Белорус готикаһы

Белорус готикаһы
Дәүләт	Беларусь
Белорус готикаһы Викимилектә

Сынковичи ауылындағы Изге Михаил сиркәүе, XVI быуатта төҙөлгән.

Белорус готикаһы (бел. беларуская готыка) — XV―XVI быуаттарҙа (күбеһенсә XVI быуаттың беренсе яртыһында) хәҙерге Белоруссия, көнсығыш Польша, шулай уҡ көнбайыш Украина төбәктәрендә төҙөлгән кирбес готика архитектураһының бер төрө. Белорус готикаһына готика һәм ренессанс һыҙаттарының, боронғо урыҫ монументаль төҙөлөшө традицияларының һәм урыҫ-византия стиле йоғонтоһоноң гармоник рәүештә берләшеүе хас, улар был ҡомартҡыларҙы байытып ҡына ҡалмай, ә уларға ҡабатланмаҫ үҙенсәлек бирә һәм художество ҡиммәтен арттыра. Белорус готикаһына, бер яҡтан, кирбес готикаһы, икенсе яҡтан, кирбестән эшләп булмаған скульптур биҙәлештәрҙең юҡлығы, диуарҙағы орнаменталь биҙәктәрҙең байлығы һәм ҡыҙыл йәки ялтыратылған кирбестәрҙе аралаштырып һалыу, диуарҙы аҡ эзбиз менән буяу иҫәбенә диуар яҫылығын структуралаштырыу хас.

Төшөнсәнең тарихы

Николай Щекотихин — белорус сәнғәт фәненә нигеҙ һалыусы һәм «белорус готикаһы» төшөнсәһе авторы

Белорус готикаһы концепцияһын тәүге тапҡыр 1920-се йылдарҙа белорус сәнғәт белгесе Н. Н. Щекотихин үҙенең «Белорус сәнғәте тарихынан очерктар»^[1] әҫәрендә күтәреп сыға, уны Н. И. Касперович^[2], А. Р. Янкявичена^[3], Т. В. Габруся^[4], А. Н. Кушнеревич^[5][6] хуплай. Щекотихин, алдағы поляк һәм рәсәй тикшеренеүселәренән айырмалы рәүештә, «белорус сиркәүе готикаһына» бер халыҡтың художество ижадын йомғаҡлаусы күренеш булараҡ ҡарай, уға ҡапма-ҡаршы булған «рәсәй-польша клерикаль-шовинистик ҡараштың» матди нигеҙе тип түгел, ә иғтибарҙы был мәҙәни күренештең милли тамырҙарына йүнәлтә.

Һуғыштан һуң булған аҙ һанлы тарихи-архитектура тикшеренеүҙәре (Ю. Егоров, М. Кацар, А. Митятин В Чантурий), нигеҙҙә Н. Щекотихин концепцияһын ҡабатлап, күбеһенсә белорус готикаһы объекттарына ғына ҡағыла, ә Вильнюстағы ҡомартҡыларға бөтөнләй иғтибар бүленмәй. Мәскәү тикшеренеүсеһе хеҙмәте байтаҡҡа киңәйә Е. Д. Квитницкия һәм А. Янкавечне, В Дрема кеүек бер нисә литва тикшеренеүсеһе 1960-1970-се йылдарҙа Бөйөк Литва кенәзлегенең архитектура готикаһы ҡомартҡыларын тикшереү даирәһен байтаҡҡа киңәйтте^[7].

Тарихы

Витебскиҙағы Благовещен сиркәүе, Полоцкиҙағы Спас-Преображенск сиркәүе һәм XII быуат ҡомартҡыһы булараҡ беҙҙең көндәргә килеп еткән Иваново-Бельчицкий монастырының Борисоглеб сиркәүе шына һымаҡ аркалары һәм күп һанлы яҫы архитектура биҙәктәре менән роман-готика формаларына оҡшаған, был факттар Көнбайыш Европаның архитектураһында тәүге готика формаларының барлыҡҡа килеү ваҡытына тап килә

