of Lithuania, 2023.
- ↑ https://www.cityofrochester.gov/article.aspx?id=8589949403
- ↑ https://www.opole.pl/dla-mieszkanca/alytus
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 https://www.alytus.lt/lt/apie-alytu/tarptautinis-bendradarbiavimas-1
- ↑ https://www.cesis.lv/lv/novads/cesu-novads/starptautiska-sadarbiba-73241/
- ↑ Ф. Л. Агеенко. Русское словесное ударение. Словарь имён собственных. —
- ↑ Географический энциклопедический словарь: географические названия / Под ред. А. Ф. Трёшникова. — 2-е изд., доп.. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 20. — 592 с. — ISBN 5-85270-057-6.
- ↑ Генеральная карта Виленской губернии (1820 год)
- ↑ Holocaust Education 2007 йыл 5 декабрь архивланған. (инг.)
- ↑
- ↑ Atminimo knyga. Lietuvoje karių albumas karo Antrojo pasaulinio kapinių. Хәтер китабы. Gedenkbuch. Берлектәге баҫма Литва Республикаһы, рәсәй федерацияһы, Германия Федератив Республикаһы, 60 йыллығына арналған икенсе донъя һуғышы тамамлана. Stančikas Sudarytojas Vaigutis. — Vilnius: Gairės, 2006. — 34 с. — ISBN 9986-625-59-9.
- ↑ Atminimo knyga. Lietuvoje karių albumas karo Antrojo pasaulinio kapinių. Хәтер китабы. Gedenkbuch. Берлектәге баҫма Литва Республикаһы, рәсәй федерацияһы, Германия Федератив Республикаһы, 60 йыллығына арналған икенсе донъя һуғышы тамамлана. Stančikas Sudarytojas Vaigutis. — Vilnius: Gairės, 2006. — С. 32-33. — ISBN 9986-625-59-9.
8. Statistics Lithuania. Administrative at the beginning of the year M3010214 territory by Population, 1996-2013 of place residence
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Олита // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Raida Alytaus istorinė: XX nepriklausomybės iki užuomazgos nuo a atgavimo miesto. pabaigoje (sud. Regina Žepkaitė). — Vilnius: Eugrimas, 2004. — P 187.: iliustr. — ISBN 9955-501-66-9
- Alytaus sportas (sud. Marytė Marcinkevičiūtė). — Vilnius: Homo liber, 2005. — P 380.: iliustr. — ISBN 9955-449-86-1
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Рәсми бите 2008 йыл 17 февраль архивланған.
- Center Alytus information tourism 2005 йыл 8 март архивланған.
- Portalas Alytaus miesto
- Олит ҡәлғә интерактив картаһы