Бүрәт теле | |
| |
Телдең үҙатамаһы |
буряад хэлэн, ᠪᠤᠷᠢᠶᠠᠳ ᠬᠡᠯᠡᠨ |
---|---|
Илдәр | |
Регионы |
Бурятия, Забайкальский край, Иркутская область, северные аймаки Монголии, Внутренняя Монголия |
Рәсми хәле |
|
Идара итеүсе ойошма |
Рәсәйҙә: ИМБТ СО РАН |
Был телдә һөйләшеүселәр һаны |
318 000-ҙән 369 000 (2002) |
Һаҡлыҡ хәле |
юҡҡа сығыу хәүефе бар (definitely endangered) |
Классификация | |
Категория | |
| |
Әлифба |
кириллица, (в Ҡытайҙа) боронғо монгол яҙмаһы; бүрәт яҙмаһын ҡарағыҙ |
Тел коды | |
ГОСТ 7.75–97 |
бур 125 |
ISO 639-1 |
— |
ISO 639-2 | |
ISO 639-3 |
|
Был телдә Википедия | |
Бүрәт теле (үҙ атамаһы — буряад хэлэн, ᠪᠣᠷᠢᠶᠠᠳ ᠬᠡᠯᠡ) — бүрәттәрҙең милли теле. Бурятия Республикаһы, Усть-Ордынск бүрәт округы һәм Агинск Бүрәт округының дәүләт теле.
Монгол телдәренең төньяҡ монгол төркөмө үҙәк монгол төркөмсәһенә ҡарай. Хәҙерге әҙәби бүрәт теле хорин диалекты нигеҙендә формалашҡан.
ISO 639 стандартында макротел булараҡ классификациялана, bua
тел коды бар; төбәк телдәренең варианттары өсөн айырым кодтар бүленгән[1]:
bxr
— бүрәт (Рәсәй);bxu
— бүрәт (Ҡытай);bxm
— бүрәт (Монголия).Рәсәйҙә бүрәт теле Бүрәтстанда, Байкал аръяғы крайында һәм Иркутск өлкәһендә таралған[2].
Төньяҡ Монголияла бүрәттәр Дорнод, Хэнтий, Сэлэнгэ һәм Хувсгел аймаҡтарында Рәсәй сиге буйлап тайга һәм тайга һыҙатына урынлашҡан.
Төньяҡ-көнсығыш Ҡытайҙа баргуттар (бүрәт теленең баргут диалектында һөйләшә торған монголдарҙың субэтник төркөмө тип иҫәпләнә)[3]) һәм шэнэхэн бүрәттәре ҠХР-ның Эске Монголия автономиялы районының Хулун-Буир округында урынлашҡан[прим. 1].
Төрлө мәғлүмәттәр буйынса, бүрәт телендә һөйләшеүселәрҙең дөйөм һаны 318 000 — дән 369 000 — гә тиклем[4][прим. 2].
Рәсәйҙә — 218 557 (2010 йылғы халыҡ иҫәбен алыу), Ҡытайҙа — 18 меңгә яҡын[прим. 2][5][прим. 3], Монголияла — 48 мең (45,1 мең бүрәт, шул иҫәптән бүрәттәрҙән айырым иҫәпләнгән бургуттар — 3,0 мең)[6].
2010 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыуға ярашлы, Бүрәт Республикаһы территорияһында халыҡтың 13,7 % ғына бүрәт телендә (2002 йылда 23,6 % ине) һөйләшә.[7] Статистика мәғлүмәттәренә ярашлы, Рәсәйҙә һуңғы тиҫтә йылдарҙа туған телен белгән бүрәттәрҙең өлөшө 81,4 % алып 43,6 % тиклем кәмеүе күҙәтелә.[7]
Первый большой словарь составлен сотрудником Бурят-Монгольского научно-исследовательского института культуры Константином Михайловичем Черемисовым (1899—1982) под редакцией Ц. Б. Цыдендамбаева.