Көнбайыш Европанан, иң тәүге сиратта — Италия, Германия һәм Бөйөк Литва кенәзлегенән готика архитектураһының үтеүенә социаль-сәйәси һәм иҡтисади хәлдәр булышлыҡ итә. XIV быуат аҙағында рәсми рәүештә Литваны католиктар булараҡ суҡындырыу, францисканецтар һәм бернардинецтарҙың, шулай уҡ ганзей сауҙагәрҙәренең ярлы монах ордендарының эшмәкәрлеге ошондай хәлде булдыра. Готика стилендәге тәүге таш костёлдар дәүләттең иң эре ҡалалары — Вильно (бернардинецтарҙың Изге Николай һәм Изге Анна костёлдары — һәм Неман йылғаһы буйлап Төньяҡ Германия менән үҫешкән сауҙа мөнәсәбәттәрен урынлаштырған Ковнола («фара Витовт») төҙөлә, шуға ла уларҙа немец готикаһының йоғонтоһо күҙәтелә, һәм был хаҡта күп кенә тикшеренеүселәр ҙә билдәләй^[7].

• «Немецкая» готика в Литве
• 
  Костёл Святого Николая в Вильнюсе (1382—1387)
• 
  Костёл бернардинцев в Вильнюсе (около 1490)
• 
  Костёл Святой Анны в Вильнюсе (1495—1500)
• 
  Фара Витовта в Каунасе (около 1400)

Хәҙерге Белоруссия Республикаһы территорияһында XV быуатта готика стилендә таш ғибәҙәтханалар төҙөлә (Вселюбта Иоан Креститель, Ишколдила Изге Троица, Новогрудокта Бөтә Изгеләр, Ивьела Изге Петр һәм Павел костелдары). XV-XVI быуаттары арауығында готика элементтары, традицион визатия структураһы менән үрелеп, православие диненең ғибәҙәтханаларын төҙөүҙә лә ҡулланыла башлай (сиркәү-ҡәлғә Супрасло, Сынковичи, Мурованка, Борисоглеб, Новогрудок сиркәүҙәре).

Үҙенсәлектәре

Новогрудоктағы сиркәүҙең аркатуралар менән биҙәп эшләнгән фасады

Мурованколағы сиркәүҙең көмбәҙҙәре

Ишколдилағы костелдың планы

Мирский ҡәлғәһенең башнялары

Новогрудок

Сынковичи

Мурованка

Пречистенский собор

Церковь Святой Троицы

Никольская церковь

Вильнюс

Супрасль

Кодень

Ошмяны

Вселюб

Ишколдь

Гнезно

Ивье

Мир

Памятники белорусской готики: Православные; Католические; Замки.

Иҫкәрмәләр

1. Шчакаціхін М. Нарысы з гісторыі беларускага мастацтваю / Репринт. изд. 1928 г. — Мн., 1993. — С. 242—270
2. Касьпяровіч М. Беларуская архітэктура. — Віцебск, 1925. — С. 25-30, 52.
3. Янкявічэне А. С. Самабытныя рысы беларускай готыкі //Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1974. № 1 (17). — С. 1-21
4. Габрусь Т. В. Што такое беларуская готыка? //Мастацтва. 1997. № 9. — С. 58-64
5. Кушнярэвіч А. М. Ініцыіруем паняцце «Готыка Вялікага княства Літоўскага» //Мастацтва. 1997. № 9. — С. 65-66
6. Хоряк А. П. ВОСТОЧНОХРИСТИАНСКОЕ ХРАМОСТРОИТЕЛЬСТВО БЕЛАРУСИ ПЕРВОЙ ТРЕТИ XVI В. ВЛИЯНИЕ ЗАПАДНОЕВРОПЕЙСКОГО ЗОДЧЕСТВА И ТРАНСФОРМАЦИЯ ТРАДИЦИЙ. «Сообщения Национального художественного музея Республики Беларусь», выпуск 6, 2005. Мн., «Белпринт», 2007, стр. 233—243.(недоступная ссылка)
7. Габрусь Тамара Віктараўна «Саборы помняць усё. Готыка і рэнесанс у сакральным дойлідстве Беларусі 2021 йыл 5 март архивланған.» (фота У. А. Багадановіча і з асабістага архіва Т. В. Габрусь). Мінск. «Беларусь», 2007 г. 167 с. ISBN 978-985-01-0714-5.

Әҙәбиәт

Һылтанмалар