Арцах батшалығы

Арцах батшалығы
әрм. Արցախի թագավորություն
Байраҡ
Нигеҙләү датаһы 1000
Донъя ҡитғаһы Азия
Идара итеү формаһы абсолют монархия
Ҡулланылған тел Әрмән теле
Ғәмәлдән сыҡҡан дата 1261
Рәсми дине Әрмән апостол сиркәүе[d]

Арцах батшалығы (әрм. Արցախի թագավորություն) — урта быуаттарҙа бойондороҡло әрмән дәүләте.[1]

Хәҙерге заман сығанаҡтарында Хачен кенәзлеге булараҡ телгә алына. Әммә кенәз Гасан-Джалал Дола хакимлыҡ итеү осоронда Хачен биләмәләре бөтә Таулы Ҡарабах территорияһын, шулай уҡ уға яҡын булған көнбайыштан, көньяҡта һәм төньяҡтағы ерҙәрҙе үҙ эсенә алғас, уның кенәзлеген йыш ҡына Арцах батшалығы тип атағандар.[2] Хачендың батшалар йорто[3] Сюни династияһының кесе тармағы була һәм Хачен тип үҙенең төп ҡәлғәһе буйынса исемләнгән.

Гасан-Джалал — сығышы менән албандарҙан булған Араншахиктар династияһы вәкиле[4], был нәҫел Парфия төбәгендә Аршакидтары династияһынан батшалыҡ итеүенән алдараҡ булған.[5] 1000 йылда Ованес-Сенекерим кенәз титулын алғандан һуң батшалыҡ барлыҡҡ килгән.

Арцах үҙенең бойондороҡһоҙ хакимдарын һаҡлай, шулай ҙа XIII быуат башында улар Грузия батшалығы, һуңынан Монгол империяһы сюзеренитетын ҡабул итә.[6] Илханиҙар хакимы Аргун тарафынан Гасан-Джалал (1214—1261) үлтерелгәндән һуң, Арцах кенәздәре үҙ титулын юғалта.

Әммә улар Сюник провинцияһы менән хакимлыҡ итеүен дауам итә, уның составына XVI быуаттан Арцахтың биш әрмән меликсыҡтары (Хамс) һәм Кашатаг меликсылығы инә һәм ул XIX быуатҡа ҡәҙәр була.[1] Сюник батшаларының тоҡомдары XX быуатҡа ҡәҙәр Сюник тарихында мөһим роль уйнай.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 Hewsen Robert H. Armenia: A Historical Atlas. — Chicago: University of Chicago Press, 2001. — P. 118–121. — ISBN 0-226-33228-4.
  2. ↑ Hewsen, Robert H. "The Kingdom of Artsakh, " in T. Samuelian & M. Stone, eds. Medieval Armenian Culture. Chico, CA, 1983
  3. ↑ Hewsen, Robert H. "The Kingdom of Artsakh, " p. 47
  4. ↑ Тревер К. В. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании IV в. до н. э. – VII в. н. э.. — М.-Л.: Изд. АН СССР, 1959. — P. 145.
  5. ↑ Ulubabyan Bagrat. Խաչենի իշխանությունը, X-XVI դարերում [The Principality of Khachen, From the Tenth to Sixteenth centuries]. — Yerevan: Armenian Academy of Sciences, 1975. — P. 56–59.
  6. ↑ Hewsen, Robert H. «The Meliks of Eastern Armenia: A Preliminary Study.» Revue des Études Arméniennes. NS: IX, 1972, pp. 255—329.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Роберт Х. Хьюсен «Царство Арцах» в средневековой армянской культуре (Армянские тексты и исследования Пенсильванского университета) . Томас Дж. Самуэлиан и Майкл Э. Стоун (ред.) Чико, Калифорния: Scholars Press, 1984. ISBN 0-89130-642-0.